Ўйлаган эдимки, ўз маданиятини ўзгаларга тиқиштириш ва уни билмаганларни маданиятсизликда айблаш, ўзи каби ўйламаган, фикрламаган, яшамаганларни рақибга чиқариш, тан олмаслик, паст назар билан қараш, халқларни ўзи ва бегоналарга, маданиятли ва варварларга ажратиш ортда, жаҳолат даврларида қолиб кетган.
Ўзга халқларга Пушкинни билмаслик билан маломат қилиш айнан шу жаҳолатнинг бир кўриниши (бу маломат туҳмат бўлса, айниқса).
Адабиёт кўнгил иши, ҳатто Пушкиндайин, мактабларда ўқиш дастурига киритилган шоирни ўқиш ҳам кўнгил иши ва уни билмаслик рус бўлмаган миллатлар учун маданиятсизлик ҳисобланмайди.
Келиб-келиб энди Пушкин халқлар ўртасидаги тушунмовчиликка сабаб бўлмасайди.
Навальнийнинг гапи эса бировнинг ибодатхонасига ўз низоми билан киришга уриниш, холос.
Ҳар бир миллатларнинг ўз даҳолари, адиблари, шоирлари бўлади. Албатта, имкон қадар умумбашарий классикларни, ўзга халқлар адабиётини ўқиш ва ўрганиш лозим, бундан ҳеч ким ҳеч қачон ютқазмайди.
Адабиёт мажбурлаб тиқиштириладиган унсур эмас. Албатта, жаҳон тан олган ҳар қандай шоир ва адибни ўқиш ва ўрганиш керак. Бу ўзини маданиятли ҳисоблаган ҳар бир инсоннинг бурчи ва уларни билмаслик билан мақтаниш жаҳолат. Лекин кимдир, масала моҳиятидан бехабар инсон, сизга туҳмат қилса, ўзингизни зўр бериб оқлашга уринишингиз шарт ҳам эмас. Бу айбдорлик ҳиссидан келиб чиқади. Бизнинг эса ҳеч кимнинг олдида айбимиз йўқ. Айниқса Навальний ва Собчак олдида. Уларга ҳисоб беришниям истамаймиз.
Бизда "ит ҳуради, карвон ўтади", деган мақол бор (йўқ, бу кимнидир ерга уриш учун айтилган гап эмас, халқ мақоли шунақа). Шунга қарамай, ўзбек халқи Пушкинни мутолаа қилишни давом этаверади. Асло, кимгадир ёқиш ёки хушомад учун эмас. Бетакрор иқтидор эгаси бўлгани сабабли. Чунки иқтидорли кишилар фақат бир миллатгагина тегишли эмас. Буюклар яхлит инсониятга тегишли.
Ўзбек халқининг ҳам ўз буюк инсонлари, фарзандлари бор. Минглаб йиллик маданий тарихига эга. Биз уларни билмасликда ҳеч кимни айблаётганимиз йўқ.
Бунақа нотўғри қарашларда Пушкиннинг айби йўқ. У ҳар қандай ҳолатда ҳам буюклигича қолаверади. Бироқ, унинг номидан халқлар орасига совуқчилик солишда фойдаланишга уриниши ажаблантиради, холос.
Навальнийнинг ўша гапи ва у атрофидаги баҳс-мунозаралар ҳам шу ҳақиқатни ифодалайди.
Интернет барибир интернет-да. Унда эҳтирос ва юзакилик кўпроқ. Ушбу масала юзасидан баҳс-мунозарага киришган биров Солженицыннинг фамилиясини нотўғри ёзибди. Унга бу ҳақда дакки берган бошқаси эса мақтаниб, "мен эса ҳаммасини биламан", деб Шайбонийхонни шоирга чиқариб қўйибди. Яна, "Солженицынни ўзбек тилида ўқибдими?" деганга ўхшаш маломат ҳам бор. Ўқиган бўлса бордир… Бир пайтлар бу адибнинг асарлари ўзбек тилида чоп этилган.
Хуллас, ҳаммамиз ҳам яхшимиз. Юзакиликка берилганмиз, моҳият ва ҳақиқат унчалар ҳам қизиқтиравермайди. Билиб олган тўрт-беш маълумотимизни пеш қилиб, бутун оламдан, дунёнинг бор илмидан хабарим бор, деб жар солишни хуш кўрамиз.
Дейлик, "Пушкинни билмайсан", деб маломат қилаётганнинг ўзи шоирни яхши билмайди (билганда, шоир билан қизиққанда, унинг асарлари Ўзбекистонда мактабнинг дастурига киритилганини, унинг асарлари қарийб юз йилдан буён ўзбек тилига таржима қилиб келинаётганига, чоп этилаётганига қайдадир кўзи тушган бўларди).
Адашмасам, 1937 йилда ўзбекнинг буюк шоири, Пушкиннинг ажойиб ва бетакрор таржимони Усмон Носир ушбу шоирга бағишланган қандайдир тадбирда иштирок этиб, Москвадан қайтаётиб, поездда айтган гаплари учун қамоққа олинган ва репрессия қилинган эди. Айтмоқчиманки, бизнинг буюк шоирларимиз тақдирида ҳам Пушкиннинг изи бор.
Ушу кичик ҳолат, Алексей Навальныйнинг қанчалар калта ўйлашини кўрсатди, холос. Бошқа ҳеч нимани эмас. Сиёсатчи учун ўзининг деворидан узоқни кўра билмаслик анчайин уятли ҳолат.
