Аммо бу ажиотаж узоқ давом этмайди, Вашингтонда қўрқишмоқда, чунки "Шимолий оқим-2" ишга туширилгандан сўнг Европага Россиянинг арзон ёқилғиси қуйилади. Бундан ташқари, Москва яқин икки йил ичида суюлтирилган табиий газ бозорида катта ютуқларга эришиши мумкин. Бунга йирик миллий лойиҳалар ёрдам беради. Кузатувчилар келажакда Россия АҚШни Европа бозоридан сиқиб чиқаришини истисно қилмаяпти.
Қатар Осиёни бой бермайди
Март ойида америкаликлар кунига 10,5 миллиард куб фут суюлтирилган газни чет элга жўнатишди, деб хабар қилди АҚШ Энергетика вазирлиги бошқармаси (EIA). Апрел ойида бу 9,2 бўлганди, аммо бу баҳор бошланиши учун мутлақ максимал кўрсаткич.
Ҳисоботда таъкидланишича, ўтган йил ва январ ойида АҚШ СТГ экспортининг аксарияти Осиёга йўналтирилди. Аммо феврал ва март ойларида Европа ярмини олди. Гап шундаки, у ерда нархлар Осиё нархларига тенглашди.
"Май ойига келсак, биз суткасига 8,6 миллиард куб футгача пасайишни кутмоқдамиз, кейинчалик эса Европа ва Осиёдаги энг юқори талабни қондириш учун ёз ойларида 9 миллиарддан ошади", - дейилган вазирликда.
Халқаро энергетика агентлигига кўра, 2024 йилга келиб америкаликлар ушбу сегментда етакчига айланиши мумкин. Унинг ҳисоб-китобларига кўра, АҚШ, Австралия ва Россияда табиий газни биргаликда суюлтириш шу пайтгача глобал экспорти ўсишининг 90 фоизини таъминлайди. Бироқ, етакчилик бўйича мунозара қилиш мумкин.
Энг катта ўйинчи – Қатар АҚШнинг Осиё бозорини эгаллашига йўл қўймаса керак. 2020 йилда Яқин Шарқ давлати 77,6 миллион тонна СТГ экспорт қилди, бу умумий таъминотнинг 26,5 фоизини ташкил этади. 2024 йилга келиб йиллик ишлаб чиқарилиши деярли икки баравар кўпайиши мумкин. Феврал ойида Доҳа Шимолий конининг шарқий қисмини ўзлаштириш бўйича якуний инвестиция қарорини қабул қилди. Бу энг йирик СТГ лойиҳаларидан бири.
Қатар ортидан Австралия - 26 фоиз. Учинчи ва тўртинчи ўринларни АҚШ (14,7) ва Россия (10) эгаллаб турибди. Бундан ташқари, 2019 йилда Россия Европага ва Осиёга америкаликларга қараганда кўпроқ СТГни экспорт қилди. Яқин йилларда рақобат кучайиши кутилмоқда ва Москва ғалаба қозониш учун барча имкониятларга эга. Бунга Арктика улкан захиралари сабаб бўлиши мумкин.
Арктика устувор аҳамиятга эга
Шимолий Муз океанининг нефт ва газ захираларини мунтазам равишда ривожлантириш 15 йилдан бери Россия ҳукуматининг устувор вазифа бўлиб келган. Март ойида Вазирлар Маҳкамаси суюлтирилган табиий газ ишлаб чиқаришни ривожлантириш бўйича узоқ муддатли дастурини тасдиқлади. Бу манбаларни диверсификация қилишга, биринчи навбатда Арктика шелфидан ва Узоқ Шарқдан фаол фойдаланишга қаратилган. СТГ ишлаб чиқариш қуввати ўн ярим йил ичида уч баравар кўпайиши режалаштирилган.
Агар сланец қазиб олиш ҳисобига АҚШ энг йирик экспорт қилувчилардан бирига айланган бўлса, Арктика Россияга ёрдам беради, дейди нефт ва газ аналитикасига ихтисослашган Американинг OilPrice нашри. Минтақанинг захиралари жуда катта - 35,7 миллиард кубометр табиий газ ва 2,3 миллиард тоннадан ортиқ нефт ва конденсат.
“Новатэк” лойиҳалари – диққат марказида: “Ямал СПГ” ва “Арктик СПГ-2”. Иккинчиси, қиймати 21 миллиард доллар, 2023 йилда ишга туширилади, 2026 йилда 20 миллион тоннани ташкил этиш учун тўлиқ қувватга ўтади.
Март ойи охирида лойиҳага 39 фоиз маблағ инвестиция киритилади. Бу йил яна олти миллиард сармоя киритилади - бу ўтган йилга нисбатан икки баравар кўп. Инвесторлар орасида - Франциянинг Total, Хитойнинг CNPC, CNOOC нефт ва газ корпорациялари, Япониянинг Mitsui & Co ва JOGMEC киради.
“Арктика СПГ-2” ҳар бирининг қуввати йилига 6,6 миллион тонна ва барқарор газ конденсати йилига 1,6 миллион тоннагача суюлтирилган табиий газ ишлаб чиқариш учун учта линияни қуришни назарда тутади. Ресурс базаси - ЯНАОдаги Гидан ярим оролидаги кон. Биринчи йўналишни ишга тушириш 2023 йил, иккинчи ва учинчиси 2024 ва 2026 йилларга мўлжалланган.
OilPrice нашри ёзишича, агар конлар муваффақиятли ўзлаштирилса, Новатэк бозорга йилига 100 миллион тоннага яқин суюлтирилган газ таклиф қилади. Компания бундай ҳажмларга 2030 йилдан кейин эришади. Қазиб олинган ресурсларнинг нархи жуда паст бўлади.
Энергетика вазирлиги раҳбари Александр Новакнинг сўзларига кўра, 2025 йилга келиб Россия йилига 68 миллион тоннадан ортиқ СТГ ишлаб чиқариши ва унинг жаҳон бозоридаги улушини 25 фоизга етказиши мумкин.
Кучли зарба
OilPrice таҳлилчиларининг фикрига кўра, Россия Американинг Европадаги позицияларига кучли зарба тайёрламоқда ва у ердан рақибини бутунлай сиқиб чиқаришга қодир. Москва икки фронтда ҳужумга ўтади: европаликлар учун нафақат Россия қувур линияси, балки суюлтирилган газ ҳам фойдали бўлади.
"Узоқ муддатли истиқболда айнан Россиядан олинган СТГ Европа Иттифоқи истеъмолчилари учун икки сабабга кўра жозибадорроқ бўлади: етказиб бериш АҚШдан тезроқ ва арзонроқ. Энергия мустақиллиги тарафдори бўлган - Литва бежиз эмас, шунга қарамай биздан СТГ сотиб олади. Бошқа чора йўқ: Норвегияда бошқа мижозлар ҳам бор, чет элдан СТГ етказиб бериш қимматга тушади", - дейди мустақил саноат эксперти Леонид Хазанов.
Бундан ташқари, у таъкидлашича, Америка етказиб берувчилари учун Хитой ва Япония устувор ҳисобланади - нархлар у ерда юқори. Европада улар жуда кўп пул тўлашга тайёр эмас ва у ерга сотиш, одатда, мавсумий талаб пайтида ўсади.
"Шу сабабли Россиянинг СТГ Европа бозорининг катта қисмидан АҚШни сиқиб чиқариши мумкин, уларга Атлантика океани соҳилидаги давлатлар- Испания ва Португалияга қолдиради, гарчи у ерда Америка савдосини ўсиши учун ҳеч қандай асос йўқ: 2019 йилда “Новатэк” Repsol билан 15 йил давомида йилига миллион тонна СТГ олиш тўғрисида шартнома имзолади” - дейди Хазанов.
Объектив хатарлар
Бироқ, объектив хатарлар ҳам мавжуд - жаҳон бозорида камида 2025 йилгача бўлган СТГ ортиғи ва рақобатнинг кучайганлиги сабабли юқори нархларни кутиш қийин.
“Арктик СПГ-2” 2023 йилда бошланади ва шу пайтгача глобал ишлаб чиқариш йилига 650 миллиард кубометргача ўсади (таққослаш учун: 2016 йилда бу 452 эди). Истеъмолчилар нархларни пасайтириш учун кўпроқ имкониятларга эга бўлган", - дейди "Тольяттиазот” директорлар кенгаши аъзоси ва кимё саноати мутахассиси Николай Неплюев. Шунинг учун унинг фикрига кўра, “Арктик СПГ-2” узоқ муддатли шартномалар кўринишидаги суғурта ортиқчалик қилмас эди, бу унга халқаро бозорда сотиш учун ёрдам берар эди.
Агар ишлаб чиқариш ва экспортдаги рақобат ҳақида гапирадиган бўлсак, бу ерда Россиянинг табиий рақиби АҚШ, дейди Неплюев. Март ойидаги экспорт рекордларга қарамай, америкаликлар бошқа етказиб берувчиларни бозордан бутунлай сиқиб чиқара олмайдилар, деб ҳисоблайди таҳлилчи.
"Россия бу соҳадаги асосий ўйинчига айланишини тан олиш вақти келди", - дейилган Оксфорд Энергетика тадқиқотлар институти докладида.
Шу билан бирга, мутахассислар Россиядан СТГ ўз қувурлари гази билан рақобатлашадими ёки йўқми деган савол билан қизиқмоқда. "Кремл амалий ёндашувни афзал кўрди ва СПГ-секторининг жадал ўсиши ва ривожланишини биринчи ўринга қўйди", - деб тахмин қилди ҳисобот муаллифлари.
Бироқ, экспертлар Россиянинг СТГ экспорти анча хилма-хил бўлган деган хулосага келишди. Унинг аксарияти Осиё-Тинч океани минтақасига, асосан, “газ қувури ўтмайдиган” Европа давлатларига тўғри келади. Бундан ташқари, ҳатто маҳаллий СТГ "Газпром" - Франция, Белгия ва Нидерландия каби асосий савдо бозорларига етиб борганда ҳам, "қувур орқали келадиган ёқилғига талабни каннибилизация қилмайди”, чунки савдо ҳажми йилдан-йилга ўсиб бормоқда.