Агар маҳкам ушлашни бўшаштирса, Пекин ва Москва минтақада ўрнини эгаллашидан ҳарбийлар хавотир олмоқда. Хавотирга сабаблар бор: Хитой - Яқин Шарқ нефтининг асосий харидори ва кўплаб мамлакатларнинг энг йирик иқтисодий шериги ҳисобланади, Россиясиз эса сиёсий муаммоларни ҳал қилиб бўлмайди. РИА Новости ҳақиқатан ҳам ким АҚШни сиқиб чиқаришга қодирлигини аниқлади.
Ёрдам вакууми
Яқин Шарқ бўйлаб гастрол сафари чоғида Марказий қўмондонлик раҳбари генерал Фрэнк Маккензи шундай башорат қилган эди: "Биз кетганимиздан кейин бўшлиқни руслар ва хитойлар тўлдиради". Вашингтон Шарқий Осиёга эътиборини қаратмоқчи. Бу ҳусит- исёнчиларига қарши курашда Вашингтонга таянадиган саудияликларнинг манфаатларига зиддир, деган эди Маккензи.
Генералнинг сўзларига кўра, Пекин иқтисодий қудратини кенгайтириш ва минтақада ҳарбий базаларни яратиш бўйича узоқ муддатли мақсадларга эга. Россия ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимлари ва бошқа қуролларни сотишга тайёр.
"Мен “Хитой – бу таҳдид, унга эътибор қаратишимиз керак” деган фикрга тўлиқ қўшиламан”, - деди Маккензи. - Шу билан бирга, биз глобал державамиз ва биз глобал миқёсда ўйлашимиз керак". Генерал саёҳат пайтида у маҳаллий аҳолидан доим: АҚШ шерикчилик тарафдорими ва қандай ёрдамга умид қилиш мумкин, - деган саволларни эшитганини тан олди.
Шубҳали шерикчилик
Яқинда Хитой ташқи ишлар вазири Ван И нинг “Яқин Шарқ сафари” ҳарбийларни хавотирга солган бўлса керак, апрел ойида у Саудия Арабистони, Бирлашган Араб Амирликлари, Уммон, Баҳрайн, Эрон ва Туркияга ташриф буюрди. У ерда Фаластин-Исроил можароси, Сурия, Ливия, Яман, Форс кўрфазининг бошқа давлатлари ўртасидаги келишмовчиликлар ҳақида гапирди.
Вазир ҳатто илгари бўлмаган таклифларни ҳам тақдим этди. Масалан, Хитой нефт иншоотлари ва денгиз йўлларининг хавфсизлигини таъминлаш механизмлари бўйича кўп томонлама мулоқот майдонига айланишга тайёр эканлигини билдирди. Бундан ташқари, Ван И араб давлатларига ХХР ички ишларига аралашмаганлиги ва Шинжон-Уйғур мухториятидаги "терроризмга қарши чораларни" қўллаб-қувватлагани учун миннатдорчилик билдирди (Оқ уй буни мусулмон халқларининг геноциди деб атайди).
Теҳрон билан 25 йилга нефт етказиб бериш тўғрисида шартнома имзоланди. Тафсилотлар ошкор этилмади, аммо Хитой Эроннинг энергетика ва транспорт инфратузилмасига 400 миллиард доллар сармоя киритишга тайёр эканлиги, улар ҳужжатнинг ошкор қилинган лойиҳаси туфайли бир йил олдин ҳаммага маълум бўлди.
Кузатувчилар таъкидлашича, Пекин Яқин Шарқдаги лойиҳалар ҳақида гап кетганда "порламасликка" ҳаракат қилмоқда. “Бир белбоғ – бир йўл” доирасидаги ташаббуслар кўпинча бошқа минтақаларда шов-шув билан тақдим этилади. Бироқ, Яқин Шарқ мамлакатлари билан ўзаро алоқалар тўғрисидаги ҳужжатларнинг аксарияти на хитой, на инглиз ва на маҳаллий тилларда тўлиқ чоп этилмайди.
Абу Даби жамғармаси томонидан Хитойнинг сунъий интеллектни тадқиқ қилувчи SenseTime компаниясига сармоя киритгани ҳақида кўп нарса маълум эмас, у бошқа нарсалар қатори юзни таниб олиш тизимини ишлаб чиқармоқда. ХХР билан бундай соҳаларда ҳамкорлик қилиш, Пекин минтақада "авторитар малҳамлар"ни тарқатиб юборишидан қўрқаётган америкаликларни қувонтирмайди.
Аммо Эрон - ХХРнинг минтақадаги ёлғиз шериги эмас. Саудия Арабистони ва Ироқ нефт етказиб бериш, савдо, тўғридан-тўғри сармоялар ва қурол сотиб олиш бўйича Теҳрондан олдинда. Хитой қуролларининг Яқин Шарққа сотилиши, гарчи америкаликларникига қараганда унчалик катта бўлмаса-да, сўнгги йилларда кескин ўсиб бормоқда.
Хавфсизлик учун жавобгарлар
Хитойликлар аллақачон Америка бозорларига чиқишди, деди Иқтисодиёт Олий мактаби Европа ва халқаро тадқиқотлар марказининг сектор мудири Василий Кашин РИА Новости билан суҳбатда.
"Саудия Арабистони Хитой қуролларининг, биринчи навбатда жанговар питолсиз учар қурилмаларнинг асосий харидорига айланди, улар ҳаттоки йиғиш заводи лойиҳасини бошлашди. Чекланган миқдорда баллистик ракеталарнинг етказиб берилди. Артиллерия ва зирҳли машиналарни ҳам сотишмоқда".
Пекин минтақадаги кўплаб мамлакатларнинг асосий иқтисодий шериги ва Жибутида базаси бўлса-да, Хитой ҳали ҳарбий жиҳатдан АҚШ ва Россия каби рол ўйнамайди.
Хитойликлар учун Африкадан кўра Яқин Шарқ билан ҳамкорлик қилиш қийинроқ. Улар бу ерда ўз позицияларини қатъият билан ҳимоя қилишлари мумкин. Ҳатто изоляцияда бўлган Эрон ҳам Пекин ўз мажбуриятларини бажармаганида шартномаларни бузди”, дейди суҳбатдош.
Хитойнинг иқтисодий экспансияси америкаликларни безовта қилмоқда, аммо улар ҳеч нарсани ўзгартира олмайдилар, деди Россия Халқаро ишлар кенгашининг Яқин Шарқ лойиҳалари бўйича менежер Руслан Мамедов. "Ҳозирда ўзгарувчан минтақавий ва дунё тартибида ҳар ким муросага бориши керак", - деди у РИА Новости билан суҳбатда.
"Яқин Шарқ давлатлари томонидан Хитой ҳақидаги тушунчалар анча ижобий. Улар АҚШ ўнлаб йиллар давомида гегемон бўлганлигини тушунишади, бу кўпчиликнинг қўлларини боғлаб турарди: ташқи давлат ўз сиёсатини олиб борди ва минтақавий давлатлар итоат этишга мажбур бўлдилар" – дейди мутахассис. "Қаршилик кўрсатишга уринишлар муваффақиятсизликка учраган эди. Бунга Ироқни мисол тариқасида келтириш мумкин. У минтақадаги энг кучли қўшинлардан бирига эга эди, аммо АҚШ мамлакатни хаосга йўлиқтирди".
Бошқа томондан, Пентагон вакилларининг баёнотлари жиддий чоралар кўришга чақириқ сифатида қаралмаслиги керак, айниқса, Яқин Шарқдаги америкаликлар ҳали ҳам Россия билан ҳамкорлик қилмоқда, дея қўшимча қилади эксперт.
Маккензи ҳеч қандай янги нарса айтмади, деб ҳисоблайди ИМИ МГИМО қошидаги Америка истиқболли тадқиқотлар маркази директори Максим Сучков.
"Яқин Шарқда аввалги миқёсда бўлиши Вашингтонни қийнаган, аммо Барак Обама ва Доналд Трампнинг буни оптималлаштиришга уринишлари ҳарбийларнинг қаршилигига учради",- деб эслатди у.
"Шунингдек, профессионал ва шахсий шахс бор: марказий қўмондонлик анъанавий равишда АҚШнинг энг йирик ҳарбий операциялари ва унинг раҳбарлари эпимарказида бўлган. Тинч океани қўмондонлигига ички етакчиликдан воз кечишни исташмади. Хитой ва Россия билан қарама-қаршиликнинг стратегик муҳим мавзуси сифатида раҳбариятга Яқин Шарқнинг моҳиятини кўрсатишга уринишлар".
Аслида Пекинда ҳам, Москвада ҳам "америка услубида" ҳукмронлик қилиш бўйича ҳеч қандай амбиция ва манбалар йўқ, дейди суҳбатдош. "Замонавий дунёда бу керак эмас: аслида Америка тажрибаси шуни кўрсатадики, кенг кўламли ҳарбий мавжудлик ўз-ўзидан ташқи сиёсий муваффақиятга айланмайди", - деди тушунтиради Сучков.
Шу билан бирга, Америка минтақадаги таъсирининг мутлақ таназзули ҳақида гапириш керак эмас, дейди у. АҚШ ҳали ҳам катта мустаҳкамлик захирасига эга. Шунинг учун Вашингтонда ўз халқини Россия ва Хитой "тушлигини олиб қўймоқда” деб ишонтирганда, Америка ҳарбийлари айёрлик қилмоқда.