Кутилганидек, танқиднинг асосий объекти - Брюсселнинг узоқ вақтдан бери бош оғриғи бўлган икки Шарқий Европа мамлакати - Венгрия ва Польша. Уларга нисбатан одатий бўлиб қолган - коррупция, сўз эркинлигини бузиш ва мустақил судларнинг йўқлиги каби айбловлар келтирилган.
Варшава ва Будапешт бундай ҳолатга тайёр эди. Бир неча кун аввал икки давлат ташқи ишлар вазирлари - Европа Иттифоқидаги қонунийлик ҳолатини мониторинги билан шуғулланадиган институтни ташкил этиш баён этилган ҳисоботни эълон қилишди.
Венгрия етакчиси ҳисоботнинг ҳаммуаллифларидан бири - қадриятлар ва шаффофлик бўйича Еврокомиссия раҳбарининг ўринбосари Вера Юровани, Венгрияга қарши баёнотлари учун истеъфога чиқишини талаб қилган мактуб юборди. У, хусусан, Виктор Орбан бошчилигидаги Венгрияни "касал демократия" деб атади.
Яхши маълумки, Польша ва Венгрия Европа Иттифоқида ўзлари учун жуда фойдали позицияни эгаллашга муваффақ бўлишди. Бир томондан, улар ундан молиявий кўмак оладилар, уларнинг кўламига минтақадаги қўшнилари фақат ҳавас қилиши мумкин.
Бошқа томондан, уларнинг сиёсатининг суверенитети даражаси, ҳатто иттифоқнинг эски аъзолари кўпчилигидан етишиб бўлмас даражада ортиқ. Умуман олганда, иккала мамлакат ўзлари хоҳлаган нарсани қилади, Брюсселни даъволари билан узоқроққа юборишади ва шу билан бирга зиёфат сахий субсидиялар шаклида давом эттиришни андишасизлик билан талаб қилишади.
Вазиятнинг бундай ҳолати кўплаб кузатувчиларни таажжубга солмоқда: нега бу давлатларни Европанинг демократик стандартларига мос келмаслиги учун узоқ ва кескин танқид қилиб келган Европа Иттифоқи, вазиятни ўзгартириш учун самарали чоралар кўрмайди, масалан, ўз маслагидан қайтганларни рубл, аниқроғи евро билан жазоламайди?
Жавоб оддий: бундай воситалар йўқ. Аксинча, назарий жиҳатдан улар мавжуд, аммо процедуралар шу қадар мураккаб ва шу қадар юқори даражадаги ички келишувни талаб қиладики, уларни амалда қўллаш деярли мумкин эмас.
Аммо, энди Будапешт ва Варшавада бу борада асабийлашиш учун асос бор. Очиғи, уларнинг сўнгги кунлардаги кескин тана ҳаракатлари шуни кўрсатмоқдаки, икки пойтахтда ўзлари учун жуда ноқулай бўлган вазиятни яхши билади.
Яқинда Европа пандемиядан жабр кўрган миллий иқтисодиётларни тиклаш учун ёрдам фондидан маблағ тақсимлаши керак. Июл ойида Европа Иттифоқининг фавқулодда бюджет саммити бўлиб ўтди, унда бошқа нарсалар қатори тўловларни қонун устуворлиги ва асосий Европа қадриятларига риоя қилиш билан боғлаш тўғрисида келишувга эришилди.
Шу кунларда Германия, ҳозирда ЕИ Кенгашига раислик қилмоқда, қонун устуворлигини бузганлиги учун ЕИга аъзо давлатларга қарши иқтисодий санкциялар тўғрисида қарор лойиҳасини тайёрлади. Муҳим тафсилот - қоидабузарликлар фактини "тўғридан-тўғри" тасдиқлаш керак. Эҳтимол, Еврокомиссияси эълон қилинган ҳисоботи бунинг тўғридан-тўғри тасдиғи ҳисобланади.
Умуман олганда, Польша ва Венгрия оладиган субсидияларнинг сезиларли қисмини йўқотиш хавфи бор, демак, бундай воқеалар ривожига реакция савол пайдо бўлади.
Бироқ, уларнинг сўнгги баёнотларининг кескинлиги, хусусан Европага қонун устуворлиги ва демократияни ўргатиш борасидаги ваъдалари қандай бўлиши мумкинлигига ишора қилмоқда: Варшава ва Будапешт босим остида қолиш эҳтимоли унчалик катта кўринмайди. Акси бўлиши эҳтимоли кўпроқ кўринади - уларнинг том маънода Европа Иттифоқидан чиқиб кетиши.
Агар яқинда Европа Иттифоқи аъзоларидан бирини йўқотиши умуман ақл бовар қилмайдиган туюлган бўлса, унда қисқа вақт ичида ҳаммаси кескин ўзгариб кетди - ҳам сиёсий, ҳам иқтисодий, ҳам мафкуравий маънода.
Венгрия ва Польша иқтисодиёти нафақат шарқий томонда, балки умуман Европада энг муваффақиятли ривожланаётган давлатлар қаторига киради. Иккала давлат ҳам Брюссел томонидан ўн ярим йил давомида тақдим этилган имконият ва молиявий ёрдамдан унумли фойдаланди. Уларсиз ҳам улар нобуд бўлмайди деган фикрга ишонишга асослари бор. Аммо бундай тўловларсиз Европа Иттифоқида қолиш ғояси тезда жозибадорлигини йўқотмоқда.
Албатта, муртадлик туфайли Европа Иттифоқи Варшава ва Будапештга молиявий зарар етказиш учун жуда кўп имкониятларга қолади. Аммо Буюк Британияни тўхтатмади. Brexit, бошқа кўплаб жиҳатлардан ташқари, Европа Иттифоқидан чиқиш ғоясидан бутунлай психологик қатъий тақиқларни олиб ташлади ва бутун дунёга бунинг иложи борлигини ва осмон умуман ерга тушмаслигини намойиш этди.
Сиёсий нуқтаи назардан, вазият польшалик ва венгрияликларни ҳам кескинликка ундаяпти.
