ТОШКЕНТ, 30 янв — Sputnik. Галия Ибрагимова. Россия делегацияси қайтиб келган Европа Кенгаши Парламент ассамблеясининг (ПАСЕ) қишки сессияси жанжал билан бошланди. Болтиқбўйи мамлакатлари ва Украина Москванинг ваколатларини чеклашни таклиф қилди, аммо уриниш муваффақиятсизликка учради. Нега Европа Кенгаши провокацияларга таслим бўлмади, РИА Новости ўрганди.
Башорат қилиб бўлмайдиган иш тартиби
Можаро Литвадан бўлган депутат Зингерис Эмануэлиснинг нутқи билан бошланди. Страсбургда учрашув бошланиши билан у миллий делегацияларнинг иш тартибини қайта кўриб чиқишни ва Россиянинг ваколатларини чеклашни таклиф қилди. Бунинг сабаби топилди: Зингериснинг сўзларига кўра, Россия ҳукумати Инсон ҳуқуқлари бўйича Европа судининг қарорларини бажармаяпти.
Украина делегацияси ҳам жим ўтирмади. Киевнинг хавотири Россияда бошланган конституциявий ислоҳот туфайли юзага келди. “Европа бирдамлиги” партияси аъзоси Алексей Гончаренко Владимир Путиннинг Россия қонунларига халқаро ҳуқуқдан устуворлигини бериш тўғрисидаги таклифини таҳдид деб баҳолади. Агар ушбу ўзгартириш асосий қонунга киритилса, унда Москва Инсон хуқуқлари бўйича Европа суди (ИҲЕС) нинг барча қарорларини бажаришдан бош тортади, деб тахмин қилди украиналик депутат.
Латвия парламенти депутати Мария Голубева Қрим вакилларининг Россия делегацияси таркибида бўлишига қарши чиқиб, Европа Кенгашидаги (ЕК) яриморолни Украина ҳудуди деб ҳисоблашда давом этилишини асос деб кўрсатди. Ва шунга кўра, қримликларнинг Страсбургга келиши ноқонунийдир. Голубева Қрим аҳолисининг Россия ҳудудида ўтказилган федерал ва парламент сайловларида иштирок этишидан ҳам ғазабланди.
Болтиқбўйи мамлакатлари делегацияларининг даъволари якуний қарорни қабул қиладиган кузатув комиссиясига юборилди. ПАСЕ президенти Лилиан Мори Паскье ҳам делегацияларнинг ҳаммаси ҳам ваколатлари узайтирилмашини истисно қилмади. Аммо: “Бу башорат қилиб бўлмайдиган иш тартиби”.
Асоссиз даъволар
Россия делегациясининг раҳбари, Давлат думаси вице-спикери Пётр Толстой, агар Россияга нисбатан бирон бир чекловлар қўйилса, парламент аъзолари қишки сессияни тарк этишини айтди. “Умид қиламанки, ақли расо одамлар бундай қарорларни қабул қилишмайди”, - деди у.
Конституцияга киритилган ўзгартишлар Россиянинг ИҲЕС ҳукмларини амалга оширишга қандай таъсир қилиши ҳақидаги мунозараларни, Толстой муддатидан олдин деб атади. “Россияни асосий қонунга ҳали киритилмаган, эндигина жамиятда муҳокама қилинаётган ўзгаришлар учун айблашмоқда. Бу ғалати”, - деди Россия делегацияси раҳбари.
Толстой Қрим депутатларининг Россия делегациясидаги иштирокини қонуний деб атади ва бу ҳуқуқ мустаҳкамланган Европа Кенгаши Венеция комиссиясининг хулосаларига асосланди. “Мен бундай даъволар учун на ҳуқуқий, на сиёсий сабабларни кўряпман. Асос бўлмаса ҳам, улар ҳар қандай баҳонага ёпишмоқдалар”, - деди Толстой.
Натижада, ПАСЕ кузатув комиссияси ниҳоят унинг нуқтаи назарига рози бўлди. Литва ва Латвия қўзғатган можаронинг эртаси куни Россия ваколатлари тўлиқ тасдиқланди. Бундан ташқари Питер Толстой кўпчилик овоз билан ПАСЕ вице-спикери этиб сайланди.
Россиянинг бадалларисиз қолиб кетиш хавфи
Яқинда Россиянинг ПАСЕ ишидаги иштироки тўлиқ тикланганлигини ҳисобга олган ҳолда, Давлат думаси делегатлари янги чекловлар қўлланмаслигига умид қилишган. Ўтган баҳорда, миллий делегацияларнинг аксарияти ташкилотнинг ишида Москванинг ҳуқуқларини тикланишига розилик билдирди. ПАСЕнинг Венеция комиссияси Қрим ва Донбасс бўйича келишмовчиликлар овоз бериш ҳуқуқини чеклай олмаслигини тасдиқлади.
Кузги сессияга Россия делегацияси тўлиқ таркибда келди. Бунда йиғилиш Европа Кенгашининг етмиш йиллигига тўғри келди. Бироқ, тантанали тадбирлар Украина, Литва, Эстония ва Грузия делегацияларининг Россиянинг овоз бериш ҳуқуқларини қайтариб берилишини қоралаган ва қўшма баёнот бергани билан ажралиб турди. Ҳужжат ҳисобга олинди, аммо бу Москва ваколатларига таъсир қилмади. Киев, норозилиги сифатида, ПАСЕ сессиясида қатнашишдан бош тортди.
Ташкилот бу қарорни қайта кўриб чиқмади, чунки июл ойида Россия Европа Кенгашига 2019 йилда аъзолиги учун бадални тўлиқ тўлади. Москва аввалги икки йил учун бадални, у ПАСЕ ишида қатнашмаган бўлса хам тўлади. Маблағ етишмовчилигини бошидан ўтказаётган ташкилот учун бу муҳим ҳисса бўлди.
Россиянинг йўқлиги пайтида, ПАСЕ бир нечта инфратузилмавий лойиҳаларини, конференциялар ва давра суҳбатларидан бош тортди, ходимларнинг иш ҳақини қисқартиришга мажбур бўлди. Европа Кенгашининг қароргоҳи таъмирланиши хам ноаниқ муддатга кечиктирилди. Шарқий Европа ва Украина мамлакатлари бир неча бор аъзолик бадаллари миқдоридан кўпроқ тўладилар, аммо бу ташкилотга кўп ҳам ёрдам бермади.
Низом бузилишлари
“ПАСЕ Россияга нисбатан даъволари ҳар доим сиёсий тусга эга бўлган. Улар Россия Конституциясига киритилган ўзгаришлардан қўрқишади, гарчи ушбу масала бўйича муҳокамалар бизнинг мамлакатимизда эндигина бошланган бўлса ҳам. Бундан ташқари, Европа Кенгашига аъзо кўплаб давлатларнинг Конституциялари миллий қонунчиликнинг асосий роли тўғрисидаги қоидаларни аллақачон белгилаб қўйган. Масалан, Германияда, инсон ҳуқуқлари бўйича Европа конвенцияси билан боғлиқ ратификация тўғрисидаги қонун, федерал мақомга эга, яъни Конституция Берлиннинг ҳужжат олдидаги мажбуриятларидан юқори”, - деди РИА Новостига Федерация Кенгаши Халқаро алоқалар бўйича қўмитаси раҳбари Константин Косачёв.
Косачёвнинг фикрича, ПАСЕнинг асосий камчилиги шундаки, кўп делегациялар муҳокама қилинган муаммоларнинг моҳиятини оҳиригача тушунмайдилар ва инерция билан овоз бермоқдалар.
“Кўпгина миллий делегациялар маҳаллий оммавий ахборот воситаларида ўқиганлари таъсири остида бирон бир мамлакат ёки муаммо ҳақида фикр юритадилар. Шундан келиб чиқадики, улар афсоналар ва таҳдидларнинг симуляцияларига кўпроқ муносабат билдирадилар. Уларни бирон нарсага мазмунан ишонтириш қийин. Шуни деб муҳим сиёсий муаммоларни ҳал қилиниши ПАCЕда “оми” кўпчиликнинг қўлида гаров бўлиб қоляпти”, - деб у ўз фикрларини билдирди.
Халқаро ҳуқуқ мутахассиси, Москва давлат юридик академиясининг ўқитувчиси Артур Гуласарян РИА Новости агентлигига, ПАСЕ тартиби қоидаларига биноан, агар улар қўпол равишда бузиладиган бўлса, делегацияларнинг ваколатлари шубҳа остига қўйиш мумкинлигини айтди.
“ЕК низоми ПАСЕга аъзоларнинг ҳуқуқларини мустақил равишда чеклаш ваколатини бермайди. Бу борада асосий рол Еврокомиссия вазирлари қўмитаси зиммасига юкланган. Бундан ташқари, Вазирлар қўмитасининг ПАCЕ билан маслаҳатлашуви тартиби кўзда тутилган. Миллий делегациялар ваколатларини бир томонлама равишда чеклаш, низом қоидаларини бузиш эканлиги аён бўлади”, - дея тушунтирди ҳуқуқшунос.