ТОШКЕНТ, 26 окт — Sputnik. Наталья Дембинская. Хитой ва АҚШ қарама-қаршилиги янги куч билан авж олди: савдо уруши технология урушига айланиб кетди. Вашингтон Хитой ишланмаларини миллий хавфсизлик таҳдиди сифатида блоклаётган бир пайтда Хитой ўзининг асосий қуроли ҳақида эслатди: триллионли Америка давлат облигацияларини сотиб юбориш ҳам доллар курси, ҳам қимматли қоғозлар бозорини қулатишга қодир. Бу барча жаҳон иқтисодиёти учун ўта хавфли сценарий. Пекин бу ишда қанчалик жиддийлашиши мумкинлиги – РИА Новости материалида.
Технология уруши
Январь ойида дунёнинг энг йирик иккита иқтисодиёти савдо урушини якунлаш сари муҳим қадамни ташлади. Улар аста-секин савдо-сотиқни тиклаш борасида битим имзолашди. Бироқ коронавирус пандемияси барчасини барбод қилди. Вашингтон Пекинни коронавирусни тарқатишда айблаб, товон талаб қилди. Устига устак америкаликлар Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотини (ЖССТ) Хитойга эрк беришда таъна қилиб, ундан чиқишларини эълон қилишди.
АҚШда президент сайловлари яқинлашгани сари кескинлик ошмоқда. Трамп яна гўёки Хитой компаниялари Америка иқтисодига етказган иқтисодий зарарни ёдга олди. Улар ишлаб чиқаришни “ўзларига оғдириб”, технология сирларини ўғирлашган эмиш.
Августда Вашингтон Пекинни интернет ва ижтимоий тармоқлар орқали сайловолди курашига аралашишда айблади. Хитой дастури TikTok нишонга олинди. Оқ уй уни тақиқлаш кераклигини маълум қилди, бўлмаса Хитой Америка фуқаролари ҳақидаги маълумотларини қўлга киритади.
TikTok эгаси “ByteDance” компаниясини бизнесини Америка компанияларига сотишга мажбурлашмоқда. Буни 12 ноябрга қадар қилиш керак. Акс ҳолда Трамп уни блоклаш билан таҳдид қилди.
Пекин қай тарзда жавоб қайтариши ҳозирча маълум эмас. Экспертлар Хитой ҳукумати TikTok тарафини олиш учун муҳим бир сабаби йўқ деб ҳисоблашмоқда, чунки уни “зарарли” деб билишади. “Социализм қадриятларига” тўғри келмайди ва Хитой ёшларини бузади.
Бироқ Вашингтон Хитойнинг энг йирик технология компанияларидан бири “Huawei”га ҳам босим ўтказмоқда. Пекин “миллий хавфсизликка таҳдид” туғдирувчи стратегик материллар ва технологиялар экспортини тақиқлаш билан таҳдид қилди.
Жиддий суҳбат
Пекин параллел равишда эслатдики, Хитойнинг жиддийроқ таъсир кўрсатиш дастаклари бор. Гап триллион долларлик АҚШ давлат облигациялари ҳақида бормоқда.
АҚШ билан савдо уруши туфайли Хитой шундоқ ҳам бу қоғозлардан қутулиб келаётганди. 2014 йил ноябрдаги Америка давлат қарзига инвестициялар 1,32 триллион долларлик энг юқори кўрсатгичдан 200 миллиарддан кўпроққа камайди. Натижада 2019 йил июнига келиб хорижлик трежерис эгалари ўртасидаги етакчилик Японияга ўтди: Токиода улар 1,12 триллионлик.
Америка Молия вазирлигининг охирги ҳисоботи сентябрь ўртасига келиб Хитой портфели 1,08 триллионгача қисқарганини кўрсатди. Йилнинг биринчи ярмида Хитой 106 миллиардлик трежерисдан халос бўлди. Бу 2015 йилдан буён энг тез суръатларда сотиш кўрсатгичи.
Аммо гап фақат иқтисодий қарама-қаршиликда эмас. Хитой Америка давлат қарзидан қутулишининг сабабларидан бири бу “печать” дастгоҳининг узлуксиз ишлаши натижасида долларнинг қадрсизланиш хавфидир.
Қарз ҳам ўсиб бормоқда. Саккиз ой ичида Қўшма Штатлар 7,7 триллионлик облигация чиқарди – бу рекорд.
Пекин Вашингтон иқтисодий муаммоларини “печать” дастгоҳисиз ҳал қила олмаслигини кўрмоқда. Шунинг учун Америка давлат қарзига сармоя киритиш жуда хатарли, дея ёзади Хитойнинг “Global Times” нашри.
Сотиб битириладими?
АҚШ ва Хитой можаросининг кучайиши хавфсирашни оширади, холос: тўсатдан америка иқтисодиётининг иккинчи энг йирик хорижлик кредитори бардош бермайди ва кўнг кўламли трежерис сотишини уюштиради. Бундай қарорнинг оқибатлари фалокатли бўлади. Бу қоғозларнинг кўплиги бозорда ваҳимани келтириб чиқаради.
Бунинг устига доллар қулайди. Америка валютасининг қадрсизланиши Хитой экспортини қимматроқ қилади.
Бундан ташқари, АҚШ ғазначилик мажбуриятлридан халос бўлиш Пекиннинг юанни назорат қилиш имконини жидий чеклайди – агарда савдо уруши батамом назоратдан чиқиб кетса. Пировардида, трежерис савдосидан тушган долларни бирор бир нарсага киритишга зарур. Бу ҳам оддий иш эмас.
Биргина Хитойнинг ўзи муаммолар гирдобида қолмайди ва бу ҳали ҳолва бўлади.
“Америка облигациялари пирамидасини қулатиш – демак бутун дунёни молиявий хаос гирифтор айлаш. Шунинг учун шунга ўхшаш нарса яқин келажакда рўй бериши даргумон”, - дейди “Chatex” криптовалюта банки раҳбари Майкл Росс-Жонсон.
Ҳойнаҳой, доллар ва трежерисдан воз кечиш босқичма-босқиш амалга оширилади. Сўнгги йиллар мобайнида бу рўй бермоқда. Етакчи Хитой иқтисодчиларидан бири, Шанхай молия ва иқтисодиёт университети профессори Си Цзюньяннинг фикрига кўра, Пекин АҚШ ғазначилик облигациялари портфелини “воқеалар нормал равишда ривожида” тахминан 800 млрд долларгача “босқичма-босқич” қисқартиради. Аммо охирги вариант барибир истисно қилинмайди – масалан, ҳарбий можаро юзага келган тақдирда.
