ТОШКЕНТ, 29 январ - Sputnik, Антон Лисицин. Украина президенти Владимир Зеленский Польшада бўлганида СССРни Иккинчи Жаҳон урушининг айбдорларидан бири деб атади. У шунингдек, Аушвиц концлагерининг Житомир ва Львов бўлинмалари томонидан озод қилинганлигини таъкидлади. Зеленскийнинг резонансли баёнотлари Киевга Польша Президенти Анджей Дуда томонидан қилинган таклифнинг таъсирини кучсизлантирди. Варшава қўшнидан нимани хоҳламоқчи, РИА Новости материалида.
Вайроналар қаҳрамони
Мотам тадбирларининг биринчи кунида Польша президенти Аушвицдаги маросим иштирокчилари "ушбу ва бошқа лагерьларда, геттоларда ва қатл этилган жойларда ўлган барча олти миллион яҳудийларга ҳурмат бажо" келтиришларини айтди. Бутун дунёга мурожаат қилар экан, у концлагерь қурбонлари орасида бўлган Қизил Армия ва ҳатто Совет ҳарбий асирларини ҳам эслади. Дарвоке, Парижда сўзга чиққан Эммануэль Макрон "концентрацион лагерь ҳудудига тиканли симлар ортига кирган Қизил Армиянинг жасур аскарлари" ҳақида ҳам гапирди. "Ўша пайтда улар миллиондан ортиқ одам ўлган улкан оммавий қабр кули устида юришаётганини билишмас эди", деб қўшимча қилди Франция президенти. Аммо Дуда ва Макроннинг украиналик ҳамкасби концлагерьда омон қолганлар олдида чиқиш қилар экан, Қизил Армия ҳақида гапиришни лозим топмади.
Бироқ, эртаси куни Польша раҳбари ҳам риторикани алмаштирди. Украина президентига мурожаат қилиб, у Киев ва Варшава учун бошқа яқинлаштирувчи жиҳатларни эсга олишни ўринли деб билди: "Мен президентга биргаликда 1920 йилда большевиклар ҳужумига қарши чиққан Польша ва Украина аскарларининг хотирасини шарафлашни таклиф қилдим. Бир томондан, большевикларга қарши курашган Польша аскарлари, биз баъзан, мажозий маънода, Пилсудскийнинг аскарлари деб атаган, бошқа томондан, Петлюра ва унинг жангчилари эди ”.
Польша президенти бежиз Симон Петлюрани эсламади. Варшава учун бу тарихий шаҳс жуда қулайдир. 1918 йилда Галиция ва Волыньда Ғарбий Украина Республикаси эълон қилинди, кейинчалик у Польша армияси томонидан мағлубиятга учради. Аммо 1919 йил январида ЗУНР Украина Халқ республикаси директорияси билан "акт злуки" (бирлашиш акти)ни тузишга муваффақ бўлди. Бугун расмий Киев ушбу тадбирнинг юбилейини нишонламоқда, 22 январ Бирлашиш куни деб эълон қилинган. Аммо кейин Украина миллатчилари учун ҳодисалар кескин ривожлана бошлади. УНР қўшинлари Қизил Армия ва Россиянинг жанубидаги (Деникин) қуролли кучларнинг ривожланиб бораётган қисмларини йўқ қилди. Бундай шароитда ЗУНР"акт злуки" (бирлашиш акти)ни қоралади, унинг қўшинлари оқ гвардиячилар томон ўтиб кетишди. Ва УНР директорияси раҳбари Петлюра Варшаванинг Волынь ва Галитсияга бўлган ҳуқуқларини тан олди. Украинада бу ҳали ҳам миллий хиёнат ҳаракати сифатида қабул қилинади.
Петлюра ўзининг ҳаёт йўлини жуда рамзий равишда якунлади. Украина Директориясининг собиқ раҳбари Парижда эмиграция пайтида яҳудий вайронлари учун диктатордан қасос олган Самуел Шварцбурд томонидан ўлдирилган.
Франция суди Шварцбурдни оқлади
Аммо Зеленский Дуда томонидан таклиф этилган бундай қаҳрамон билан баҳслашмади, унинг жавобида у Освенцимни озод қилишда Украинанинг ролини таъкидлашга уринди. "Биз Львов дивизиясининг 100-чи хужум батальонининг барча аскарларини ҳеч қачон унутмаймиз, улар Полтава фуқароси Анатолий Шапиро бошчилигида лагерьга киришган. Биринчи Украина фронтининг 322-чи дивизияси аскарлари билан биргаликда (улар) лагерьни озод қилишди", деб таъкидлади Украина давлатининг раҳбари.
Зеленскийнинг нутқ ёзувчиларига Украина билан бевосита боғлиқ бўлиб туюлган иккала бўлим ҳам Горький ва Вологда вилоятларида ташкил этилган. Бироқ, Зеленский Освенцимдаги тадбирларда иштирок этган куни, Украина бошқа сабаб билан мотам тутди ва бошқа "Львов" бўлинмасини эслади. Ивано-Франковскда "Галиция" СС бўлинмасининг сўнгги фахрийси Михаил Мулик вафот этди. У ҳам лагерьларида маҳбус бўлган – фақат совет лагерьларида, ва буни Украина матбуоти ҳамдардлик билан таъкидлади. Расмий шаҳс, Ивано-Франковск мэри Руслан Марцинкив СС ҳодимининг вафоти муносабати билан ҳамдардлик билдирди.
Дарвоке, "Освенцим асирларини озод қилган украиналиклар" ғояси 2015 йилда Украинанинг ўша пайтдаги бош вазири Арсений Яценюк томонидан илгари сурилган. "Етмиш йил олдин таркибида Житомир ва Львов жангчилари бўлган Биринчи Украина фронти Иккинчи Жаҳон урушининг энг даҳшатли лагерьларидан бири - Авушвицни фашистлардан озод қилдилар", деди у.
Ўшанда Польша ташқи ишлар вазири Гжегож Схетина украиналик ҳамкасбини қўллаб-қувватлади. У оммавий ахборот воситаларига берган интервьюсида "ўша январ кунида Украина аскарлари шу ерда эдилар, улар лагерь дарвозаларини очиб, лагерьни озод қилишди" деб айтди.
"Режимлар келишуви"
Аммо Зеленскийнинг "Львов" бўлиниши ҳақида сўзлари эмас, балки Иккинчи Жаҳон уруши бошланишининг сабаблари тўғрисидаги сўзлари энг кўп акс садо берди. "Польша ва унинг халқлари биринчи бўлиб тоталитар режимларнинг тўқнашувини ҳис қилишди. Бу уруш бошланишига олиб келди ва фашистларга Холокостнинг ўлим машинасини ишга туширишга имкон берди", - деди Зеленский.
Дудага ёқишни хоҳлаш, Зеленскийнинг бир кун олдин гапирган нутқидан келиб чиққан жанжал туфайли бўлиши мумкин. Соборность (Бирлашиш) куни у мамлакатни табриклади ва Фуқаролар уруши пайтида "Польша қўшинлари Галичинанинг катта ҳудудини эгаллаб олишди, Руминлар Шимолий Буковинани эгаллаб олишди, Чехословакияга эса Закарпатье ўтди" деб эслади.
Варшава ва Прага Зеленскийнинг чиқишларини эътиборсиз қолдирди. Бухарест эса, Руминия ОАВ хабар беришича, изоҳ талаб қилди. Украинанинг Руминиядаги элчиси ҳамма нарсани "нотўғри таржима ва асоссиз талқинлар" билан боғлади, шунинг учун улар "Шимолий Буковинани руминияликлар эгаллаб олишди" деб ўқишди. "Ушбу тарихий вилоятлар халқаро миқёсда тан олинган суверенитетга эга эмас эди, шунинг учун уларни бошқа қўшни давлатлар томонидан эгаллаб олиш оккупация деб ҳисобланмайди", деб таъкидлади дипломат.
Шимолий Буковинанинг воқеаси Руминия учун оғриқли, чунки бу ҳудуд Австрия-Венгрия империясининг бир қисми эди, лекин 1918 йилда Бухарест уни ўз назоратига олишга муваффақ бўлди, аммо 1940 йилда йўқотди. Кейин Совет Иттифоқи Шимолий Буковинани Украина ССР таркибига киритди. Улуғ Ватан уруши пайтида Вермахтга иттифоқдош Руминия қўшинлари 1944 йилда озод қилинган минтақани яна эгаллаб олишди. Руминиялик тарихчилар бу воқеаларни "Совет босқини" деб изоҳлашади.
Аммо Киевнинг Польша расмий риторикасини сўзсиз нусхалаш истаги Москвада тушунишни уйғотмади. Россия Президентининг матбуот котиби Дмитрий Песковнинг айтишича, Кремль Зеленскийнинг урушни содир этганлар ҳақидаги баёноти билан мутлақо рози эмас: "Украина президенти Польша раҳбариятининг ўта нотўғри нуқтаи назари билан бирлашмоқда. Бу ўнлаб миллион руслар ва МДҲ фуқаролари учун ҳақоратлидир, уларнинг ота-оналари, боболари, қариндошлари Европани, шу жумладан Польшани фашизмдан озод қилиш учун жонини фидо қилди.
Умумий хотира ман этилди
Тарих фанлари номзоди Михаил Диуновнинг фикрича, Дуданинг Зеленскийга "тарихий мулоқот" ни йўлга қўйиш таклифи бир вақта "ҳам троллинг, ҳам ҳийла-найранг"дир. "Бир томондан, украиналиклар ўзларининг хўжайини учун курашувчи Польшанинг мурудлари сифатида намоён бўлиб қоляпти. Бошқа томондан, Петлюра ва Польша ўртасидаги келишувнинг эслатилиши ушбу шартнома шартларига жуда ишора қилиб турипти: Польшанинг шарқий чегараларини тан олиш ва Польшага мойил иттифоқчи "Междуморье" альянсини яратиш истиқболлари. " - деб эслайди тарихчи.
Диуновнинг фикрича, "Украинада ҳокимиятга келган одамларнинг хеч нарсани англамаслиги" сиёсатга жиддий таъсир қилиши мумкин. "Агар Иккинчи Жаҳон урушининг бошланишида СССРнинг айбдорлиги ҳақидаги ғояни илгари сурсангиз, дарҳол савол туғилади: ўша пайтда Украина нимага чекада турган? Шу билан бирга 1991 йилда, мустақиллик пойдеворларидан бири бўлган Украинанинг меросхўрлиги тўғрисида қонун қабул қилинди. Ва бу ерда Украина давлати Украина ССР ва умуман СССРнинг ҳуқуқий вориси эканлиги аниқ кўрсатилган", - дея таъкидлайди РИА Новости.
Варшава мантиғига розилик мантиқий натижага олиб келиши мумкин, дейди Диунов: "СССРга тажовузда айблаш учун қилинган ҳар қандай уриниш автоматик равишда Украина айбланувчилар қаторида биринчи бўлиб судланувчилар қаторига қўшилишига олиб келади. Ва, албатта, полякларда жуда мантиқий савол вужудга келади: нега украиналиклар Галиция ва Волыньга эгалик қилмоқдалар ва агар улар Германия билан фитна натижасида қўлга киритилган бўлса, уларнинг қайтиши ҳақида ўйлаш вақти келди."
Айтганча, Зеленский нутқидан икки кун олдин Польшада ҳукмрон Қонун ва адолат" партияси раҳбари Ярослав Качинский унинг ҳукумати Иккинчи Жаҳон урушидан нафақат Германиядан, балки Россиядан ҳам етказилган зарар учун товон пулини олишни исташини айтди.
"Зеленскийнинг позицияси муттасил изчил. Россияда негадир Украинада раҳбариятидаги шахсларнинг ўзгариши сиёсий йўналишни ўзгартиришга олиб келади деб ишонилган эди, аммо бу содир бўлмади", дейди Миллий стратегия институти халқаро дастурлар директори Юрий Солозобов: "Украина, марказида украиналикларнинг ўзи жойлашган ўзининг тарихий афсонасини яратишга интилмоқда". Порошенко пайтида қабул қилинган декоммунизация тўғрисидаги қонунга биноан, Улуғ Ватан уруши хақида "умумий хотираси" тақиқлангди. Зеленский ушбу миллатчилик нутқни давом эттирмоқда, бунга унинг келиб чиқиши ва шахсий қарашлари таъсир қилмайди. Украинанинг давлат мафкураси мавжуд ва у бугунги кунда ким ҳокимият тепасида бўлишидан қатъи назар фаол равишда тарғиб қилинмоқда."
Солозобов нима учун Варшава Киев мафкурасини Украина миллатчиларини нафрат қилган ҳолда қўллаб-қувватлаётганини тушунтиради. "Польша ўзини Украинанинг адвокати деб атади ва ҳақиқатан ҳам у 2014 йилдаги можародан фойда кўрган Европадаги ягона мамлакатдир. Икки ярим миллион украиналиклар Польша иқтисодиётининг гуллаб-яшнаши учун ишламоқда. Бу иккала томон учун ҳам жуда муҳимдир. Шунинг учун Зеленский Освенцимда поляклар ундан кутган аснода гапирди. Агар Порошенко даврида Польша билан зиддиятлар ва тарихий хотира учун урушлар бўлган бўлса, энди прагматизм ва ярашиш бўлади. Масалан, Порошенко даврида ман қилинган Польшанинг Украинанинг ғарбий минтақалари билан ҳамкорлиги эндиликда кучаймоқда. Эҳтимол Украина ғарби ўзини "Кресов всходних" (Польшанинг шарқий минтақалар) деб хисобласа керак, лекин бу энди муҳим эмас. "Ҳуқуқ ва адолат" ҳукумат партияси дастурида қўшни мамлакатлар билан стратегик ҳамкорлик йўналиши мавжуд, бу мамлакатларга муқаддам Речь Пополитая таркибига кирган минтақалар киради ", - дея огоҳлантиради сухбатдош РИА Новостини.
"Схетина беш йил олдин Освенцимни озод қилган украиналиклар ҳақида гапирганда, уни масхара қилишди. Бу бемаънилик ҳамма учун равшан эди. Энди бу хато бежиз эмаслиги аён бўлди. Бу энди кулгили туйилмаяпти, балки қасддан қилинган қадамга ўҳшаяпти. Аслида, бу Киев ва Варшаванинг расмий позицияси ”, - дея хулоса қилади Солозобов.