Европанинг деярли барча давлатларида эпидемиологик вазият кескин ёмонлашмоқда, бу эса ҳукуматлардан тобора қатъий чоралар кўришни талаб қилмоқда. Бироқ, бу жамоатчилик қаршилигига дуч келмоқда - фуқаролар нафақат кенг миқёсли "локдаун"ларга қарши, балки енгилроқ чеклов чораларидан ҳам норози.
Бир неча кун аввал Берлинда водометлар билан тарқатилган чекловларга қарши намойиш - бу Европа ҳукуматлари соғлиқни сақлаш тизимининг қулашига йўл қўймаслик, иқтисодий оқибатларни юмшатиш ва халқ норозилигини ҳал этиш зарурати ўртасида бўлган цугцванг тасвирдир.
Бироқ, воқейилик саммит режаларига ўз тузатишларини киритди ва кун тартибига яна бир ўта кескин масала қўшилди: Европа Иттифоқининг иккита инжиқи "Enfant terrible" - Польша ва Венгрия - иттифоқнинг 2021-2027 йилларга мўлжалланган бюджети (1,074 триллион евро) ва Европа иқтисодиётини тиклаш дастурини (750 миллиард евро) блоклаб, Брюсселга яна зарар етказди.
Европа бу бюджет режалари ёрдамида Варшава ва Будапештни юқори демократик стандартлардан четга чиққанлиги учун жазоламоқчи бўлди. Бироқ, охир-оқибат, унинг ўзи қазилган чуқурликка тушиб кетди.
Аниқ ва энг оғриқли тарзда - молиявий усул билан жазо бериш режалаштирилганди. Польша ва Венгрия ЕИ субсидияларини олувчилар сифатида жуда имтиёзли мавқега эга, бу эса бошқа нарсалар қатори геосиёсий омиллар билан боғлиқ.
Муаммо шундаки, уларни пулдан маҳрум қилиш жуда осон иш эмас.
Яқин вақтгача бундай механизмлар бирлашган Европада умуман йўқ эди. Бундан ташқари, консенсус тамойили, яъни иттифоқ барча аъзоларининг умумий позицияси - ЕИда энг муҳим қарорларни қабул қилиш учун асос қилиб олинган. Европа бюджетидан иккала давлат ўзларини катта маблағдан маҳрум қилишга овоз беришини тасаввур қилиш мушкул.
Натижада Брюссель сўнгги ойларда мураккаб комбинацияни амалга оширди. ЕИнинг июл саммитида келгуси тўловларни қонун устуворлиги стандартлари ва асосий Европа қадриятларига риоя қилиш билан боғлайдиган қарор қабул қилинди. Сентябрь ойининг охирида эса Еврокомиссия тегишли ҳисоботни эълон қилди, асосий қаҳрамонлар, аниқроғи, “ярамаслар” ўша Варшава ва Будапешт бўлди.
Режаларни амалга оширишдан олдин фақат сўнгги қадам қолганида, иккала жанжалли пойтахт жараённи блоклади, бу билан улар нима содир бўлаётганини яхши билиши ва Европа фондларидан маблағларни "сиёсий сабабларга кўра" тақсимлашга йўл қўймаслигини аниқ кўрсатиб беришди.
Шундай қилиб, энди Брюссель яна ўз қоидаларини Европа Иттифоқига қарши қўйган поляк ва венгерларни жазолаш чорасини излашга мажбур. Бу содир бўлаётган нарсаларнинг энг муҳим сабоқ ҳисобланади.
Атлантика океанининг иккала томонидаги Ғарб ўнлаб йиллар давомида сайёранинг қолган қисми учун намуна ва ахлоқий обрўга эга бўлиб келган.
Демократик институтлар ва процедуралар, фуқаролар ҳуқуқлари ва эркинликлари у ерда ҳақиқатан ҳам ишлаган ва "эркин бўлмаган дунё"дан устунлигини исботлаганди. ЕИнинг сиёсий ва маъмурий механизми эса Ғарб демократиясининг шон-шуҳратига айланди.
Скептикларнинг бундай тизим узоқ вақт давомида самарасиз ва ҳатто ҳаётга яроқсиз эканлиги борасидаги ҳар қандай шубҳасига энтузиастлар масхара қилиши билан жавоб қайтаришди: мана у - кўп йиллар давомида ишламоқда. Нафақат ишламоқда, балки ривожланмоқда, ўнлаб давлат ва миллионлаб одамлар учун магнит бўлиб хизмат қилмоқда. Бу ҳақиқий демократия бўлгани учун, у шундай бўлиши керак!
Сўнгги йилларда Европа Иттифоқи тизимининг унчалик ёқимсиз тескари томони тез-тез пайдо бўлди. Европарламенти сингари баланд овозли сиёсий институтларда тўлақонли ваколатларнинг етишмаслиги ва ҳақиқий куч номаълум Брюсселдаги мутасаддилар қўлида тўпланиши очиқ-ойдин кўриниб қолди. Шубҳа пайдо бўлдики, бу келишувнинг таниқли консенсуснинг узлуксиз ишлаши учун иттифоқнинг энг нуфузли аъзолари "кичик шериклар"га нисбатан махфий мажбурлаш, босим ва шантаж усулларига мурожаат қилишларига қатъий ишончга айланди.
Россияга қарши санкциялар билан қандай бўлганлигини эслаш кифоя: Европанинг бир қатор давлатлари бирданига уларнинг киритилишига тўсқинлик қилишганди, чунки улар ўз иқтисодиётларига оғриқли зарба бериши аниқ эди, аммо қарор қабул қилишга келганда улар "бошқалар сингари" индамай овоз беришди.
Мана бу икки давлат – унча катта ва бой бўлмаган, ҳамма томондан қораланган четга чиқиб қолган Европа демократик давлат қаторидан - энди бу тизимни осонликча бузмоқда, чунки улар ўзларининг позицияларига қарши туриш йўлида етарлича қайсар бўлиб, оқимга қарши боришдан қўрқмаяпти.
Айтганча, Европа демократиясининг яна бир тескари томони бор, бу аниқ бўлиб қолди - "қўл бошқаруви"нинг муҳимлиги. Аммо энди у ҳам тез-тез ишламай қолмоқда.
Экспертлар таъкидлашича, Польша ва Венгрия иттифоқ таркибида бўлишидан максимал фойда кўрган Европа Иттифоқидан чиқиб кетиши эҳтимоли катта, ва қанчалик чўзилса уларга статус-квони сақлаб қолиш унчалик қизиқ эмас. Ўз навбатида, тарбиялаб бўлмайдиган "исёнчилар"нинг ЕИдан чиқиши ҳам Брюссел ва Ғарбий Европа пойтахтлари учун бу вазиятда энг қулай йўли бўлиши мумкин.
Аммо Ғарб демократиясига энг оғир зарба берилади - ҳақиқатда ҳам, бутун дунёда у ҳақда ижобий қарашларга эга бўлган кўплаб одамлар фикрида ҳам. Жуда ҳам кўп бора унда "ишламаяпти" деган штамп пайдо бўла бошлади.
