Бироқ “чақмоқ” билан боғлиқ ҳолатда АҚШ ҳарбий саноат мажмуасининг имкониятлар чегараси белгиланган, биз “бешинчи авлод” кўринмас самолётнинг суст ҳалокатини кузатмоқдамиз.
F-35 Америка паркларининг уч икки қисми двигател билан боғлиқ муаммо сабаб парвозларни бажаришга қодир эмас. Самолёт кўплаб жиддий тузилиш камчиликларига эга, Пентагон томонидан ўрнатилган синовдан ўтмаган ва ҳозиргача оммавий ишлаб чиқариш учун маъқулланмаган. Бугунги кунда АҚШ ҳаво ҳарбий кучлари (ҲҲК) оддийроқ 4+ авлод F-16 қирувчилари фойдасига F-35 дан воз кечишга тайёр.
Аввалига Пентагонда F-35A га бўлган буюртмаларни 40 фоиздан зиёдроққа – 1763 та самолётдан 1050 тагача қисқартиришни таклиф қилишди. Бир вақтнинг ўзида АҚШ ҲҲК буюртмаларни эскираётган, бироқ ишончли F-16 Fighting Falcon га жойлаштириш имкониятини кўриб чиқмоқда. Ҳаммаси ноиложликдан.
F-35 қирувчи бомбардимончи АҚШ ҳарбий ҳаво кучлари томонидан беш йилдан зиёд фойдаланилмоқда, лекин сурункали равишда паст тайёрлик даражаси, ишлаб чиқаришдаги кўплаб муаммолардан азият чекади. Аввалроқ мудофаа вазири ўринбосари Эллен Лорд F-35 Lightning қирувчиларининг 36 фоизи парвоз учун яроқлиги, қолган машиналар “қисман ишлаётганини” маълум қилганди.
F-35 донасини қарийб 100 миллион доллардан харид қилган Америка иттифоқчилари ва ҳамкорларининг (Буюк Британия, Норвегия, Исроил, Италия, Сингапур, Жанубий Корея, Япония) умиди пучга чиқди – самолёт бешинчи авлод параметрларига мос келмайди, жанговар шайликдан йироқ, оддий қилиб айтганда, кўзлаган вазифаларни бажаришга қодир эмас.
АҚШ ҳарбий саноат мажмуасининг “хом” маҳсулотига бўлган парадоксал навбат йўқолмайди. Бирлашган Араб Амирликлари яқинда элликтача F-35ни етказиб бериш учун шартнома тузди. Исроил “чақмоқ” паркини 40 та машинагача кўпайтириш нияти борлигини айтди. Буни АҚШ билан “дўстлик учун” ниқобланган тўлов деб тушунтириш мумкин.
F135 – энг кучли омадсиз
Аввалроқ “чақмоқ”нинг супер тезлиги ва корпусидаги бузилишлар, учувчиларга кислород етказиб беришдаги узилишлар ва F-35 лойиҳалашни таъминлашдаги “камчиликлар” ҳақида хабар қилинган эди. Муҳандислар ишлаш вақтида камчиликларни бартараф этишга уринишмоқда, лекин мушкул муаммолар юмалоқланган қор сингари катталашиб боради.
АҚШ ҲҲК F-35A қирувчилари америкаликлар “дунёдаги фойдаланилаётган ҳар қандай қирувчидан энг қудратли” деб ҳисоблайдиган F-135 двигатели билан жиҳозланган. Аммо айнан у F-35 паст маҳсулдорлигининг асосий сабаби бўлади. Инжиқ F135 тез-тез техник хизматни талаб қилади ва самолётдан фойдаланиш қийматини сезиларли оширади. Таққослаш учун, F-35 нинг бир соатлик парвози 31 минг долларга тушади, F-16 ники эса 8 минг доллардан камроққа.
F-16 ни ҳам алмаштириш вақти келган
АҚШ ҲҲК жанговар шайликни сақлаш учун ноилож F-35 улушини қисқартириш ва уларни модернизация қилинган F-16 Fighting Falcon қирувчилар билан алмаштиришни режалаштирмоқда. F-16 тўртинчи авлод енгил қирувчиси 21,8 тонна максимал учиш массасига эга, 7,7 тоннагача авиабомбалар ва ракеталарни ташишга қодир. Жанговар радиуси – 1700 километр, максимал тезлиги соатига 2200 километр.
Бу минтақавий низолар учун ёмон бўлмаган машина, лекин “бешинча авлод”дан бир қадам ортга чекиниш яхши эмас. Пентагон ўзаро муроса изламоқда.
ҲҲК штаби бошлиғи Чарлз кичик К.Браун F-16 харид қилишга қарши чиқди ва енгил бир моторли қирувчиларнинг мутлақо янги тоифасини яратишга чақирди. Америка ҲҲК F-16 Fighting Falcon қирувчиларини янги жанговар самолётларга алмаштириш мақсадга мувофиқлигини баҳолаш учун тадқиқот лойиҳасини ишга туширди. Тадқиқот 2023 йил бошида ниҳоясига етади.
Муаммо F-35 ғарб дунёсида ишлаб чиқарилаётган ягона “бешинчи авлод” қирувчилиги билан қийинлашган. Шартли равишда у билан рақобатлашаётган F-15 ва F-18 қирувчилари руҳат эскирган. АҚШнинг европалик иттифоқчилари ўзининг бешинчи авлод қирувчиларини ишлаб чиқаришга бел боғламайди, Буюк Британия, Польша, Бельгия, Италия эса умидсиз америка F-35ни харид қилишни молиялаштирмоқда. “Чақмоқ”ни яратишга сарфланган умумий харажатлар 400 миллиард доллардан ошган, лекин бу миллий бюджет маблағларини тенг сарфламасликнинг бошланиши экан. АҚШ Қуролли кучлар сенат қўмитаси F-35 ни “мудофаа харидларининг синган тизимининг... оддий мисоли” эканини айтди. Таниқли сиёсатчи (ўтмишда учувчи ҳам бўлган) Жон Маккейн, ҳозирда марҳум, адолатли қайд этганди: “F-35 дастурининг рекорд даражадаги кўрсатгичлари нарх, жадвал ва маҳсулдорликка нисбатан бир вақтнинг ўзида жанжал ва фожиа бўлган”.
“Чақмоқ” ҳали узоқ АҚШ ҲҲК ва унинг иттифоқдошларининг чидамлилигини синайди. F-35 нинг бебаҳо “инжиқликларига” сабр қилишга тўғри келади. “Кўринмас” F-35 лойиҳасининг сурункали мувафаққиятсизликлари ортидан муваффақиятли учаётган ва дунёдаги бешинчи авлод қирувчилардан биринчи бўлиб гипертовушли ракеталарни ўзлаштираётган Россия қирувчиси Су-57 нинг технология ютуқлари умидбахш бўлиб кўринади. Америкаликлар ноилож рус қуролининг устуворлигини тан олишмоқда.