Хитойнинг ҳазил туйғуси яхшигина ва у ерда бундан фойдаланилмоқда, айниқса, Америка билан кучайиб бораётган мафкуравий курашда. Мана бир мисол: АҚШнинг асосий (бир пайтлар) нашрлари, шу жумладан, "Time" журнали, Пекин давлат оммавий ахборот воситалари деб эълон қилди. Айнан шундай эмас, албатта, балки Вашингтон назорат қиладиган "агентликлар" деб. Буларнинг барчаси журналистларнинг аккредитациясини олиб қўйиш ёки ушбу оммавий ахборот воситаларинининг Хитойдаги мулкларини тортиб олиш олиш каби оқибатлар билан мужассамлашди.
Бизнинг дунёмиздаги оммавий ахборот воситалари нимани англатишини, уларнинг хоҳ ўзларининг ва ёки бошқа ҳар қандай давлатлар билан муносабатлари қандай бўлиши мумкин ва бўлиши керак деган ўйларга олиб борадиган ажойиб қисса.
Ушбу жанжални Пекин бошламади, у фақат жавоб берди. Гап шундаки, ой бошида Америка расмийлари Хитой ҳукумати томонидан "назорат қилинадиган"лар рўйхатига "Синьхуа" ахборот агентлиги, давлат радио ва телевидениеларини қўшди ва нашрларга хат ёзиб, мамлакатда ҳозир бўлишларини 160 кишидан 100 кишигача қисқартиришларини сўраган. Мулкни тортиб олиш билан.
Аммо булар ҳақиқатан ҳам давлат оммавий ахборот воситаларими? Шубҳасиз. Аммо Америкача талқин қуйидагича бўлган: "Хитой ҳукумати томонидан бошқариладиган агентликлар". "Ҳукумати" сўзи жавоб сифатида ишлатилгани жуда таъсирли.
Ушбу талқинларнинг ихтировий алмашинуви ортида АҚШ дунёга сингдиришга уринаётган бир қанча мафкуравий доктриналар турмоқда. Хитой, шунингдек, Россия ва бошқа кўплаб давлатлар, ушбу доктриналарга ҳеч бўлмаганда ҳайрат билан қарашмоқда, айниқса уларнинг амалий қўлланилишидан келиб чиқадиган нарсаларга.
Масалан, Америкада ва умуман Ғарб цивилизациясида оммавий ахборот воситалари умуман давлатга тегишли бўлмаслиги керак деган ғояни фаол тарғиб қилинмоқда. Бу ҳокимиятнинг алоҳида тармоғи, тўғрироғи, фуқаролик жамиятининг тармоғи бўлиб, унга ҳукумат таъсир кўрсатмаслиги керак, бундан ташқари аксинча ОАВ унга таъсир қилиши ва уни назорат қилиши керак.
Яна бир ғоя: бир журналист аниқ суверен ҳақиқат ташувчисидир ва ким иш берувчиси бўлишидан қатъий назар, журналист унга қарам бўлмаслиги керак. Ва ҳозирги Пекин жанжалида Америка томони Пекин New York Times ва бошқа нашрларнинг аллақандай "вакилларига" эмас, балки эгалари билан тузилган шартнома асосида мустақил суверен шахсларга аккредитация беришдан бош тортяпти деб тушунтирмоқда.
Биринчи фикр иккинчисига зид келишини кўриш осон: агар журналист суверен бўлса, унда иш берувчиси ким, ҳаттоки давлат бўлса ҳам, нима фарқи бор? Аммо гап ҳатто бунда эмас. Ҳаммаси соддароқ. Хитой ўзига йўналтирилган ва пухта ўйланган ёлғонлардан чарчаган ва умуман ким кимнинг таъсири остида эканлигига бефарқ - америкалик журналистлар ҳукумат таъсири остидамиёки аксинча. Ёки қайси мафкура тўғри - эҳтимол қайси бирининг ғалабасида ёлғон камроқ бўлгани маъкулроқ.
Сўнгги уч-тўрт йил ичида Хитойнинг тажрибаси қуйидагича. Ушбу мамлакатда ишлаган (ва ҳозирда ҳайдалаётган) америкалик журналистлар тўсатдан бир овоздан даҳшатли ишларни қилаётган тоталитар давлатнинг манзарасини яратишга киришдилар. Шинжонда ёш жиҳодчиларни қайта ўқитиш мактаблари "концлагерлар"га айланди. Мамлакатда маҳбуслар ва бошқаларнинг бирбошлик "мажбурий меҳнати" аниқланди. Гонконгда ёш ғалаёнчилар демократия учун курашчилари бўлиб чиқди. Италиядаги (мамлакат "Европада коронавируснинг энг ёмон авж олишини олдини олиш учун ўз иқтисодиётини хавф остига қўйиши" учун мақталмоқда) ва Хитойдаги (карантин мобайнида "одамлар ҳаёти ва шахсий эркинликлари жуда қимматга тушади") карантинга оид чуқур маънога эга маънавий изоҳларга нима дейсиз? Гап шундаки, карантин чоралари бир хил, италияликлар хитойликлар мисолига тақлид қилишган.
Дастлаб, Хитой ҳукумати ҳар бир ҳодисани сабр билан ўрганди ва ҳар доим навбатдаги матбуотдаги фош қилинишнинг негизида жуда кўпол сохталик турганини аниқлади. Аммо негадир ўша "мустақил" журналистларнинг ўқувчилари бу ҳақда хабардор қилинмаган ёки бу бемаъни ва хуфиёна тарзда қилинган.
Айтишга ҳожат йўқ, Россия айнан шу вазиятни бошидан кечирди (ша маънода – муносабат билдиришни тўхтатди). Дарвоқе, Американинг ўзи ва унинг иттифоқчилари ҳам худди шу нарсани бошдан кечирмоқдалар: шунчаки Дональд Трампдан бошлаб, у ердаги Демократик партияга ёки унинг Европадаги клонларига тегишли бўлмаган ҳар қандай арбобларни ҳар куни масхара қилишларини кўриш кифоя. Умуман олганда, журналистикада бир нималардир рўй бермоқда ва ким кимнинг таъсир остида эканлигини ўрганиш узоқ ва зерикарли.
Хитой оммавий ахборот воситаларида "чет эллик журналистлар "Хитой ва дунё ўртасидаги ўзаро тушунишни ривожлантиришда ижобий рол ўйнаши керак" каби ахлоқий қоидаларни учратиш мумкин. Бу журналистиканинг махсус соҳаси – халқаро журналистикаси нима учун мавжудлиги шундоқ ҳам тушунарли: айнан халқлар бир-бирини тушунишлари учун, яъни ўз чегараларидан ташқарида бўлаётган воқеаларнинг ҳақиқий манзарасини кўришлари учун.
Аммо бу танбеҳлар энг самаралиги эмас. Лекин яхши ишлайдигани - юқорида айтиб ўтилганидек, ҳазил, шу жумладан хитойча ҳазил туйғуси. Ўқувчиларимиз Пекин дунёни, шу жумладан Доналд Трампни қандай қилиб ўша вирусни "Ухань" ва "Хитой" вируси деб аташдан тўхтатишга мажбур қилиш ҳаракатлари ҳақидаги ҳикоя билан таниш. Энг кулгили томони шундаки, Хитой мутафаккирлари буни қандай бошлаганликлари: улар вирусга миллат беришни ирқчилик деб аташди. Ғарбий жамоалардаги қизғин мафкуравий муҳитдан йироқ бўлган оддий бир одам ҳар қандай ҳолатда ҳам шундай дейишга қодир: эҳтимол бу ирқчиликдир, эҳтимол бундай эмас - бу менга қизиқ эмас, мени тинч қўйинг. Аммо АҚШда бундай эмас. Бу ерда ўйин қоидалари шундан иборатки, кимнидир биринчи бўлиб ирқчиликда айблаган киши ғалаба қозонади ва айбланувчи эса дарҳол тавба қилишни бошлаши керак.
Ва бу хитойча ҳазил тактикасини қўллаш натижаси қуйидагича: Трампда эмас, балки бошқаларда бу иш берди. Майли АҚШлик врач Юджин Гу исмли фуқаросида бу садо берди, ва яна бир неча Демократ конгрессменлар, ёки ҳатто Касалликларни назорат қилиш ва профилактика маркази ёки Голливуд юлдузи Миа Фэрроу иқтисодчи Девид Ротшильд (жуда ёши) билан бирлашиб ҳам садо беришди... Бу рўйхатда охиргилар Трампни ирқчи деб аташди ва Миа вирус эндиликда олма пироги каби америкача эканлигини қўшиб ўтди ҳам.
Айтганча, пирог азалдан голландча бўлган, аммо Америка эса уни ўзиники деб ҳисоблайди. Пирогнинг миллати йўқми?
Манба: РИА Новости.
