АҚШ ўқитади
Агар АҚШнинг амалдаги президенти Дональд Трамп кичик мўъжиза кўрсатмаса ва президентлик сайловлари натижалари сохталаштирилганлигини исботламаса, у ҳолда январь ойида Оқ уйни тарк этишга мажбур бўлади. Уни ўрнини собиқ вице-президент, 20 январдан бошлаб - амалдаги президент Жозеф Байден эгаллайди.
Трампнинг мўъжизасига озгина одамлар ишонмоқда, шунинг учун жаҳон ОАВлари ва сиёсатшунослар янги демократик администрация уларнинг мамлакатларига нима олиб келиши борасида фараз қилишни бошладилар. Шимолий Америка давлати раҳбарининг бўлажак жамоаси ҳали шаклланмаганига қарамай (мудофаа вазири, давлат котиби, миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси йўқ), Оқ уй администрациясининг Марказий Осиёга нисбатан бўлажак сиёсатининг қатор жиҳатларини аниқлаш мумкин.
Биринчидан, ҳуқуқни ҳимоя қилиш. Эслатиб ўтамиз, ҳокимиятга шунчаки демократлар эмас, балки чап-либерал демократлар келди. Ўз қадриятларини ернинг барча бурчакларига етказиш ниятида бўлган мафкуравий жиҳатдан ўқланган сиёсатчилар.
Бу шуни англатадики, Вашингтоннинг Марказий Осиё давлатлари ички ишларига янада фаол ва тажовузкор аралашувини кутиш керак. Бу давлатларнинг барчаси ҳозирги пайтда босимга нисбатан озми-кўпми заиф.
Қозоғистонда ҳокимият транзити ҳануз тўлиқ якунланмаган. Тожикистонда прогноз қилинмоқда. Қирғизистонда бу доим кетмоқда (плюс у ерда кўплаб америка нодавлат ташкилотлари фаолият кўрсатади). Ўзбекистонда транзит ўтди, аммо энди Тошкент таркибий иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишга ҳаракат қилмоқда - ва америкалик шериклар иқтисодий ўзгаришлар билан сиёсий ўзгаришлар ҳам ёнма-ён юриши керак, деб айтиши мумкин.
Бундан ташқари, америкаликлар АҚШнинг демократик элитаси бу қадриятларни ўз қўллари билан обрўсизлантирганидан асло хижолат тортмайдилар. Ўша пайтда у Black Lives Matter ҳаракатининг талончи ва безориларини қўллаб-қувватлаган, шунингдек, ўз ҳаракатлари билан Америка сайловларида овозларни ҳисоблашнинг ҳаққонийлиги бўйича саволлар туғдирган. Сайловлари кўплаб саволларни келтириб чиқарган давлат бошқаларга келгуси президент лавозимига кимни ва қандай сайлашни ўргатиши мумкинми?
АҚШ тийиб турмоқда
Бошқа жиҳатлар Марказий Осиёда йирик жаҳон державалари - Хитой, Россия, Туркия ҳаракатлари билан боғлиқ. Байден жамоаси барчага нисбатан сиёсатни ўзгартирмоқчи - ва бу ўзгариш нима бўлганда ҳам бутун Марказий Осиё минтақасига таъсир қилади.
Шундай қилиб, Қўшма Штатлар, эҳтимол, Хитой билан муносабатлардаги зиддият даражасини пасайтиради ёки (чунки Вашингтонда Хитойга қарши консенсус мавжуд), уни янада маданиятли оқимга айлантиради: савдо урушларини тўхтатиш ва бундай очиқ қарама-қаршилик олиб келадиган тўқнашувларнинг олдини олиш. Қўшма Штатлар билан алоқалари ҳисобига ҳаддан ташқари хитойча таъсирни мувозанатлаштирмоқчи бўлган минтақадаги давлатлар учун бу ёмон янгилик.
Россияга келсак, бу бошқа гап. Байден Москвани "душман" деб атади, ҳақиқий санкциялар ва тийиб туриш нима эканлигини кўрсатмоқчи. АҚШ Россияга қарши сиёсатини бутун собиқ иттифоқ ҳудудида кучайтирмоқда – нафақат унинг Европа ёки Кавказ қисмида, балки Марказий Осиёда ҳам. Америка нодавлат нотижорат ташкилотларидан фойдаланган ҳолда (Байден, Трампдан фарқли ўлароқ "юмшоқ куч" воситаларига кўпроқ эътибор қаратади), АҚШ Россиянинг минтақадаги мудофаа ва иқтисодий иттифоқларини йўқ қилишга, маҳаллий ёшлар билан ишлашга ва уларни Россияга нисбатан душманлик ёки ҳатто нафрат руҳида тарбиялашга ҳаракат қилади.
Бу нафақат Россия учун, балки Марказий Осиё давлатлари учун ҳам муаммо бўлиб, чунки улар жўғрофик жиҳатдан Москва билан текис жойда жанжаллашиб қолишга йўл қўймайди.
АҚШ таъсир қилади
Ниҳоят, Байденнинг ғалабаси минтақада Туркиянинг таъсирини камайтириши мумкин. Мухолифатдаги Туркия Республикачилар партиясининг етакчиси Камол Қиличдароғлунинг собиқ вице-президентни президентлик сайловидаги ғалабаси билан табриклаш учун шу қадар шошилгани бежиз эмас - экспертлар Вашингтон ва Туркия президенти Ражаб Эрдоған ўртасидаги муносабатларнинг жиддий ёмонлашишини кутмоқда.
Демократлар, чамаси, Анқарадаги режимни ўзгартириш учун ҳаракат қиладилар (Обама даврида бўлгани каби) ва улар Эрдоғаннинг обрўсини туширишнинг энг самарали усулини жуда яхши билишади - бу ташқи сиёсий ғалабалар ва "Турк дунёси" лойиҳасини амалга ошириш бўйича қадамлар ҳисобига ички сиёсий очколарни қўлга киритишга йўл қўймаслик.
Шунинг учун ҳам, эҳтимол, Вашингтон Туркияга қарши алянсларни қуришга киришади (унга Марказий Осиё давлатлари етакчилари, биринчи навбатда Қозоғистон таклиф қилинади), шунингдек, Анкаранинг юмшоқ кучи инструментлари бузилади, уларнинг ёрдами билан турклар Каспий денгизидан Хитой чегарасигача бўлган жойни назорат қилишга ҳаракат қилмоқдалар.
Марказий Осиёнинг ўзи учун бундай Туркияга қарши сиёсат фойдалими? Бир томондан, йўқ, чунки минтақа Россия ва Хитой таъсирини мувозанатлаш учун потенциал учинчи мувозанатчини йўқотмоқда.
Аммо, бошқа томондан, бундай мувозанатчи учун текинга керак эмас - Эрдоғаннинг глобал амбицияларини илгари суриш бўйича Туркиянинг ташқи сиёсий стратегияси жуда тажовузкор. Анқарага қизиқ бўлган минтақаларда бошқа мамлакатлар билан модус вивенди (қандайдир қарама-қарши томонларнинг биргаликда яшаш имконияти – таҳр.)ни топиш турклар учун қийин. Рақобат ва зиддият дарҳол бошланади, бу Туркияни қабул қилувчи давлат учун ҳалокатли бўлиши мумкин.
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиш мумкин.
