Европада газ фючерс бозоридаги ажиотаж бир ойдан кўпроқ давом этди. Август ойининг бошларида, минг кубометр ёқилғининг нархи TTF Европа хабининг индекси бўйича 515 доллар даражасида эди, бир ой ўтгач у 614 долларга етди.
Кейинчалик фючерслар тарихий рекордларни янгилаб, фақат нархини ошди: 6 октябрда газ минг кубометр учун 1937 долларлик тарихий рекордга кўтарилди. Шундан сўнг эса худди шундай тез пасайиш газ бозорида бошланди: 7 октябрда котировкалар 1000 доллардан пастга тушди.
Миллий энергетика хавфсизлиги жамғармаси етакчи таҳлилчиси Игорь Юшков Sputnik’га берган интервюсида нархларнинг ўзгаришига нима сабаб бўлганини ва котировкаларни пасайтиришда Россиянинг ўрни қандай эканлигини тушунтириб берди.
Кўп нарса янгиликларга боғлиқ
Фючерс бозори ҳатто унга бевосита алоқадор бўлмаган турли ҳодисаларга реакция беради, дейди Игорь Юшков ва энергетика бозори тарихига кирган 6 октябрдаги савдо мисолида фючерсларнинг янгиликларга боғлиқ.
"Биз том маънода бир кунда нарх 1900 долларга кўтарилганини кўрдик, кейин эса 600 долларга тушди. Гарчи реал газ бозоридаги талаб ва таклиф баланси нуқтаи назаридан қаралса-да, ҳеч нарса ўзгармади. Европа қанча газ истеъмол қилса, шунча истеъмол қилмоқда. Етказиб берилган ва давом этмоқда, - дейди эксперт. - Аммо "Шимолий оқим- 2" ҳануз ишга тушмаганлиги ҳақидаги хабарга реакция бўлди ва шу билан бирга, кўмир нархи тарихий рекорд даражага етди (6 октябрь куни Европада тонна энергетик кўмирнинг нархи 300 доллардан ошди).
Бироқ, кўмир нархининг кўтарилишини олдиндан айтиш мумкин эди, деб қўшимча қилади Юшков. Гап шундаки, газ қиммат бўлганда, компаниялар бошқа энергия манбаига ўтишга ҳаракат қилади ва шунинг учун Европа кўпроқ кўмир истеъмол қила бошлади.
"Ажиотаж эса нархларнинг кўтарилишига олиб келди", - дейди эксперт.
Янгиликларнинг фючерсга таъсирига яна бир мисол, Владимир Путиннинг 6 октябрда бўлиб ўтган энергетикани ривожлантириш бўйича учрашуви бўлиши мумкин, деб ҳисоблайди Игорь Юшков.
"Бу ижобий янгилик эди. У топшириқ берди: агар "Газпром" нинг қўшимча экспорт қилиш имкониятлари бўлса, ҳеч кимни қийин аҳволга солиб қўйиш керак эмас ", - эслатди Юшков. - Ва бу Европага газ етказиб беришни кўпайиши мумкинлиги ҳақида сигнал сифатида қабул қилинди. Айнан шу сигнал ёқилғи нархини пасайтиришга туртки берган бўлиши мумкин".
Россия учун қандай фойда?
Таъминотнинг ошиши ҳақиқатан ҳам Европада газ нархини пасайтириши мумкин, чунки рақобат шароитида компаниялар нархларни пасайтиради. Игорь Юшковнинг фикрича, Россия учун бозорни барқарорлаштириш жуда муҳим, чунки ўта юқори нархлар талабни йўқ қила бошлайди.
"Истеъмолчи - компаниялар бундай қиммат газни ололмайди", дейди у. - Масалан, азотли ўғитлар ишлаб чиқарувчилари уларни газдан тайёрлайди. Бир қатор компаниялар заводларни аллақачон тўхтатиб қўйишди, чунки ўғитларни кейинчалик чиқадиган нархда сотиб бўлмайди (газ нархини ҳисобга олган ҳолда - таҳр.). Ёки қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқарувчилар иссиқхоналарни газ билан иситилади - улар ҳам ўз фаолиятини тўхтатди”.
Минг кубометр газ учун 200-300 долларга тушса, бу бошқа гап, -тушунтиради Игорь Юшков. Шунда газ қайта тикланадиган энергиядан кўра фойдали бўлади. "Яна бир нарса, газ минг долларга тушганда, қайта тикланадиган энергия рақобатбардош бўлади", дейди эксперт. "Биз юқори нархлардан фойда кўрамиз, лекин жуда юқори нархлардан эмас."
Бу орада газ бозоридаги нархларнинг кўтарилишини трейдерлар позицияси билан изоҳлаш мумкин, дейди Юшков. "Эҳтимол, улар газ фючерс шартномаларини оммавий равишда сотиб олишни бошладилар: агар ҳозир ҳамма нарса ёмон бўлса ва Европанинг энергетика соҳасида инқироз бўлса, иситиш мавсуми бошланганда нима бўлади? Мана шартномалар нархи кескин кўтарилди ", - дейди у.
"Европага суриштирувлар эмас, балки ойнага қараш керак"
6 октябр воқеаларидан сўнг, Евроиттифоқининг бешта мамлакати (Франция, Испания, Чехия, Руминия ва Греция) иқтисодиёт ва молия вазирлари қўшма баёнотга имзо чекдилар, унда улар энергетик инқироз сабаблари бўйича суриштирув ўтказиш таклиф қилинди.
"Европа айбдорларни қидириш ўрнига, ойнага қараш керак", дейди Игорь Юшков. - Нега инқироз юз берди? Ўз сиёсатингиз ва компанияларингизга эътибор беринг! Европа олдинги иситиш мавсумидан бўш газ омборлари билан чиқди".
Ўтган йилги об -ҳаво шароити туфайли омборхоналарда газ миқдори камайди, деб тушунтиради эксперт. "Қиш жуда совуқ бўлди, кейин иссиқ ёз келди ва ҳавони салқинлаштириш учун кўп энергия сарфланди", дейди у.
Юшков таъкидлашича, газ компаниялари бозорда нархлар кўтарила бошлаганини кўриб, сарфланган энергия ўрнини тўлдиришга интилмади.
"Ҳар бир компания шундай деб ўйлади: йўқ, бу қандайдир чайқалиш, ҳозир юқори нархда 400 долларга сотиб олмайман. Чунки қишда бу арзонроқ бўлади ва мен зарарни тузатаман. Кейин улар нархи 500 доллар эканини кўришди: "Мана, нархнинг энг юқори чўққиси. Кейин арзонроқ бўлади! "Кейин эса 600 доллар, 700, 800 - ва октябр ҳам келди", - дейди эксперт.
Игорь Юшковнинг фикрига кўра, инқирознинг яна бир сабаби - маҳаллий газ етказиб берувчиларнинг муаммолари бўлди. “Норвегия кетма-кет тўртинчи йил газ қазиб олишни камайтирмоқда, Жазоирда эса ички истеъмол ўсиб бормоқда, шунинг учун у камроқ газ экспорт қилмоқда. Мана сабаб”, - дейди эксперт.