ТОШКЕНТ, 25 дек — Sputnik, Татьяна Пичугина. Гамалеи маркази томонидан яратилган Спутник V вакцинаси билан шу кунга қадар 200 мингдан ортиқ одам эмланди. Биринчи босқичда – шифокорлар, ўқитувчилар ва ижтимоий соҳа вакиллари.Эмлаш кампанияси марказ ва ҳудудларлар бараварига бошланди.
Бугунги кунда кўпчилликни бир савол қизиқтирмоқда, Қандай йўл билан иммунитет орттирган маъқул - вакцина олиш йўли биланми ёки COVIDга чалиниш орқали?
Ўтказилган сўровларга кўра, россияликларнинг барчаси ҳам коронавирусга қарши эмланиш тарафдори эмас. Сўров натижаларига кўра вакцина олишга Россиянинг 42 % аҳолиси рози бўлган.
"Спутник V" вакцинаси нимадан иборат?
Вакцина икки турдаги геноми ўзгартирилган “ad26” ва “ad5” - одам аденовирусидан ташкил топган.
Одатда аденовирус одамда ЎРВИ ёки ангина кассалиги келтириб чиқаради. Вирусдан вакцина ясаш учун олимлар унинг кўпайиш функциясини йўқ қилишади. Шундан сўнг вирус клеткага кириш қобилиятини сақлаб қолади, лекин кўпайиб кетмайди, яъни керакли “посилкани” манзилга етказувчи хавфсиз векторга айланади.
“Посилка” эса SARS-CoV-2нинг спайк-оқсили ҳақида маълумотдан иборат. Зарарсизлантирилган вирус ҳужайра ичига кирганидан сўнг ушбу спайк оқсилни ишлаб чиқара бошлайди. Одам организми эса нотаниш оқсилни йўқ қилади, лекин унинг кўринишини яхшилаб “таниб” қолади. Яъни иммунитет пайдо бўлади.
Вакцинада бирор хавфли нарса борми?
Йўқ, ҳатто тирик аденовирус ҳам одамда унчалик кучли шамоллашга олиб келмайди. Ундан фойдаланишнигнг устувор томони шундаки – унинг катта ДНК-геноми бор ва шу сабабли уни зарарсизлантириш осон. Шу сабабдан ҳам улар ўз генларини одам генларига қўшиб юбрмайди ва мутация юз бермайди.
Вакцина ичида коронавирус борми?
Аденовирус векторларида SARS-CoV-2 вируси йўқ.
Вакцина таркибида унинг коронавирус нуклеотидлар тизими бор. Унда коронавирус тиканидаги спайк-оқсилнинг синтези бор холос. Вирус ушбу оқсил ёрдамида ҳужайрага кириб олади. Фақатгина ушбу оқсилнинг ўзи инсон ҳужайрасига кирганидан сўнг организмда иммунитет реакциясини уйғотиши мумкин. Лекин касалликка олиб келиши мумкин эмас.
Эмлаш қандай амалга оширилади ? Бу оғрийдими?
Аксаарият вакциларлар каби шприц ёрдамида қўлга укол қилинади. Укол қилинган жой бироз оғриши мумкин. Камдан-кам ҳолатларда қизариш ва қичиш сезилади, лекин бу тез ўтиб кетади, даволаш талаб қилмайди.
"Спутник V" икки босқичда киритилади. Дастлаб одам 26 серотипли аденовирус векторини олади, 21 кун ўтиб эса – 5 серотипга асосланган иккинчи доза олинади. Ана шундай тартиб аталайб жорий этилган бўлиб, у одамда кафолатланган равишда иммунитет пайдо бўлишига олиб келади. Икки босқичли эмлаш тизими дунёда кенг тарқалган бўлиб, жуда самарали услуб ҳисобланади.
Вакцинанинг асоратлари қандай бўлади?
Вакцина синовларининг биринчи босқичи якунига асосланган Lancet журналида чоп этилган мақолада, Гамалея маркази олимлари укол қилинган жой оғриши, тана ҳарорати ошиши, бош оғриғи, ва мушаклар қақшаши ҳақида айтиб беришган. Тана ҳарорати 37-38,4 градус, максимум — 38,5-38,9 градусгача ошиши мумкин.
Биринчи ва иккинчи босқич синовлари 120 нафар 18-60 ёшли соғлом кишиларда ўтказилган эди. Уларнинг барчасида салбий таъсир жуда кам сезилган, ҳеч қандай жиддий муаммо кузатилмаган. Шундан сўнг вакинц рўйхатга олинган. Айни дамда эса 40 мингдан ортиқ кўнгиллиларда вакцина таъсири кузатиб келинмоқда.
Гам-КОВИД-Вак-2020 йўриқномасида айтилишига кўра, 5,7 % кишиларда тана ҳарорати ошиши, қақшоқ ва бош оғриғи, 10% - ҳолсизланиш кузатилиши айтиб ўтилган. Лекин буларнинг барчаси 1-3 кун ичида тугайди.
COVID-19 бўлиб ўтган кишилар эмланиши мумкинми?
Коронавирусга чалиниб ўтган кишиларга вакцина қандай таъсир қилишини ҳеч ким билмайди. Бундай изланишлар ўтказилмаган.
Соғлом фикрга қулоқ тутганда – бундай кишиларда табиий иммунитет пайдо бўлиши керак. Лекин у қанча вақтгача сақланиб қолиши номаълум. Кам учрайдиган қайта зарарланиш ҳолатларини ҳисобга олганда - бир неча ой ёки ярим йил. Демак ушбу давр мобайнида вакцина олмай туриш керак. Баҳорда касал бўлиб тузалганларда жса иммунитет анча сусайиб қолган бўлиши мумкин.
Профилактика тиббиёти маркази (НМИЦ) директори Оксана Драпкина айтишига кўра, коронавирус бўлиб тузалганлар вакцина олиши шарт эмас. Уларнинг касал бўлиб тузалганини қондаги G класс антитаначалар даражаси баландлигидан билиб олса бўлади. Ушбу қон анализни мустақил равишда топшириш мумкин.
Вакцинациядан сўнг маска тақиб юриш керакми?
Албатта. Коронавирусга қарши иммунитет вакцинанинг иккинчи дозаси олинганидан сўнг 3 ҳафта ўтиб пайдо бўлади. Ушбу давр мобайнидан одам тўлиқ ҳимояланмаган. Шу сабабли профилактика чорасини кўриш керак. Ундан ташқари, бутун Россия ҳудудида маска тақиб юриш тартиби ҳозирча бекор қилингани йўқ. Эмланганми йўқми - маска барча учун мажбурий.
Айрим ОАВлар вакцинациядан сўнг касал бўлиб қолганлар ҳақида гапирмоқда
Бундай ҳолатлар бўлиши мумкин. Бунда асл сабаб нимада эканини аниқлаш керак. Вакцина таркибида COVID-19 вирус йўқ. Шунинг учун вакцина COVID-19 сабаб бўлиши мумкин эмас. Вакцина олган кишида COVID аниқланса, демак у эмлашдан юқтириб олган бўлган, лекин симптомлари бўлмагани учун буни билмаган. Агар инфекция яқинда тушган бўлса тест буни кўрсатмаслиги мумкин.
"Спутник V" вакцинасининг самарадорлиги — 91,4 %. Гамалеи номидаги марказ директор Александр Гинцбургнинг сўзарига кўра - 96%. Яъни вакцина олганларнинг фақат 4 % касалликка чалиниши мумкин. Олим айтишига кўра ана шу тўрт фоизга тушиб қолганларда ҳам касаллик жуда енгил кечали, вирус ўпкагача етиб бормайди.
Вакцина олиш ўрнига COVID-19 га чалиниб кейин тузалса яхши эмасми?
Эмлаш ҳақидаги қарорни ҳар бир киши шахсан ёки шифокор билан маслаҳатлашган ҳолда қабул қилади. Агар соғлиқда вакцина олишга йўл қўймайдиган бирор хавф бўлмаса қарор қабул қилишда барча томонини ўйлаб кўриш керак.
Вакцина юбилан хавф камроқ, COVID-19га чалиниб иммунитет орттириш – хавфлироқ. Яна бир нарса – айнан вакцинадан сўнг кучлироқ иммунитет пайдо бўлишини шифокорлар бир неча бор айтишди.
Статистик ўрганиш моделларига кўра, Ер шари аҳолисининг камида 22 фоизида COVID-19нинг оғир шаклига олиб келувчи ҳеч бўлмаса 1та касаллик бор. Лекин енинг енгил шакли ҳам организмга кучли зарба беради. Айни касалланганларда узун "ковид думи " — касалликнинг нохуш оқибатлари кузатилмоқда. Ушбу оқибатларнинг узоқ муддатдаги таъсири ҳам ўрганилмаган. Устига устак 2 ҳафта давомида меҳнатга лаёқатини йўқотишни ҳам ҳисобга олиш керак. Оила аъзоларига касаллик юқтириш эҳтимоли, айниқса катта ёшдагиларга. Буларнинг ҳаммаси вакцина файдасига овоз беришни ёқлайди.