ДНКли кийим ва дрон пуркагич — Ўзбекистон тўқимачилик саноатидаги инновациялар
18:13 13.12.2023 (янгиланди: 19:03 13.12.2023)
© Sputnik/Анна Желиховская
Oбуна бўлиш
Эксклюзив
Тошкентда тўқимачилик соҳаси ходимлари республика пахтачилик тармоғи экологик, ижтимоий ва иқтисодий барқарорликка қандай таъсир қилишини муҳокама қилишди, шунингдек, кийим-кечак ва технология соҳасидаги қизиқарли ишланмаларни тақдим этишди.
Ўзбекистон пойтахтида 2022 йил ноябрь ойида республикада бошланган “Better Cotton Uzbekistan” халқаро дастурининг иккинчи йиғилиши бўлиб ўтди. Унинг мақсади пахтачиликни барқарор ривожлантиришдир.
“Ҳозирда битта кластер фаол лицензияга эга бўлиб, у пахта маҳсулотларини “Better Сotton ишлаб чиқарилган” ёрлиғи остида сотиш ҳуқуқини беради. Бу йил Ўзбекистоннинг олтита кластери лицензия олиш учун ариза топширмоқда”, — деди дастур менежери Екатерина Горбунова.
Йиғилиш доирасида тўқимачилик соҳасидаги инновациялар кўргазмаси ҳам бўлиб ўтди. Тақдим этилган янги маҳсулотлар орасида Humoun автоном инновацион роботли учувчисиз самолёт тизими, ДНК маркерли кийимлар, пахта-зиғир трикотаж кийимлари, шунингдек, органик пахта матолари бор.
Қадрига етилмаган пахта
Яқинда Ўзбекистонда немис DNA-маркерини кийим-кечакларга тола даражасида жорий этиш бўйича тажриба лойиҳаси ишга туширилди.
“Ҳар бир ҳамкоримиз толанинг келиб чиқиши – пахта хомашёсининг қандай қилиб толага, сўнгра ип, зиғирга айланиши, бўяш босқичлари ва тайёр маҳсулотларни тикиш жараёнларини кузатиши мумкин. Шунингдек, бу маҳсулот яхши пахтадан ишлаб чиқарилганини ҳам тушуниш учун, – деди “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси раиси Илҳом Ҳайдаров.
Пахта даласидан тайёр маҳсулотгача бўлган бутун йўлни кузатиш учун махсус штрих-кодни сканерлаш кифоя.
Маркердан фойдаланиш технологияси шундан иборатки, пахта экстрактидан маълум бир ДНК кетма-кетлиги ажратилади, кейинчалик у тўқимачилик толаларига синтезланади.
Ушбу ДНК маркерлари кўринмас ва атроф-муҳит таъсирига чидамли. Дастлаб, глобал брендлар ўз маҳсулотларини сохта нарсалардан ҳимоя қилишди. Бироқ, бугунги кунда бу усул бутун дунё бўйлаб тўқимачилик компаниялари томонидан қўлланилади.
© Sputnik/Анна Желиховская
Бу жараён қимматга тушади – Ўзбекистонда БМТнинг Европа иқтисодий комиссияси ЕИК кўмагида пилот лойиҳа амалга оширилди. Илҳом Ҳайдаров ҳам Ассоциациянинг янги ташаббусига тўхталди.
“Гап ижтимоий масъулиятли пахта тўқимачилик ҳақида кетмоқда. Бизнинг фикримизча, пахта маҳсулотлари жуда паст баҳоланади”, — дея тушунтиради у. — Сиз шуни тушунишингиз керакки, пахта етиштирувчи фермерлар ҳам, тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарадиган корхоналар ҳам катта меҳнат қилади ва бунга муносиб баҳо бериш керак. Пахта маҳсулотлари бозорда адолатли бўлиши учун биз ушбу ташаббусни халқаро миқёсда қўймоқчимиз”.
Бир йилдан сал кўпроқ вақт олдин Ўзбекистонда илк бор пахта-зиғир трикотаж буюмлари – 30% зиғир ва 70% пахта ишлаб чиқарила бошланди. Бу ҳақда “Навбаҳор текстиль ” тикувчилик фабрикалари координатори Мурод Авганов гапирди.
Унинг сўзларига кўра, бундай трикотаж буюмлар экологик тоза ва бардошли. Ассортиментга пижамалар, футболкалар, худилар ва свитшотлар киради. Маҳсулотлар асосан, жумладан, Россияга экспорт қилинади. Ишлаб чиқариш кўпроқ меҳнат талаб қилади ва шунинг учун ҳам кўпроқ харажат қилади, дея қўшимча қилди Авганов.
© Sputnik/Анна Желиховская
“Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси машҳур япон бренди билан ҳамкорликда органик пахтадан маҳсулот ишлаб чиқариш лойиҳасини ишлаб чиқмоқда.
“Ўзбекистон органик пахта етиштиришни йўлга қўйган ва тегишли сертификат олган кам сонли давлатлардан бири. Айниқса, бу ғўзанинг ўзига хос жиҳати шундаки, унга кимёвий моддалар қўлланилмайди, фақат биоўғитлар қўлланилади”, — дейди “Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмаси матбуот хизмати раҳбари Шаҳзода Қўчқорова.
Бундай маҳсулотлар уч баравар қиммат туради, деди у. Бугунги кунда лойиҳа доирасида Японияга экспорт қилинмоқда. Айни пайтда бошқа давлатлар, жумладан, Россиядан ҳам талаб катта.
Автомобиль двигатели билан ишлайдиган дрон
Кўргазманинг энг таъсирли экспонатларидан бири "Humoun" автоном инновацион роботли учувчисиз ҳаво кемалари тизими бўлди. Дрон далалар, боғлар ва ўрмонларни ҳавода кимёвий ишлов бериш учун мўлжалланган. Қурилма логистика ва ўт ўчиришда ҳам қўлланилиши мумкин.
“Mind As Engine” ишлаб чиқиш компанияси бош директори Тимур Расулмуҳамедовнинг сўзларига кўра, дрон далаларни самолёт ва вертолётларда ишлов беришга яхши муқобил бўлиши мумкин.
© Foto : Sputnik/Анна Желиховская
“Гап шундаки, самолётлар учиш-қўниш йўлагига муҳтож, ҳар бир фермерда ҳам бундай имконият бўлавермайди. Бундан ташқари, авиация тунги операцияларда чекловларга эга. Дрон дастурида бу каби масалалар, айниқса, қишлоқ хўжалиги соҳасида ҳал этилади. Бу дронни далага қўндириб, ёнилғи қуйиш ва яна учирса бўлади”, — деди Тимур Расулмуҳамедов Sputnik мухбирига.
Унинг сўзларига кўра, дроннинг муайян чекловлари бор, лекин улар асосан об-ҳаво шароитларига (масалан, кучли шамол) боғлиқ. Бироқ худди шундай чекловлар фуқаро авиациясига ҳам тегишли, дея қўшимча қилади Тимур Расулмуҳамедов. Ишлаб чиқувчилар қурилма нархини конфигурация ва хизматларга қараб 150-200 минг доллар ва ундан кўпроққа баҳоламоқда.
“Бизда дронларни ижарага оладиган, сотилганларига техник хизмат кўрсатадиган ва экипажларни ўргатувчи сервис компанияси ташкил этиш режаларимиз бор”, — деди кўргазма иштирокчиси.
Дроннинг биринчи кўргазмали парвози аллақачон Бухородаги пахта кластерида амалга оширилиб, унинг барча имкониятлари намойиш этилган. Қурилманинг оғирлиги 690 кг гача ва 200 кг гача фойдали юкни қабул қила олади. Қолаверса, 10 соатда 500 гектаргача ерга ишлов беришга қодир.
"Аммо бу қурилма шу вақт давомида узлуксиз ишлайди, дегани эмас. Бизнинг ҳисоб-китобларга кўра, унга ҳар ярим соатда ёнилғи қуйиш керак бўлади", — дея қўшимча қилади Тимур Расулмуҳамедов.
Дрон автомобиль двигателида ишлайди. Ушбу мисолда "Lada" двигатели мавжуд, аммо ишлаб чиқувчилар "UZ Daewoo" двигателларини ўрнатишни режалаштирмоқда. Ҳозирда Ўзбекистонда битта иш прототипи мавжуд, бироқ компания маҳаллий ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш устида ишламоқда.
“Биз Ўзбекистонда қандай аниқ эҳтиёт қисмлар ишлаб чиқарилиши ва қайсиларини четдан олиб келиш кераклигини тушунишимиз керак. Масалан, электроника, эҳтимол, Хитой бўлади. Бу ерда винтлар ва механикларни йиғишни истардик”, – дейди Тимур Расулмуҳамедов. — "Биз келаси йилнинг баҳор-ёз ойларида қурилмаларни ишлаб чиқаришни йўлга қўйишни кутмоқдамиз; биз йилига 50 та машинадан бошлашни хоҳлаймиз."
