Нега демократиянинг ягона стандартини сингдириб бўлмайди? Россия қонун чиқарувчилари ким билан ва қандай ҳамкорлик олиб боради? COVID-19 туфайли чекловлар шароитида ишлаш қийин эмасми? Халқаро парламентаризм кунида бу ҳақда Sputnik билан эксклюзив интервьюда РФ Федерация Кенгаши раиси Валентина Матвиенко айтиб берди.
- Нима учун айнан Россия Халқаро парламентаризм кунини таъсис этиш ташаббуси билан чиқди? Ва икки йилдан ўткач бу ташаббус халқаро парламент ҳамжамияти томонидан қанчалар қабул қилинганилиги тўғрисида нима дейиш мумкинми?
- Бу кунни БМТ календарига киритиш ташаббуси билан чиқиб, Россия бу билан парламент дипломатиясининг ижодий салоҳияти ва мустаҳкамловчи кучига ишонишини намойиш этди. Мен шахсан шундай деб ўйлайман. Парламент аъзоларининг қарашларининг фарқлилигига қарамай, бизни бирлаштирувчи жиҳатлар бизни ажратиб турувчи жиҳатлардан устундир.
Парламент аъзолари - профессионал амалдорлар эмас, улар сайловчилар, оддий одамлар вакиллари. Аҳир дунёдаги барча одамлар умуман битта нарсани - ўзлари ва болалари учун хавфсиз ва бахтли ҳаётни хоҳлашади. Ростини айтсам, байрам куни ғояси илгари ҳеч қачон ҳеч кимнинг ҳаёлига келмаганлиги мени ҳайратга солади, чунки бу, моҳиятан, энг демократик байрамдир, чунки парламентаризм ҳар қандай демократик тизимнинг асосидир.
Албатта, икки йил қисқа давр. Аммо бу вақт ичида биз етарлича халқаро тадбирлар, учрашувлар ўтказдик: бу ташаббус парламентлар ва парламент аъзолари, умуман халқаро ҳамжамият томонидан ижобий қабул қилинди.
- Оммавий ахборот воситаларида, экспертлар ҳамжамиятида, технологияларнинг жадал ривожланиши, ҳаётнинг деярли барча соҳаларида тезкор ўзгаришлар юз бераётган бир пайтда, парламентлар ва парламентлараро ҳамкорликнинг ролини пасайиш тенденцияси кузатилаётгани ҳақида фикрларни эшитса бўлади. Шу йўсинда, Халқаро парламентаризм куни ҳам – “кечаги кун байрамими”?
- Назаримда, ҳаёт бунинг аксини кўрсатмоқда. Ҳа, дунё ўзгармоқда, қабул қилинаётган қонунларнинг сифатига ва парламентларнинг фаолиятига талаблар ҳам ўзгариб бормоқда. Аммо уларнинг ролини камситиш аниқ рўй бермаяпти. Ва бу амалга ошмаслигига аминман ҳам. Парламентсиз муҳим қарорларни қабул қилишда ва давлат ишларини бошқаришда фуқароларнинг ҳақиқий иштироки бўлиши мумкин эмас.
Сиз технологиянинг ривожланиши ҳақида гапиряпсиз, аммо бу ривожланиш жамият манфаатларига, инсон манфаатларига мос келгандагина маънога эга бўлади. Бунга одамлар манфаатларини ифода этувчи ҳокимиятисиз эришиб бўлмайди. Технологиялар одамларнинг ҳуқуқлари ва имкониятлари ҳизматида ишлаши керак ва аксинча, уларни алмаштириш ёки бекор қилишлиги учун эмас. Менинг фикримча, айнан шу формула айниқса ўзгаришлар даврида парламентаризм институтларини аҳамиятини сақланишини кафолатлайди. Демак, Парламентаризм куни - кечаги кун байрам эмас. Аксинча.
ўйлайманки, дунё миқёсида ҳар қандай ижтимоий аҳамиятга эга қарорларни қабул қилишда парламентларнинг роли ошиб боради. Ҳам миллий, ҳам халқаро ишларда. Мен ҳозирнинг ўзида ушбу тенденцияни МДҲ Парламентлараро ассамблеяси ва Парламентлараро иттифоқига аъзо парламентлар мисолида кўриб турибман. Бизнинг кўп қутбли дунёмизда барча муаммолар фақат музокаралар йўли билан ҳал қилиниши керак, бировнинг “ягона ҳақ” нуқтаи назарининг устун бўлишига йўл қўймаслик керак. Бу мувозанатни фақатгина анъанавий дипломатияга қўшимча равишда парламентлараро дипломатия ушлаб туришга қодир.
Шу билан бирга, парламентнинг фаолияти қотиб қолган, бир маротаба берилган, аллақандай нарса эмас. У замон талабларига мос бўлиши керак. Биз Россияда ушбу қоидага амал қиламиз. Ҳозирда конституцияга ўзгартиришлар киритиш бўйича овоз берилмоқда. Улар Россияни кучли президентлик ҳокимиятига эга мамлакат сифатида сақлаб қолади, бу эса мамлакатимизнинг тарихий ва замонавий воқеликларига тўла жавоб беради. Ва шу билан бирга Федерация Кенгаши ва Давлат Думасининг ваколатлари кучаяди. Бу вақт талаби. Кучли парламент - кучли демократия - кучли мамлакат.
- Коронавирус эпидемияси турли мамлакатлар парламентларининг аъзолари алоқаларига, уларнинг интенсивлигига таъсир қилмай қолмайди. Сизнинг фикрингизча, халқаро муносабатлар учун бу қанчалик зарарли? Бугунги кунда Федерация Кенгашининг халқаро фаолияти қандай шаклланмоқда?
- Эпидемия, албатта, таъсир кўрсатди, аммо ўта зарарли ҳолда эмас. Ҳеч қайси йўналишда иш тўхтаб қолмади, баъзиларида замонавий технологиялар туфайли янада ривожланди. Албатта, бир неча ой мажбурий яккаланишдан кейин одамлар билан шахсий мулоқотни ҳохлайсан киши. Жонли мулоқот мутлақо бошқача даражадаги муомалани ва тушунишни беради. Фарқи нимада дейиш мумкин? Видео-алоқа орқали ҳам бир-бирингизни кўрасиз, ҳис-туйғуларни сезасиз, аммо барибир нимадир етишмаётгандай, видео-алоқа узата олмайдиган баъзи икир-чикирлар.
Шу билан бирга, ҳаёт шуни кўрсатадики, ҳар қандай қийинчиликларни енгиб ўтса бўлади, истак бўлса бўлди. Бунинг устига, сўнгги йилларда иттифоқчиларимиз ва ҳамкорларимиз билан парламентлараро ҳамкорлик соҳасида бир қатор қадамларни қўйдик, ва улар, ўйлайманки, бунинг ривожланишига янги туртки берди.
Сўнгги йилларда Парламентлараро иттифоқда Россия делегацияси ташаббуси билан қабул қилинган иккита резолюцияни эслатиб ўтаман. Улар суверен давлатларнинг ишларига аралашишга йўл қўйиб бўлмасликни ва у давлатларга демократиянинг ягона “классик” моделини сингдириш мумкин эмасликни назарда тутади.
Бундай модел йўқ ва бўлмайди ҳам. Ҳар бир мамлакат ўзининг миллий ва тарихий хусусиятларига, замонавий сиёсий воқелигига мос келадиган демократик тизим шаклини эркин танлаш ҳуқуқига эга. Айнан бизнинг мамлакат халқаро муносабатлардаги ҳар қандай босим, диктат уринишларига тўсқинлик қилувчи иккала ҳужжат муаллифидир. Иттифоқ раиси Габриэла Куэвас Баррон ҳоним ҳам айрим давлатлар парламент аъзоларига нисбатан жорий этилган санкциялари туфайли принципиал позицияни эгаллади. Биз аминмизки, ҳалқ танлаганга қарши санкциялар аслида халқнинг ўзига ва демократияга қарши санкциялардир. Бизнинг бу қарашимиз дунёдаги энг йирик парламент ташкилоти раҳбарияти томонидан тушунилиши ва қўллаб-қувватланишидан мамнунмиз.
Замонавий халқаро парламентаризмнинг муҳим мавзуларидан бири бу маданий хилма-хилликни мулоқот орқали тарғиб қилишдир. Ахир бу можаролар, санкциялар ва урушларга альтернативадир. Россия давлат раҳбарлари, парламент аъзолари ва дунё динлари етакчилари иштирокида динлараро ва миллатлараро мулоқот бўйича Бутунжаҳон конференциясини ўтказиш ташаббусини илгари сурди.
Ушбу таклиф 2017 йилда Санкт-Петербургда бўлиб ўтган Парламентлараро Иттифоқнинг (ПаИ) 137-чи ассамблеясининг якуний декларациясида қўллаб-қувватланди ва кейин БМТ Бош ассамблеясининг резолюциясига киритилди. Бутунжаҳон конференция 2022 йил 21 май куни Россияда бўлиб ўтади. Унга тайёргарлик аллақачон қизғин. Ушбу йирик жаҳон форуми нафақат 2022 йилги сиёсий кун тартибидаги ҳодиса, балки Россияни маданиятлар, миллатлар, динлар, сиёсий кучлар учрашадиган, музокара қиладиган ва зарурат туғилса ярашадиган майдони сифатида ноёб платформа мақомини тасдиқланиши учун барча имкониятларни ишга соламиз.
Биз Европа Кенгаши Парламент Ассамблеясидаги делегациямизга нисбатан барча чекловлар олиб ташланишига эришдик. Бу осон бўлмади, аммо биз эгаллаган қатъий позициямиз туфайли Россия делегациясининг камситилиши – ўтмиш сарқитига айланди. Ушбу ҳодисанинг аҳамиятини баҳолаб бўлмайди. Чунки бу орқали биз парламентлараро ҳамкорлик соҳасида камситишларга йўл қўйиб бўлмаслигини яққол кўрсатдик. Аммо гап нафақат адолатни тиклаш, ҳуқуқ ғолиблиги ва сиёсий ўйинлар устидан чинакам демократия устуворлигида. Биз ПАСЕ (Европа Кенгаши Парламент Ассамблеяси-таҳр.) доирасидаги конструктив ҳамкорликдан умидвормиз ва бу ерга жанг қилгани ёки ҳисоб-китоб учун эмас, балки Европа халқлари, бутун сайёрамиз халқлари манфаатида ишлаш учун қайтиб келдик.
Ҳамкорликни икки томонлама форматда давом эттирмоқдамиз. Мана яқинда мен ҳамкасбим, Франция Республикаси Сенати раиси Жерар Ларше билан видео-алоқа орқали музокаралар ўтказдим. Биз “Россия - Франция: ишончга асосланган кун тартиби учун” мавзусидаги қўшма Россия-Франция ҳисоботини муҳокама қилдик.
Эслатиб ўтаман, бу бундай иккинчи ҳисобот бўлиб, унда биз Россия ва Франция ўртасидаги сиёсий мулоқотни кенгайтиришга, келажак учун икки томонлама кун тартибини шакллантиришда парламентларнинг қўшаётган жиддий ҳиссасини кўрмоқдамиз, чунки ҳисобот нафақат соатларни солиштириш, балки ўзаро ҳамкорликнинг турли соҳаларини қамраб олувчи кейинги ҳаракатларнинг ўзига хос “йўл харитаси”дир. Бу парламентлар бошқа сиёсий алоқаларни қувиб ўтиб, келажакка ўзгача шукуҳ берадиган узига ҳос ҳодисадир.
Ўйлайманки, бугунги кунда мамлакатларимиз парламент аъзоларининг халқаро муносабатларда янги услубни шакллантириш томон умумий интилишлари ҳақида дадил гапириш мумкин. Айнан шу нуқтаи назардан, Россия сенаторларининг қуролларни қисқартириш бўйича халқаро шартнома базасини сақлаб қолиш учун парламентлар даражасида халқаро музокаралар майдонини яратиш тўғрисидаги таклифини кўриб чиқиш керак.
Бундай қўшма маърузаларни тайёрлаш, менинг фикримча, парламент аъзолари ўртасидаги ҳамкорликнинг жуда самарали шаклидир. Биз уни бошқа давлатлар парламентлари билан ҳамкорликда ҳам қўллаймиз. Ҳозирда Федерация Кенгаши ва Италия Республикаси Сенатининг тааллуқли қўмиталари РФ ва Италиянинг келажакдаги муносабатларига оид маъруза устида ишламоқда. Унинг тақдимоти бу йил бўлиб ўтиши мумкин.
Биз Россияда МДҲ давлатларини стратегик шерикларимиз деб биламиз. Март ойининг бошида Беларусияга ташриф буюрганимда, ўзаро ишончга яна бир бор амин бўлдим. Мен чуқур қониқиш билан айтишим мумкинки, нацистлар устидан Буюк Ғалабанинг тарихий меросига бағишланган Беларусь ва Россия минтақаларининг VII форумига тайёргарлик давом этмоқда. Ташкилий қўмитанинг 16 июн куни бўлиб ўтган йиғилишида, форум 2020 йил 23-25 сентябр кунлари ўтказилиши олдиндан келишиб олинди.
Кўплаб сенаторларнинг хорижий давлатлардаги ҳамкасблари билан бевосита алоқалари йўлга қўйилган. Улар тез-тез қўнғироқлашиб турадилар, фикр алмашишади. Парламент дипломатиясининг асоси ва унинг муваффақиятини айнан мана шундай инсоний муносабатлар ташкил этади, деб ўйлайман.
