ТОШКЕНТ, 17 сен — Sputnik, Галия Ибрагимова. "Вашингтон Шанхай ҳамкорлик ташкилотига ёрдам баҳонасида биомаълумотлар тўплаш билан шуғулланмоқда", — деб баёнот қилди Хавфсизлик кенгаши котиби Николай Патрушев ШҲТ бўйича ҳамкасблари билан учрашувда. Қўшни давлатлардаги биологик хавфсизлик Москвани анчадан буён ташвишга солиб келади. Америка лабораторияларининг Грузия, Қозоғистон, Тожикистон ва Ўзбекистондаги фаолияти кўплаб саволларни туғдирмоқда. Бу лабораторияларда қандай тадқиқотлар ўтказилади, РИА Новости материалида ўқинг.
Ҳарбийдан фуқароликка
Америкаликлар Марказий Осиё ва Кавказдаги биолабораторияларни СССР барҳам топганидан сўнг яратишни бошлашган. Янги қурилишга ҳожат йўқ эди: аксарият тадқиқот марказлари совет институтлари негизида ташкил этилди. титутов. Эллигинчи йилларга келиб улар юқумли касалликларга ихтисослашди ва ўлат, тиф ва вабога қарши вакциналарни ишлаб чиқара бошладилар.
Москва ва Вашингтон ўртасидаги қурол-яроғ пойгаси етмишинчи йилларга келиб биологик ва кимё уруши билан тўлдирилди. Ижтимоий блок давлатларидаги лабораториялар совет ҳукумати Ғарбга қарши қўлламоқчи бўлаётган қуролни синовдан ўтказаётгани ҳақида миш-мишлар юрарди. Аммо бундай таъкидларга қарши аниқ бир далиллар топилмади. Аммо, СССР барҳам топгач, тадқиқот марказларидан сизишлар рўй бермаслигининг олдини олиш муҳим эди.
Америкаликлар ўз ёрдамини таклиф этишди. Тўқсонинчи йиллар бошида улар Москвага собиқ иттифоқ давлатларидаги ядро, кимё ва биологик қуроллар захираларини йўқ қилишга ёрдам беришди. Сенаторлар Сэм Нанн ва Ричард Лугар томонидан бунинг учун махсус "Таҳдидни биргаликла камайтириш дастури" ишлаб чиқилди — ва айнан унинг доирасида Марказий Осиё ҳамда Кавказдаги биолабораторияларнинг модернизацияси амалга оширилди.
Ушбу, келиб чиқиши, аслида ҳарбий объектлар америкаликлар қўллаб-қувватлаши натижасида фуқаролик илмий-тадқиқот марказлари сифатида қайта жиҳозланди. Аммо Қозоғистон, Ўзбекистон, Тожикистон, Грузиядаги эпидемиологик ҳолат мураккаблигича қоларди. У ерларда тез-тез вабо, гепатит, тиф касалликлари эпидемияси қайд этиларди.
Вашингтон хавфли касалликларни ўрганиш учун маблағ ажратди, бироқ бир шарт билан - лабораторияларда америкалик мутахассислар ҳам ишлаши керак эди. Минтақаларда тўпланган штаммлар ғарб тадқиқот марказларига олиб чиқиб кетилди. Америкаликлар бу ҳолатни Европа ва АҚШда вирусни ўрганиш ва вакцинани яратиш учун имкониятлар кўплиги билан изоҳлардилар.
Москванинг лабораториялар учун грантлар нега Пентагон ва НАТО бюджетидан ажратилиши ҳақидаги саволларига америкаликлар жавоби ҳамиша бир хил янграрди: тадқиқотлар тинчлик мақсадларида ўтказилмоқда.
Пентагон буюртмасига кўра
Ушбу мавзу айниқса 2018 йилда, Грузия собиқ давлат хавфсизлиги вазири Игорь Гиоргадзе Ричард Лугар номидаги жамоат саломатлигини тадқиқ қилиш марказида даволанишдан сўнг ўнлаб одамлар вафот этишгани ҳақида гапирганидан сўнг, айниқса ўткир тус олди. Собиқ амалдор лабораторияда одамларга устида тажрибалар ўтказилганлигини истисно қилмаган эди.
Гиоргадзе яна бир деталга - биологик ҳимоянинг олий даражасига эътибор қаратган эди. Унинг сўзларига кўра, марказда "зарарли моддалар ва биологик фаол материалга эга ўқ-дориларни пуркаш учун ускуналар" мавжуд. "Мақсади - аҳолини ҳимоялаш бўлган бундай муассасага бундай нарсаларнинг нима кераги бор?", - дея савол беради собиқ вазир. У шунингдек, марказ ходимлари Пентагон буюртмаларини бажаришларини яширмаганликларини қўшимча қилади.
АҚШ Гиоргадзе айбловларини беъманилик, дея атади ва барча тадқиқотлар - фақатгина тинчлик мақсадларида амалга оширилмоқда, дея яна бир карра ишонтиришди. Аммо Россия ўз чегаралари сарҳадларида биологик экспериментларга тоқат қилмайди, дея огоҳлантиради ТИВнинг қуролни тарқатмаслик ва назорат қилиш масалалари бўйича департаменти раҳбари Владимир Ермаков.
Грузия ҳукумати барча гумонларга нуқта қўйиш учун россиялик мутахассисларни таклиф этганди. Аммо Москва ва Тбилиси ўртасида ўтган йили юз берган инфироз туфайли ташриф амалга ошмади.
Қозоғистон штаммлари
Москвани Қозоғистондаги биолабораториялар ҳам ташқишга солади. Май ойида бўлиб ўтган ОДКБга аъзо давлатларнинг ТИВ раҳбарлари учрашувида Сергей Лавров Россия ўз чегаралари бўйлаб биолабораториялар барпо этилишига қарши эканлиги ҳақида баёнот қилган эди.
Хитой ҳам кескин танқид билан чиқиб АҚШдан Марказий Осиёда Пентагон томонидан молиялаштириладиган барча тадқиқот объектларини ёпишни талаб қилди. Америкаликлар бунга жавобан минтақа мамлакатларини Америка-Хитой зиддиятига аралаштирмасликка чақирдилар.
Биолабораториялар масаласи ШҲТ саммитларида ҳам муҳокама қилинди. Ушбу ташкилот аъзолари бўлган — Қозоғистон, Ўзбекистон, Тожикистон - илмий марказлар америка ҳарбий ишланмалари билан боғлиқ эмаслигини айтиб, ишонтирсаларда, Россия ва Хитойни бу инонтира олмади. ШҲТ аъзолари бундай фаолият турларига эътиборлик билан қарашлари лозим, деган фикрда тўхталдилар.
Танқиддан бир оз вақт ўтиб, Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Токаев биологик хавфсизлик тўғрисидаги қонунни тайёрлашга фармон берди. У лабораторияларда чет эллик эмас, маҳаллий мутахассислар ишлашлари лозим, дея таъкидлади. Аммо давлат раҳбари, гап айнан қайси марказлар ҳақида бораётганига аниқлик киритмади. Аммо қозоғистонлик кузатувчиларнинг аниқлик киритишича: гап Олма-Отадаги Марказий референс-лаборатория ҳақида борган.
МРЛ Қозоғистон учун характерли бўлган вируслар штаммларини ўрганишга ихтисослашган, 2016 йилдан Қозоғистон карантин ва зооноз инфекциялари илмий маркази базасида фаолият юритади, гарчи Пентагон ҳисобидан қурилган бўлса-да, Соғлиқни сақлаш вазирлигига бўйсунади ва республика мулки саналади. АҚШ бу мақсад учун 108 миллион доллар ажратган.
Олма-отадаги ушбу биолаборатория Қозоғистонда кўплаб маротаба ташвишларга сабаб бўлган. 2018-йилда мамлакатда менингит билан оғриш сезиларли ошган. Ўшанда МРЛдан менингокок инфекцияси штамми сизиши юз бергани ҳақида миш-мишлар тарқалган эди. Журналистлар ва блогерлар америкаликлар атайдан - тажриба учун вирус тарқалишига йўл қўйиб берган, деган жиддий фикрларни илгари суришганди.
Аммо Қозоғистон Соғлиқни сақлаш вазирлиги: ҳеч қандай эпидемия йўқ, дея барчани ишонтиришга уринди. "Қозоғистонда 58та менингит ҳолати қайд этилган, улардан 32таси Олма-Отада. Агар нисбий кўрсаткичларни ҳисобга олсак, БССТ ўлчовларига кўра, бу паст даража", - деди идора ўз баёнотида.
Коронавирус билан боғлиқ ҳолат ҳам шунга ўхшаш: интернетда у биолаборатория билан боғлиқлигини таъкидлашмоқда. Ҳукумат ушбу конспирологияни рад этди ва ваҳима солмасликка чақиришди.
Мураккаб эпидемиология
Чет эл биолабораториялари Тожикистонда ҳам бор. Улардан бири 2013-йилда Гастроэнтерология институти негизида, Душанбеда ташкил этилган. Лойиҳа франциянинг Мерьё хайрия фонди томонидан молиялаштирилган. Ушбу фонд бу сингари объектларни Хитой, Мьянма, Бангладеш ва Африка мамлакатларида ҳам барпо этган.
Францияликларга эса, қоидага кўра, БМТ ва АҚШнинг халқаро тараққиёт бўйича агентлиги (USAID) ёрдам берган. Инвестициялар уч миллион доллардан ошиқни ташкил қилди. Қозоғистон ва Грузия билан боғлиқ ҳолатдаги каби, чет эллик ҳомийлар: Тожикистонга бу мураккаб эпидемиологик вазият туфайли зарур, дея тушунтирардилар.
2019 йилда лабораторияларнинг яна бири сил касаллигига қарши курашиш Республика маркази негизида ташкил этилди. USAID ва Пентагон ҳомийлар сифатида иштирок этди. Маҳаллий биологлар чет эллик ҳамкасблари иштирокида у ерда ўпка касаллиги, безгак, гепатит ва вабони ўрганишади.
Ўтган йили Тожикистон шимоли - Исфара шаҳрида янги объект очилди. У ҳақда маълумот жуда оз, америкаликлар ҳомийлик қилган.
Американча тикланиш
АҚШнинг ҳарбий-биологик дастурида Ўзбекистон ҳам иштирок этади: 2018-йилда бу ҳақда РФ ҚКнинг радиация, кимё ва биологик муҳофаза қўшинлари раҳбари, генерал-майор Игорь Кириллов маълум қилган. Унинг тушунтиришича, Ўзбекистон томони америкаликларга патоген микроорганизмлар ҳақида маълумотлар тўплашда ёрдам беради.
Россия ҳарбийсининг бу сўзларига Тошкентда таажжубга сабаб бўлди. "Тўғрисини айтсак, бу ҳақда эшитмаган эканмиз", - Кирилловнинг бу сўзларига жавобан республика Мудофаа вазирлиги худди шундай изоҳ берди.
Аммо ўзбек ҳукумати 2007 йилда америкаликлар Тошкентдаги вирусология институтида грант ажратганини инкор этмади. Бу маблағларга маҳаллий мутахассислар америкаликлар билан ҳамкорликда минтақада тез-тез авж олиб турадиган бруцеллезни ўрганишга киришдилар. Аммо АҚШ ёрдами ҳолатни ўзгартира олмади — келгуси йилда касалланиш кўрсаткичи бурунги йиллардаги кўрсаткичлардан ошди ҳатто.
Америкаликлар кўп йиллар давомида Орол денгизидаги тикланиш оролида тадқиқотлар олиб бордилар. Совет вақтида у ерда бактериологик қуроллар синовдан ўтказилган биокимёвий полигон бўлган. 2000 йилларда АҚШ полигоннинг мини-омборларида сибир яраси (куйдирги) спораларини излаб топишга уринишган.
Вашингтон бундай фаолликни региондаги экологик ҳолатни яхшилашга интилиш билан изоҳлаган эди. Аммо, аксинча, Ўзбекистонда куйдирги билан касалланиш ҳолатлари қайд этилди. Бу атайдан сиздирилгани ҳақида миш-мишлар тарқалди, аммо инфекциянинг Вирусология институти билан боғлиқлиги ҳақида далиллар ҳозирча йўқ.
