Пентагон F-35 билан боғлиқ вазиятдан хавотирда
Oбуна бўлиш
АҚШ иттифоқчилари Американинг сўнгги русумдаги F-35 қирувчи самолётларини харид қилмоқда. Бироқ Пентагон мавжуд муаммолар ҳақида маълумот берди.
ТОШКЕНТ, 17 апр — Sputnik. F-35 Lightning II (“Чақмоқ”) оммага тақдим этилиши билан Шимолий Атлантика иттифоқчилари навбатга саф тортдилар. Яқинда йигирмага яқин давлатлар рўйхатига Руминия ҳам қўшилди – лекин Бухарест камида саккиз йил кутиши керак бўлади.
Бу самолёт ярим аср давомида НАТОнинг асосий қирувчисига айланиши керак эди. Шунинг учун баъзи компонентлар АҚШда ишлаб чиқарилмаяпти. Лойиҳада жами 9 та давлат иштирок этмоқда.
Самолётга энг юқори талаблар қўйилган: яширинлик, тезлик, манёвр қилиш, зарба бериш, ядровий қуролини ташиш қобилияти. Генераллар орзу қилиши мумкин бўлган барча хусусиятлар.
Намуна учта кўринишда ишлаб чиқилган:
F-35А – технологик жиҳатдан энг оддий, энг арзон (ҳар бир техника тахминан 80 миллион доллар) ва энг оммабоп – иттифоқдош давлатлар 2,5 мингдан ортиқ миқдорда сотиб олмоқчи;
F-35B – парвозга қисқа муддатда кўтарилиш ва вертикал қўниш имкониятлари билан АҚШ денгиз пиёдалари ва Британия ҳарбий-денгиз кучлари учун. Бунинг нархи 25 миллионга қимматроқ. Пентагон улардан 2010 йилларда фаолиятини бошлаган Америка типидаги ҳужумчи десант кемаларида фойдаланишни режалаштирмоқда;
F-35С – самолёт ташувчилар қўниши учун махсус устки қопламали, катталаштирилган қанотлар ва қуйруқ қисмли русум. Нархи – 95 миллион доллар атрофида.
Улар жами 3500 дона F-35 ни ишлаб чиқаришни хоҳлашди. Бироқ қийинчиликлар вужудга келди.
Бу биринчи белги эмас.
Бу қирувчини 2007 йилда F-16 осмонга парвоз қилганида унинг давомчиси деб аташган эди. Биринчи машиналарни армия беш йилдан кейин қўлга киритган.
Гарчи Lockheed 2001 йилда 2010 йилгача 2852 дона буюртма тайёрлашга ваъда берган. Бунинг учун корпорация 233 миллиард доллар сўраган. 2004 йилга келиб нарх икки бараварга ошган.
2013 йилда улар белгиланган муддатдан етти йил орқада қолишди. 2022 йилга келиб, дастур 1,7 триллион долларга кўтарилди. АҚШ Ҳисоб палатаси маълумотларига кўра, “ўттиз бешинчи” парвозининг ҳар бир соати солиқ тўловчиларга 42 минг долларга тушади.
Энг муҳими эса: Қирувчи умидларни оқламаяпти.
Икки йил аввал Пентагон машиналарнинг атиги 36 фоизи тўлиқ фойдаланишга яроқли эканлигини маълум қилганди. Ўшандан бери яроқсизлар сони кўпайган.
Бешинчи авлод?
Муаммолар рўйхати энди ўнлаб эмас, балки юзлаб бўлимлардан иборат.
Айниқса оғирларидан бири бу – самолёт энергоблокидаги нуқсон. Декабрь ойида F-35B Форт-Уэрт ҳарбий-ҳаво кучлари базасига вертикал қўниш жараёнида айнан шу сабабли ҳалокатга учраган эди. Учувчи катапульта қилишга муваффақ бўлди, аммо етказиб бериш ва қабул қилиш рейслари икки ойга музлатиб қўйилди. Март ойида ишлаб чиқарувчи компания масала нимада эканлигини аниқлаганини айтди. Аммо муаммони дарҳол ҳал қилиб бўлмайди. Бундан ташқари, моторларнинг ўзи ҳам танқислик ҳолатида.
Қолаверса, бешинчи авлод қирувчиси учун мажбурий талаб – товушидан юқори тезликда учиш осон эмас. Агар F-35 нинг авиаташувчи вариантлари ушбу режимда керагидан узоқ бўлса, қопламасига зарар етади ва “кўринмас” ҳолатини йўқотади. Яширин қоплама шишади. Қуйруқ қисмидаги антенналар ҳам ишдан чиқади.
Пентагон юқори тезликда парвоз қилишни бир неча ўн сония билан чеклашга қарор қилди. Бу камчиликни бартараф этиш жуда қимматга тушади деб ҳисоблашди.
Қийинчиликларга учувчилар ҳам дуч келишмоқда. Гипоксия – тахминан 40 марта учраган ҳолат, асосан F-35А самолётида.
2020 йилнинг май ойида шу сабабдан самолётлардан бири ҳалокатга учради – учувчи омон қолди. Кейинчалик маълум бўлишича, кислород билан таъминлаш тизими ишламай қолган. Шунингдек, кабинада босим даражаси барқарорликни йўқотиб, баротравмага, яъни кислород етишмовчилигига олиб келган.
Бир қанча машиналар дастурий таъминотдаги носозликлар туфайли ҳалокатга учраган. Бундан ташқари, жуда мақталган шлем дисплейининг “яшил ёруғлиги” билан боғлиқ шикоятлар бўлган. Айтганча, унинг нархи спорт машинаси каби – 400 минг доллар.
Баъзи ҳалокатлар умуман ёмон истеҳзога ўхшайди – Пентагон момақалдироқ пайтида парвозларни тақиқлаган эди. Инсон томонидан яратилган “чақмоқ” табиий чақмоқ туфайли ишдан чиқиши мумкин экан.
Ишлаб чиқарувчилар машинани такомиллаштиришда давом этмоқдалар. Бу дастурнинг нархи аллақачон осмонча бўлсада, унга қўшимча харажатлар қўшилиб бормоқда. Хуллас, шартномалар ўз вақтида бажарилиши эҳтимолдан холи.
Марҳум сенатор Жон Маккейн таъкидлаганидек, F-35 “Америка мудофаа таъминоти тизими харидлари қанчалик нотўғри эканлигининг аниқ намунаси” бўлди. Аммо АҚШ иттифоқчилари барибир бу номаълум харидни амалга оширишга мажбур.
