Коронавирус билан боғлиқ вазият ҳом-ашё маҳсулотларига, хусусан нефт нархларига таъсир қилиши кутилмоқда. Нархлар пасаймоқда, Brent маркасидаги нарх қисқа вақтга бир баррел нархи 50 долларга тушди. ОПЕК + давлатлари (йиғилиш 5-6 мартга белгиланган) ишлаб чиқаришни қисқартиришни муҳокама қилишни режалаштирмоқда, деб ёзади РИА Новости муаллифи Александр Собко.
Бундай шароитда мунозара яна янгиланди: ишлаб чиқаришни чеклаш керакми? Эҳтимол, нефт нархининг пастлиги кўплаб компаниялар қарзларини қайта молиялаштиришга дуч келган пайтда АҚШда сланец секторини йўқ қилиши мумкин. Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, ОПЕК давлатлари 2014 йил инқирозидан кейин дарҳол қила олмаган ишни қилишлари мумкин, Саудия Арабистони ва шериклари айнан шундай қилишга ҳаракат қилишган, аммо таслим бўлишга мажбур бўлишган: Америка сланеци кутилганидан анча барқарор бўлиб чиқди.
Эслатиб ўтамиз, сланец ишлаб чиқаришнинг нархи ва истиқболига ва ишлаб чиқарувчи компанияларнинг барқарорлигига таъсир этувчи турли хил омиллар сони шунчалик каттаки, ҳеч ким тўғридан-тўғри конларда ишлайдиганлардан ташқари ҳодисаларнинг боришини олдиндан айтиб беролмайди, ҳатто ўз компанияси доирасида ҳам.
Йил бошида бир нечта консалтинг компаниялари АҚШда ишлаб чиқаришнинг 2020 йилга нисбатан ўсиши бўйича прогнозларини эълон қилишди ва улар кенг доирада фарқлидир: ўсиш кунига соддагина 0,4 дан бир миллион баррелгача. Албатта, ҳар қандай ҳолатда ҳам ушбу башоратлар нефтнинг амалдаги (ўша пайтдаги) нархларига асосланган эди. Куринишидан, бу сланецни олдиндан башорат қилишнинг мураккаблигини намойиш этади.
Ҳеч шубҳа йўқки, ҳар қандай ҳолатда ҳам, нефт нархининг пасайиши бурғулаш ҳажмининг пасайишига ва ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръатларининг пасайишига (ва нархлар қулаган тақдирда ҳатто ишлаб чиқариш пасайишига)олиб келади. Шунинг учун асосий савол бошқача: паст нархлар (рад этилган тақдирда ОПЕК+ янги пасайишлар билан ҳаракат қилса) АҚШнинг сланец саноатининг таназзулига олиб келади - буни янги нархлар уруши тарафдорлари таъкидлашмоқда - ёки бу вақтинчалик ечим бўладими ва нефт нархлари тикланганидан кейин АҚШда сланец қазиб олиш жонланади.
Келинг, фитнани давом эттирмайлик: бизнинг фикримизча, иккинчи вариант ҳақиқатга яқинроқ. Ва шунинг учун нефт нархини қўллаб-қувватлаш бўйича янги қарор тўғри бўлар эди. Нега арзон нефт, агар ОПЕК+ жавоб бермаса ҳам, сланец ишлаб чиқаришни оқилона вақт ичида йўқ қила олмайди (яъни, бу арзон нефт нефт қазиб олувчи давлатларнинг бюджетларини осонгина кўтара оладиган пайтда)?
Биринчидан, сўнгги йиллар давомида АҚШда сланец нефти ишлаб чиқариш беқарор режимда ишлаётганини кўрсатди: бу ҳақиқатан ҳам нефт нархининг пасайишига таъсирланиб пасаяди, аммо кўтарилиши билан тикланади. Бундан ҳам ёмони, бу "беқарорикнинг"нинг камида бир неча ой ёки ундан ҳам кўпроқ инерцияси бор. Айнан шу инерция туфайли амалда нефт бозори ва нефт нархларини тартибга солувчи мослашувчан сланец ишлаб чиқариш билан назариядаги чиройли схемаси унчалик эффектли кўринмайди. Масалан, йил бошидан бери Brentнинг нархи бир баррел учун 65 дан 50 долларгача тушиб кетди АҚШда эса ишлайдиган нефт қазиш ускуналари сони деярли ўзгармади (аслида у ҳатто бироз ошди!). Натижада, айтиш мумкинки, ўрта муддатли истиқболда сланец ишлаб чиқариш юқоридаги нархларни чеклайди.
Иккинчидан, шуни унутмаслик керакки, яқинда ҳам нефт нархлари юқори эди ва сланец ишлаб чиқарувчиларнинг аксарияти мунтазам равишда ҳимоя хедж қилинмоқда (нефтнинг юқори нархи даврида молиявий воситалар ёрдамида ўзлари учун мақбул нархни узоқ муддатга белгилайдилар). Барча иштирокчилар учун аниқ рақамлар нашр этилмайди, аммо улар ялпи қазиб олишнинг камида ярмини ташкил этадиганга ўхшайди. Яъни, ишлаб чиқаришнинг бир қисми учун ишлаб чиқарувчилар нархларнинг пасайишини сезмайдилар.
Учинчидан, фараз қилайликки, арзон нархларда сланец компаниялари бурғилашни камайтиради, аммо фоизларни тўлаш ва / ёки қарзларини қайта молиялаштириш зарурияти туфайли улар банкротликка дуч келишади.
Агар биз ўрта компанияларнинг ҳақиқий банкротлигини кўрсак, қисқа муддатда ушбу компаниялар ўз фаолиятини тўхтатади, бу эса АҚШ ишлаб чиқаришининг пасайишига олиб келади. Аммо ўрта муддатли истиқболда бу таъсир аксинча бўлади. Банкротлик жараёни ўтганидан сўнг, сланец қазиб олинадиган конларни бозорнинг бошқа иштирокчилари сотиб оладилар. Аммо шу билан бирга, уларнинг самарали ишлашига халақит берган қарзлар исканжаси аслида банкротлик жараёнида ҳисобдан чиқарилади, бу эса янги мулкдорларни янада фаолроқ қазишга имкон беради.
Шуни таъкидлаш керакки, сланец ишлаб чиқариш доимо фойдасиз деган фикр нотўғри. Зарарлар ва ортиқча қарзлар ҳақиқатан ҳам саноатнинг дастлабки даврида, авж олиш пайтида, аниқроғи пуфакда пайдо бўлди. Унда улар ҳақиқатан ҳам нархларга қарамасдан ҳамма жойда қазишди (гарчи нархлар юқорироқ бўлса ҳам). Энди пуфак ёрилди ва компания раҳбарларини авантюрист деб ҳисоблаш учун ҳеч қандай сабаб йўқ. Акционерлар узоқ вақтдан бери молиявий интизомни ва дивидендлар кўринишидаги даромадни талаб қилмоқдалар. Шунинг учун, "ёшлик хатолари"га йўйилаётган қарзлар билан видолашиш, аксинча, компанияларнинг барқарорлигини оширган бўлар эди.
Албатта, бу ҳудудларни сотиб оладиган янги компанияларга назарий жиҳатдан янги лойиҳаларни молиялаштиришни олиш қийин бўлади, деб баҳслашиш мумкин. Бироқ, сланец бозори таҳлилчиларидан бири тўғри таъкидлаганидек, "АҚШ - пул топиш доимо мумкин бўлган бозор". Аммо энг муҳими, бу ерда яна бир омил пайдо бўлади.
Бу ExxonMobil ва Chevron-нинг сланец қазиб олишда фаол иштироки. Арзон кредитга эга бўлган Америка ТМКлари АҚШда сланец билан шуғулланиш ниятида ва бунинг учун улар ҳатто бошқа мамлакатларда нефт активларини сотмоқдалар. Компаниялар сланецнинг нефт улушини бугунги кунда юз минг баррелдан ҳар бирида миллион баррелгача кўпайтиришни режалаштирмоқдалар. Бундай гигантлар ҳар доим қарзни юкламасидан фориғ янги яхши участкаларни сотиб олишдан хурсанд бўлишади. Бундан келиб чиқадики, биз учун ўрта муддатли истиқболда қарздорлик даражаси катта бўлган ўрта компаниялар учун умумий ишлаб чиқариш ҳажмининг ярмида ишлаши фойдалироқ. Уларда келиб чиқадиган даромад қарзларни тўлашга ва янги инвестиция фаолиятини минималлаштиришга йўналтирилади.
Юқорида айтилганларнинг барчаси (сланец ишлаб чиқаришни нефт нархини эркин пасайиши билан йўқ қилиш мумкинлиги ҳақидаги тезис танқидлари) қуйидагиларга зид эмаслигини таъкидлайди. Қандай бўлмасин, ОПЕК + иштирокчилари ўзи учун ўзларининг бюджетлари учун мақбул деб танлаган нархлар даражасини ҳимоя қилишлари кераклигини аниқлаштириши керак. Ва албатта, бу нарх қанчалик паст бўлса, Америка сланецига янги ўсишни бериш шунчалик қийин бўлади. Аммо ҳозирги шароитда Brent маркасининг нархини баррели учун 50-55 доллар даражасида ҳимоя қилиш керак бўлади.
Дарвоқе, WTI нинг бир баррели учун 50 доллар (3 март куни WTI нархи 47, Brent - 52 долларга тенг эди) - бу, албатта, жуда тахминий - ўртача сланец компаниясининг пул оқими ижобийдан салбий томонга ўтадиган миқдордир.
Хулоса чиқарамиз. Сланец ишлаб чиқаришнинг юқори инерцияси, хеджинг, нефт саноатининг йирик бозорига фаол кириш, фоиз ставкаларининг пасайтирилиши ва АҚШ маъмуриятининг сланец ишлаб чиқаришга бўлган умумий ёндашуви бу соҳани вайрон бўлишига йўқ қилмайди. Бундай шароитда бошқа нефт экспорт қилувчилар учун мақбул бўлган ва Америка ишлаб чиқаришининг ўсиш суръатларини минималлаштирадиган маълум бир нарх даражасини сақлаб қолиш мақсадга мувофиқдир.
ОПЕК+ қўшимча чекловларини рад этиш тарафдорлари яна битта, эҳтимол асосийси - мотивацияга эга эканлиги аниқ. Янги ОПЕК+ битимлари, ўз навбатида, ўзларининг ишлаб чиқаришларини чеклашини, ўзларининг миллий нефт секторларини ривожланишини чеклашини, аслида Америка сланец ишлаб чиқарувчилари фойдасини кўзлаб чеклашни англатади.
Бу қўрқувлар тушунарли, аммо ҳақиқат шундан иборатки, биз янги "сланец" ҳақиқатига дуч келмоқдамиз. Ва, аксинча, ОПЕК+ ташқарисидаги бошқа иштирокчилар бу ерда занжирнинг заиф қисми бўлиши мумкин. Кейинги йили чуқур денгиз қазиб олиш ҳажмининг ўсиши кутилмайди. Бундан ташқари, дунёдаги эски қуруқликдаги конларида қазиб олишнинг аста-секин камайиши ҳеч қаерга йўқолмаяпти. Сланец ишлаб чиқаришга келсак, ҳар бир баррел нархини жорий қийматга туширишга имкон берадиган технологик тараққиёт ўз чегараларига эга. Ушбу шароитда сланец ишлаб чиқариш учун юқори сифатли майдонларнинг аста-секин емирилиб бориши (эҳтимол биз истагандек тез эмас, лекин муқаррар) ҳар йили сланец нефтини ишлаб чиқариш харажатларини оширади. Бу ерда фақат кутиш керак. Вақт, баъзида туюлгандан кўра анча қудратлироқ кучдир.
