Петр Акопов
Рўй бераётган воқеалар ҳеч қандай қолипга сиғмайди - Россия ва Беларусь ўртасидаги қардошлик алоқалари икки мамлакат халқлари ва уларнинг раҳбарлари томонидан юқори баҳоланади. Лукашенко сайловларнинг биринчи босқичидаёқ олтинчи марта президент этиб қайта сайланишига шубҳа йўқ, шундай экан, икки давлат ўртасидаги муносабатларнинг мустаҳкамлигини синаётган ва Лукашенконинг Россияга бўлган ишончига раҳна солаётган бу ғалати воқеа кимга ва нима учун керак бўлди?
Шу нарсага дарҳол аниқлик киритиш лозим-ки: Путин Лукашенкони ағдаришга уринганига ҳеч ким ишонмайди. Икки етакчининг ўзаро йигирма йиллик муносабатлари (улар бир-бирларини бундан ҳам олдинроқ танишган), икки давлат ўртасидаги алоқаларни тилга олмаган ҳолда, бу борадаги тахминлар ҳатто мутлақо бемаъни эканлигидан дарак беради. Худди шу тарзда, Россия ҳукуматини аллақандай йўл, хусусан, куч ишлатиш орқали, Беларус ҳукуматини алмаштиришга ёрдам беришда гумонлаш учун ҳам ҳеч қандай далил мавжуд эмас. Яъни, Минск бир гуруҳ Россия ХҲК вакилларининг Беларусда бўлиши транзит характерга эга эканлиги ҳақидаги тушунтиришларга ишонмаслигига қарамай, режалаштирилган бузғунчилик ҳаракатлари борасида ишонарли версияни ўйлаб топиш ҳам уларнинг қўлидан келганича йўқ.
Минск тахминига кўра, улар мухолифатдаги президентликка номзодлардан бири - Светлана Тихановская штабига алоқадор бўлиши мумкин, бироқ ҳеч қандай тафсилотлар келтирилмаяпти. Бунинг ажабланарли томони ҳам йўқ: сабаби, бундай алоқа мутлақо ақл бовар қилмас кўринишга эга. Тихановская Россияда куч тузилмалари ёки уларга яқин тузилмалар томонидан қўллаб-қувватланиши мумкин эмас, ҳар қандай хусусий ҳарбий компания ёки шунга ўхшаш ташкилотлар эса куч тузилмалари томонидан ўта яқиндан назорат қилинади.
Қолаверса, Минскда 33 ёки ҳатто 200 (беларус ҳукумати сўзларига кўра, Россиядан тахминан шунча киши республика ҳудудига ташланиши режалаштирилган) одамнинг нима кераги бор? Улар нима қилиши керак эди? Давлат тўнтаришини уюштиришими? Оммавий тартибсизликларни юзага келтиришими?
Айрим беларус сиёсатчилари охиргисига шама қилмоқда.
Уларнинг версиясига кўра, Москва Лукашенкони заифлаштиришни, унинг қайта сайланиши қонунийлигини пасайтиришни жуда хоҳлайди ва бу учун Беларусда тартибсизликларни қўзғашга қарор қилган. Россиялик меҳмонлар эса республика ҳудудига ташланишидан олдин ва ундан сўнг дарҳол худди шу иш билан шуғулланишлари лозим. Нега десангиз, Лукашенкога радикал оппозиция орасида чинакам тўполончилари кам - куч тузилмаларини оммавий норозиликларни қон билан бостиришга турткилайдиганларнинг ўзи йўқ:
"Кремл фақатгина Лукашенкони заифлаштиришни, уни янада итоаткор ва муомалага кўнадиган қилишни, унга манёвр учун майдонни чеклашни хоҳламоқда. Москва фикрига кўра, бунга давлат раҳбарининг қайта сайланишини қонунийлигини пасайтириш ва Ғарб билан муносабатларни ёмонлаштириш орқали эришиш мумкин. Бунинг учун ОМОНчилар сайловлардан олдин ва кейин имкон қадар қонли йўл билан, идеалида эса қурбонлар билан намойишчиларни қувиб солишлари керак бўлади. <…> Айнан шу фитначилар роли учун ҳам вагнерчиларни олиб келишган. Тахминларга кўра, фитначилар ҳуқуқ-тартибот органларига тегажоғлиқ қилишади, ўртадаги тўполонга тез орада уларболаку деб аталмиш маҳаллий норозичилар қўшилади, сўнгра, фитначилар бошқаларга билдирмай майдонни тарк этади.
Беларус куч тузилмалари ва махсус хизматларининг вазифаси эса - ушбу сценарийларни олдини олиш ва чет эл таъсиридаги агентларни нейтраллашдан иборат.
Бу ҳозирги кунга қадар у ёки бу маънода энг изчил беларус версиясидир. Шу ўринда кичик бир савол туғилади: Россия мунтазам равишда "рангли инқилоблар"га қарши чиқади ва кутилмаганда, Лукашенкони дискредитация қилишга қаратилган ғалати операцияси билан шахсан ўзи унинг Беларусда амалга ошишига имкониятни оз бўлса-да, кучайтирмаяптими?
Ва энг муҳими - Москвага умуман олганда Лукашенкони заифлаштириш нимага керак (айниқса, бундай усуллар билан)? Қанақасига нега, ахир у Ғарбга қараб кетмоқда-ку, дейиш мумкин, тинимсиз шу гапни такрорлайдиган қўриқчиларимиз гапидан иқтибос келтирган ҳолда. Улар рус дунёси ва Россия муҳофазаси учун куйиб-ёнадиганлар хилидан эмас, балки собиқ Иттифоқ майдонида юз берадиган ҳар қандай ўзгаришдан ваҳимага тушадиганлар тоифасидан (ҳа, собиқ Иттифоқ майдонида Россия ва Ғарб ўртасида доимий кураш кечади, аммо биз бу урушда, "ох" ва "ах"ларга қарамай, мағлубиятга юз тутаётганимиз йўқ).
Ҳа, Лукашенко ўтган йили АҚШ билан ярашди - Минскда америка элчихонаси очилди. Ҳа, Лукашенко Иттифоқ давлати доирасида интеграллашувни чуқурлаштириш бўйича музокараларни кескин олиб борди. Ҳа, Лукашенко Россия Беларусга ўз шартларини уқтиришга ҳаракат қилаётгани ҳақида тез-тез гапира бошлади. Аммо буларнинг барчасида Россияга қарши қаратилган ҳеч вақо йўқ — аксинча, интеграллашув Россия билан кечмоқда, Ғарб билан эмас.
Ваҳимачилар қўрқитаётгани каби - бу ерда Украина сценарийси изи борми, у такрорланиши мумкинми? Албатта, йўқ — объектив ва субъектив сабаблар шу даражада кўпки, уларни такрорлаб ўтишнинг ўзи ғалати.
Радикал аксил-рус миллатчилар билан ўйин қилинмаяпти (уларнинг сони ҳам Украинадагига нисбатан анча кам), Ғарбга мойил бўлган, коррупция ботқоғига ботган ёки сотилган элиталар йўқ, қолаверса, Ғарб беларус жамияти билан мақсадли кенг кўламли ишларни олиб бораётгани йўқ, чунки бу жамият бугун мутлақо бошқа ҳолат ва кайфиятда.
Ва энг асосий сабаб, - 1994 йил ҳокимият тепасига келган Лукашенко икки давлат ва халқлар қардош иттифоқининг доимий тарафдори бўлиб келган ва шундай бўлиб қолмоқда. У Иттифоқ давлат яратилишининг ташаббускори бўлган ва ҳамиша бизнинг бирлигимизни таъкидлаб келган. Тўғри, тўлиқ қўшилиш ҳали рўй бергани йўқ, аммо бу кейин - Лукашенкодан кейин рўй берадиган тарихий давр олдидаги масаладир.
Аммо бу уни куч билан алмаштириш орқали юз бермайди - унинг ҳозирги машҳурлигида эса (у учун аҳолининг ярмидан кўпи овоз бериб турганида) бошқа йўли бўлиши ҳам мумкин эмас. Москва Лукашенконинг кетишини хоҳламайди — унда ким хоҳлайди?
Беларус жамиятининг Ғарбга юз бурган қисми хоҳлайди. Ғарбнинг ўзи ҳам хоҳлайди - тўғрироғи, Россиядан Украинани ажратиб олиш учун овоз берган ва то ҳанузга қадар бу иш вақтинчалик эмас, асрларга амалга ошди, деб ўйлайдиган кучлар шуни истамоқда.
Лукашенко ва Путиннинг душманлари умумий, ва бу уларни бирлаштириб турган асосий нарса эмас, бу ҳақда ҳеч қачон унутиш керак эмас.
Унда нега бизнинг фуқароларимизни ҳибсга олишди? Афсуски, Лукашенко ўзини ўзи чалғитди - шахсий мустақиллигини ўз сайловчиларига (айниқса, унга нисбатан ишончсизлик кайфияти мавжуд бўлган қатламга) каби, Москвага ҳам кўрсатиш қўйиш учун қилган уринишлари давомида у қўлга олинган россияликлар билан боғлиқ воқеани чувалатиб юборди.
Яна бир мақсад бор эди: Ғарбга ўзининг мутлақо мустақиллигини, бундан ташқари, Москвадагилар ундан норози эканлигини кўрсатиб қўйиш. Айтганча, унинг бу ўйлари дарҳол иш бергани йўқ — яъни Ғарб бунда рус изи борлигига ишонмади. Ташқи разведка хизмати директори Сергей Нарышкин бу ҳақда Лукашенкога тушунча берди:
"Мен раҳбарлик қилаётган хизмат атрофдаги воқеаларни, жумладан, бошқа давлатлар сиёсий элиталари томонидан қандай баҳо берилаётганини кузатиб бормоқда. Айтишим керак-ки, Европа мамлакатларида сиёсий элиталар, ҳукумат доиралари буни олдиндан ўйланган акция сифатида баҳоламоқдалар".
Шу билан бирга, Нарышкин, бошқа Россия расмийлари сингари, бу воқеа иложи борича тезроқ ҳал қилинишига ишонч билдиради:
"Бу ҳодиса бироз вақт ўтиб ҳал бўлиши ва енгиб ўтилишига умид қиламан. Бу мамлакатларимиз ва халқларимиз ўртасидаги дўстона, қардошлик алоқаларини ривожлантириш манфаатларига жавоб беради".
Москва Лукашенкони жазолашни ҳам, муносабатларни ёмонлаштиришни ҳам истамайди - чунки у қисқа муддатли муаммоларни стратегик курсдан ажратади. Лукашенко қардош муносабатларни сотган ёки хиёнат қилган эмас - у СССР қулаганидан кейин тасодифан мустақил бўлган кичик бир давлатнинг раҳбаридир. Рус халқининг бир қисми - беларуслар яшайдиган давлатнинг раҳбари. Беларуслар ҳеч қачон ўз тақдирини бутун рус дунёси тақдиридан ажратмаган.
Икки давлат ўртасида - энергия нархлари ёки интеграция масалалари туфайли рўй берадиган зиддиятлар - бизни бир-биримизга боғлаб турадиган нарсалар олдида мутлақо олд фонга чиқа олмайди.
Россия жамиятидаги Лукашенконинг ҳозирги хатти-ҳаракатларидан ғазабланиш қисман: ҳибсга олиш билан боғлиқ воқеада дарҳол "Украина аспекти" пайдо бўлганлиги билан изоҳланади: ҳибсга олинганларнинг баъзилари ўтмишда Украина фуқаролари бўлган ва Киев уларни "Донбассдан келган жангарилар" сифатида экстрадиция қилинишини истаган.
Лукашенко бизнинг фуқароларимизни Киевга бериши мумкинлиги ҳақидаги фикр, табиийки, Россияда жуда салбий муносабатни келтириб чиқарди, аммо шуни айтиш жоизки, бундай хавфсирашлар учун асос йўқ. Лукашенко бундай ишни қила олмайди - ҳар ҳолда, биз шунча йиллар давомида билган Лукашенко бундай қила олмайди.
Тўққизинчи августдан кейин бошқа Лукашенко пайдо бўлмайди — бу дегани, россиялик фуқаролар тез орада уйларига қайтадилар.
Лукашенко бу воқеада ҳақ эмас — шу билан бирга Россиядаги, икки давлат ўртасидаги ҳар қандай мураккабликларда беларус президентини "текинхўр", "хоин", "ўз давлатини украина йўлидан бошлаётган" деб ҳақорат қиладиганлар ҳам ноҳақ. Бу сингари ватанпарварларнинг нияти, улар наздида, қанчалик яхши бўлмасин, аслида улар бизнинг иттифоқимизга, демакки Россия манфаатларига ҳам жуда катта зиён етказади.
Тарихий ўлчовлар билан олиб қаралганда, яқингача СССР халқларини - нафақат ташқи душман, балки, биринчи галда "шу халқ манфаатларининг ҳақиқий курашчилари" кучи билан ўзаро уриштиришар ва бир-бирига қарши қўйишарди.
Буларнинг барчаси СССР қулаши билан якун топди, оқибатларини эса ҳали ҳам катта қийинчилик билан енгмоқдамиз, айниқса, Украина йўналишида.
Беларусь билан муносабатларда бунга ўхшаш ҳолат ҳеч қачон бўлмаган ва бўлмайди ҳам: агар биз Украина билан вақтинчалик уришган бўлсак, бу кейин яна бирлашиш учун, Беларусь билан эса ҳамиша бирга бўлиб келганмиз ва бўламиз ҳам.