https://sputniknews.uz/20230414/f-35-qiruvchi-33950279.html
Руминияга F-35 қирувчи самолётлари нима учун керак
Руминияга F-35 қирувчи самолётлари нима учун керак
Sputnik Ўзбекистон
Lockheed Martin корпорациясининг “кўринмас” F-35 самолётини харид қилиш — АҚШ Руминия ҳудудида ядровий қурол жойлаштиришга тайёргарлик кўраётганини билдиради.
2023-04-14T21:23+0500
2023-04-14T21:23+0500
2023-04-14T21:23+0500
колумнистлар
нато
ҳарбий техника
ҳаво мудофаа тизими
украина
россия
ақш
ҳарбий ҳамкорлик
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/01/0d/15773486_38:0:1000:541_1920x0_80_0_0_4330cf8b4fd6164839239032ebee384f.jpg
ТОШКЕНТ, 14 апр — Sputnik. 11 апрель куни Руминия Миллий мудофаа олий кенгаши “ҳаво ҳужумидан мамлакат мудофаа тизимини мустаҳкамлаш учун” кўринмас F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётларини харид қилишни маъқуллади. Кенгаш Руминия хавфсизлигига тўғридан-тўғри таъсир қилувчи “Молдова Республикасидаги демократик жараёнга ташқи аралашув” ҳақида ўз хавотирини билдирди. Бундай ғамхўрлик Молдова фуқаролари ва қўшнилари учун яхшилик ваъда қилмайди.F-35 қурол тизими “ҳаво-ҳаво” ракеталарини ҳам ўз ичига олади, аммо ҳаво мудофааси “Яшин”нинг асосий мақсади эмас. Ҳаракати товушидан олдин содир бўладиган крейсер тезлигидаги қирувчи-бомбардимончи – B61 термоядровий бомбаларни “кўзга ташланмайдиган” қилиб етказиб бериш учун яратилган ва келажакда F-35 НАТО тактик ядровий қуролининг асосий ташувчиси – F-16 қирувчи самолётининг ўрнини босади. Бухарест тарихий хатога йўл қўйди.Шунга қарамай, америкаликлар F-35 ни 2030 йилга қадар кўпгина техник муаммолардан халос қилишга, бир вақтнинг ўзида –НАТО аъзолари билан ядровий қуролдан биргаликда фойдаланиш бўйича келишувларни кенгайтиришга интилмоқда.Аслида, айнан шунинг учун Руминия ҳаво кучлари F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётлари билан қуроллантирилмоқда. Натижа эса – Россиянинг бир хил жавоби, қўшни мамлакатлар хавфсизлигининг пасайиши, кўп йиллик минтақавий нотинчлик ва Руминияда ядровий апокалипсис эҳтимоли ортиб боришидан иборат бўлади.Руминия Олий Мудофаа Кенгаши (Consiliul Suprem de Aparare a Tarii) харид сони, муддати ва нархига аниқлик киритмади, аммо бошқа Шарқий Европа мамлакатларидан хулоса қилинса (Финляндия - 64, Швейцария - 36, Польша - 32 дона), гап бир неча миллиард долларлик ўнлаб F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётлари ҳақида эди. Аввалроқ Руминия Норвегия билан 32 та янги бўлмаган F-16 қирувчи самолётларини етказиб бериш бўйича 300 миллион долларга, Исроил билан эса 18 та дрон етказиб бериш бўйича 300 миллион долларлик шартнома имзолаган эди. Харидлар жуда қиммат, Бухарест 2023 йилда мамлакат ҳарбий бюджетини ЯИМнинг 2 фоизидан 2,5 фоизигача оширгани бежиз эмас. Бундай қарорнинг қанчалик мақсадга мувофиқлиги аниқ эмас, чунки бой бўлмаган Руминиянинг доимий равишда ўсиб бораётган ташқи қарзи тахминан 270 миллиард долларни ташкил қилади. Таққослаш учун: Россия Федерациясининг ташқи қарзи 1 март ҳолатига кўра 56,7 миллиард долларни ташкил этади.Ҳақиқат – урушдаРуминия ҳаво кучлари янги "яшинлар"ни қанчалик кечроқ қўлга киритишса, шунчалик камроқ муаммоларга дуч келишади. “Таҳминан бешинчи ”авлоднинг F-35 қирувчи-бомбардимончиси кўп йиллар давомида можаролар ва офатлар марказида бўлиб келган. Пентагон донаси 158 миллион доллар турадиган самолётнинг ишончлилиги паст эканлигини бир неча бор таъкидлаган. АҚШ Ҳарбий-ҳаво кучлари, денгиз флоти ва денгиз пиёдалари корпусидаги 540 та шундай машинадан атиги 160 таси расман жангга яроқли деб ҳисобланади. Ҳарбий-денгиз кучларининг F-35С модификациялари ва денгиз пиёдаларининг F-35B корпуси яроқлилик бўйича энг паст даражани кўрсатади.Кўп йиллик тузатишлар ва янгиланишларга қарамай, қирувчи-бомбардимончи самолётларнинг муҳим жанговар компьютер тизимлари яхши ишламайди. Мисол учун, хакерлар ALIS тармоғини узиши, борт компьютерларидан муҳим маълумотларни ўғирлаши ёки F-35ни шунчаки “ўчириб қўйиши” мумкин. Тўсатдан "ишлаб кетган" машина эса B61 ядровий бомбаларини мустақил равишда ўз кучлари ёки иттифоқчи кучлар томонга қарата ишлатиши мумкин. Учувчининг кислород таъминоти узилиши ҳақида гапирмаса ҳам бўлади – бундай ҳодисалар Японияда саккиз марта қайд этилган. АҚШнинг бошқа иттифоқчилари ҳам бу борада шикоят қилмоқда.“Кўринмас самолётлар” нинг жанговар хусусиятлари номаълум сирларга тўла, аммо рус қирувчилари ва ҳаво мудофаа тизимлари уларни Болтиқ денгизи устида жуда яхши кўриб турибди, яъни уларни максимал масофада йўқ қилишлари мумкин. F-35 лойиҳаси ҳаво, қуруқлик ва денгизда нишонларни йўқ қилиш учун НАТОнинг деярли барча авиация қурол-яроғларидан фойдаланишни назарда тутади. Шунга қарамай, турли мамлакатлар томонидан кўп йиллик операция давомида F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётлари ҳеч қачон ҳарбий ҳаракатларда қатнашмаган. АҚШ ҳарбий-ҳаво кучларининг афғон толибонларига (2018 йил сентябрь ойида) ва Ироқ жиҳодчилари омборига (2019 йил апрель ойида) бир марталик масофавий зарбалари ҳисобга олинмайди, чунки душман томонда ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимлари умуман йўқ эди. Шундай қилиб, F-35 АҚШ ва унинг иттифоқчилари учун пул ва хавфсизликни қирувчи самолёт бўлиб қолмоқда. Руминияни табриклаш мумкин, лекин Молдовага ҳамдардлик билдириш керак.Америка ўзининг технологик устунлигини йўқотганига кўп бўлди ва ҳозирда у орқа поғоналарда. Албатта, Россиянинг Су-57 бешинчи авлод қирувчи самолёти Америка F-35 қирувчи-бомбардимончи модификацияларидан ҳар томонлама устундир. Россиянинг гипертовушли ракеталари бир неча йиллардан бери хизмат қилиб келмоқда ва Украинадаги махсус ҳарбий операция пайтида юқори жанговар кучни намойиш этмоқда.
украина
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
2023
Александр Хроленко
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/649/87/6498751_261:0:928:666_100x100_80_0_0_f49586da20af8e3af637d21ad51d893d.jpg
Александр Хроленко
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/649/87/6498751_261:0:928:666_100x100_80_0_0_f49586da20af8e3af637d21ad51d893d.jpg
Янгиликлар
uz_UZ
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rosiya Segodnya“
Александр Хроленко
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/649/87/6498751_261:0:928:666_100x100_80_0_0_f49586da20af8e3af637d21ad51d893d.jpg
lockheed martin f-35 самолё ақш руминия ядровий қурол
lockheed martin f-35 самолё ақш руминия ядровий қурол
Руминияга F-35 қирувчи самолётлари нима учун керак
Lockheed Martin корпорациясининг “кўринмас” F-35 Lightning II самолётини Бухарест сотиб олиши – Руминия ҳудудида АҚШ ядровий қуролини жойлаштиришга тайёргарлик бўлиб, Қора денгиз минтақаси ва қўшни Молдова мамлакатлари учун янги таҳдидларни келтириб чиқаради.
ТОШКЕНТ, 14 апр — Sputnik. 11 апрель куни Руминия Миллий мудофаа олий кенгаши “ҳаво ҳужумидан мамлакат мудофаа тизимини мустаҳкамлаш учун” кўринмас F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётларини харид қилишни маъқуллади. Кенгаш Руминия хавфсизлигига тўғридан-тўғри таъсир қилувчи “Молдова Республикасидаги демократик жараёнга ташқи аралашув” ҳақида ўз хавотирини билдирди. Бундай ғамхўрлик Молдова фуқаролари ва қўшнилари учун яхшилик ваъда қилмайди.
F-35 қурол тизими “ҳаво-ҳаво” ракеталарини ҳам ўз ичига олади, аммо ҳаво мудофааси “Яшин”нинг асосий мақсади эмас. Ҳаракати товушидан олдин содир бўладиган крейсер тезлигидаги қирувчи-бомбардимончи – B61 термоядровий бомбаларни “кўзга ташланмайдиган” қилиб етказиб бериш учун яратилган ва келажакда F-35 НАТО тактик ядровий қуролининг асосий ташувчиси – F-16 қирувчи самолётининг ўрнини босади. Бухарест тарихий хатога йўл қўйди.
Америка F-35 самолётларида юзлаб конструктив камчиликлар ва “қабул қилиб бўлмайдиган” хусусиятлар мавжуд ва улар бугунги кунгача Пентагон томонидан оммавий ишлаб чиқариш учун рухсат этилмаган. АҚШ Ҳарбий-ҳаво кучлари “Яшин”ларининг атиги 30 фоизи жанговар вазифаларни бажариш учун тўлиқ мос келади.
Шунга қарамай, америкаликлар F-35 ни 2030 йилга қадар кўпгина техник муаммолардан халос қилишга, бир вақтнинг ўзида –НАТО аъзолари билан ядровий қуролдан биргаликда фойдаланиш бўйича келишувларни кенгайтиришга интилмоқда.
"The Diplomat" нашрининг таъкидлашича, бу параллель жараёнлар Шарқий Европа мамлакатларида тактик ядро қуролларининг жойлаштирилишига олиб келади ва у ерда жойлашган F-35 лар (барча "яшинлар" Пентагон назорати остида ягона глобал тармоққа бирлаштирилган) Россиядаги объектларга чуқур зарба бериш имкониятига эга бўлади.
Аслида, айнан шунинг учун Руминия ҳаво кучлари F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётлари билан қуроллантирилмоқда. Натижа эса – Россиянинг бир хил жавоби, қўшни мамлакатлар хавфсизлигининг пасайиши, кўп йиллик минтақавий нотинчлик ва Руминияда ядровий апокалипсис эҳтимоли ортиб боришидан иборат бўлади.
Руминия Олий Мудофаа Кенгаши (Consiliul Suprem de Aparare a Tarii) харид сони, муддати ва нархига аниқлик киритмади, аммо бошқа Шарқий Европа мамлакатларидан хулоса қилинса (Финляндия - 64, Швейцария - 36, Польша - 32 дона), гап бир неча миллиард долларлик ўнлаб F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётлари ҳақида эди. Аввалроқ Руминия Норвегия билан 32 та янги бўлмаган F-16 қирувчи самолётларини етказиб бериш бўйича 300 миллион долларга, Исроил билан эса 18 та дрон етказиб бериш бўйича 300 миллион долларлик шартнома имзолаган эди. Харидлар жуда қиммат, Бухарест 2023 йилда мамлакат ҳарбий бюджетини ЯИМнинг 2 фоизидан 2,5 фоизигача оширгани бежиз эмас. Бундай қарорнинг қанчалик мақсадга мувофиқлиги аниқ эмас, чунки бой бўлмаган Руминиянинг доимий равишда ўсиб бораётган ташқи қарзи тахминан 270 миллиард долларни ташкил қилади. Таққослаш учун: Россия Федерациясининг ташқи қарзи 1 март ҳолатига кўра 56,7 миллиард долларни ташкил этади.
Руминия ҳаво кучлари янги "яшинлар"ни қанчалик кечроқ қўлга киритишса, шунчалик камроқ муаммоларга дуч келишади. “Таҳминан бешинчи ”авлоднинг F-35 қирувчи-бомбардимончиси кўп йиллар давомида можаролар ва офатлар марказида бўлиб келган. Пентагон донаси 158 миллион доллар турадиган самолётнинг ишончлилиги паст эканлигини бир неча бор таъкидлаган. АҚШ Ҳарбий-ҳаво кучлари, денгиз флоти ва денгиз пиёдалари корпусидаги 540 та шундай машинадан атиги 160 таси расман жангга яроқли деб ҳисобланади. Ҳарбий-денгиз кучларининг F-35С модификациялари ва денгиз пиёдаларининг F-35B корпуси яроқлилик бўйича энг паст даражани кўрсатади.
2006 йилда F-35 нинг биринчи парвози ва 2016 йилда АҚШ Ҳарбий-ҳаво кучлари томонидан ушбу “хом” машиналар ишга солинганидан сўнг, тузилмавий ва дастурий таъминотдаги камчиликлар сони бироз камайди ва ҳанузгача 800 дан ортиқ - турли даражадаги камчиликларга эга. Бугунги кунда "Яшин"га янги, кучлироқ двигател керак, лекин ундай двигател йўқ. Эскиси билан юқори тезликка эришганда, корпус ёрилиб кетади, “яширувчи” қоплама ва қуйруқ қисми тушиб қолади. F-35 нинг крейсер тезлиги соатига 850 км. Жанговар радиуси – 1000 км. Баландлиги- 18000 м. Жанговарюк - 9 тонна.
Кўп йиллик тузатишлар ва янгиланишларга қарамай, қирувчи-бомбардимончи самолётларнинг муҳим жанговар компьютер тизимлари яхши ишламайди. Мисол учун, хакерлар ALIS тармоғини узиши, борт компьютерларидан муҳим маълумотларни ўғирлаши ёки F-35ни шунчаки “ўчириб қўйиши” мумкин. Тўсатдан "ишлаб кетган" машина эса B61 ядровий бомбаларини мустақил равишда ўз кучлари ёки иттифоқчи кучлар томонга қарата ишлатиши мумкин. Учувчининг кислород таъминоти узилиши ҳақида гапирмаса ҳам бўлади – бундай ҳодисалар Японияда саккиз марта қайд этилган. АҚШнинг бошқа иттифоқчилари ҳам бу борада шикоят қилмоқда.
“Кўринмас самолётлар” нинг жанговар хусусиятлари номаълум сирларга тўла, аммо рус қирувчилари ва ҳаво мудофаа тизимлари уларни Болтиқ денгизи устида жуда яхши кўриб турибди, яъни уларни максимал масофада йўқ қилишлари мумкин. F-35 лойиҳаси ҳаво, қуруқлик ва денгизда нишонларни йўқ қилиш учун НАТОнинг деярли барча авиация қурол-яроғларидан фойдаланишни назарда тутади. Шунга қарамай, турли мамлакатлар томонидан кўп йиллик операция давомида F-35 қирувчи-бомбардимончи самолётлари ҳеч қачон ҳарбий ҳаракатларда қатнашмаган. АҚШ ҳарбий-ҳаво кучларининг афғон толибонларига (2018 йил сентябрь ойида) ва Ироқ жиҳодчилари омборига (2019 йил апрель ойида) бир марталик масофавий зарбалари ҳисобга олинмайди, чунки душман томонда ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимлари умуман йўқ эди. Шундай қилиб, F-35 АҚШ ва унинг иттифоқчилари учун пул ва хавфсизликни қирувчи самолёт бўлиб қолмоқда. Руминияни табриклаш мумкин, лекин Молдовага ҳамдардлик билдириш керак.
НАТО мудофаа расмийлари ўқ-дорилар ва қурол ишлаб чиқаришнинг секин суръати ҳақида огоҳлантирмоқда. "Foreign Affairs" нашри маълумотларига кўра, Украинада НАТО ўқ-дориларининг йўқлиги “Америка ҳарбий-саноат базаси муаммога дуч келганининг дастлабки белгиларидан бири бўлган”. Йўқ, F-35 нинг “омадсизлари” ва АҚШнинг гипертовушли ракеталарининг моделлари узоқ вақтдан бери муаммолар ҳақида белги бериб келмоқда, улар ҳеч қандай тарзда фазовий “гегемонлар”га айланмайди.
Америка ўзининг технологик устунлигини йўқотганига кўп бўлди ва ҳозирда у орқа поғоналарда. Албатта, Россиянинг Су-57 бешинчи авлод қирувчи самолёти Америка F-35 қирувчи-бомбардимончи модификацияларидан ҳар томонлама устундир. Россиянинг гипертовушли ракеталари бир неча йиллардан бери хизмат қилиб келмоқда ва Украинадаги махсус ҳарбий операция пайтида юқори жанговар кучни намойиш этмоқда.
