Сергей Савчук
Тошкентда Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги ва Россия Федерацияси маориф вазирлиги Ўзбекистонда рус тили ва умумий фанларни рус тилида ўқитиш сифатини оширишга қаратилган "Зўр!" ("Класс!") қўшма лойиҳасини амалга ошириш бўйича меморандум имзоланди. Лойиҳа ўз-ўзидан пайдо бўлиб қолган эмас, уни Алишер Усмоновнинг "Санъат, фан ва спорт" хайрия жамғармаси ахборот ва молиявий томондан қўллаб-қувватламоқда: биринчи босқич амалга оширилиши учун жамғарма беш миллион доллар маблағ ажратди.
Ўзбекистон томони илтимоси билан республикага Герцен номидаги Россия давлат педагогика университетининг 32 нафар мутахассиси юборилган. Улар рус тилидан алоҳида дарс бериб, шунингдек, рус тилида ўқитиладиган ўқув фанлари сонини кенгайтириш билан шуғулланадилар. Имзоланган меморандум келгуси йилдан бошлаб Ўзбекистонга юз нафар ўқитувчилар юборилиши, ундан кейинги йилларда педагоглар сони яна юз нафарга ортишини англатади. А.Авлоний номидаги халқ таълими тизими раҳбар ва мутахассис ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти базасида россиялик мутахассислар маҳаллий ўқитувчилар ва методистларни тайёрлаш ва малакасини ошириш билан шуғулланадилар.
Ушбу дастур тахминан 30 минг нафар маҳаллий педагогларни қамраб олишини назарда тутади, бу эса рус тили ва рус тилида олиб бориладиган предметларни сифат жиҳатдан янги босқичга олиб чиқиш имконини беради.
Ушбу воқеа ва Ўзбекистон раҳбариятининг мамлакатни рус тилини оммавий ўрганишга томон "бурилиши" жорий йил мактаблардаги ўқиш русийзабон фуқаролар учун бирорта ҳам мактабни очмаган, бу билан уларни Пушкин ва Лермонтов тилини ўрганишдан бебаҳра қолдирган ўша Украина фонида, албатта, ажралиб туради. Яқин ўн йилликлар давомида маданий, этник ва лингвистик жиҳатдан биродаримиз саналиб келинган ўша Украина фонида.
Ўзбекистоннинг ортга қайтиш ориентацияси ҳақида гапирилар экан, картина янада тўлиқ бўлиши учун қатор бошқа воқеаларни ёдга олиш муҳим.
Ўзбекистон тарихан совет атом дастури билан боғлиқлиги ҳеч кимга сир эмас. Бутун совет иттифоқи жўр бўлиб куйлаган хониш - Учқудуқ номи - бу шунчаки жўғрофий нуқта эмас. Бу, шу жумладан, уран ишқорлаштириб олинадиган қудуқларни англатар эди. Мамлакат учун ниҳоятда муҳим бўлган металл конлари ўтган асрнинг 50-йилларида аниқланганди.
Худди ўша йили Тошкентда Ядро физикаси институтига асос солинади ва унинг негизида ВВР-СМ тадқиқот реактори ишга туширилди. Қизил империянинг қулаши ва унинг ортидан рўй берган кўнгилсизликларга қарамай, реактор 2016 йилга қадар сидқидилдан ишлади. У ўз ишини давом эттириши мумкин эди, аммо шу ерда сиёсат аралашуви юз берди.
Ўзбекистон режали асосда ўз илм-фанини қайта тиклаш ва энергетикани тубдан модернизациялаш сари йўналиш олмоқда.
Тошкент 2018 йилдан буён "Росатом" корпорациясидан республикада атом электростанциясини қуришни қатъий сўрамоқда ва ташқи белгиларга қараганда, томонлар аниқ битим тузишга яқин. Очиқ манбалардан олинган маълумотларга кўра, Жиззах вилоятининг Тузкон кўлига яқин ҳудудда 1,2 гигаватт қувватга эга III+ авлодига мансуб иккита энергоблокларни қуриш режалаштирилган. Агар АЭС барпо этилса, у нафақат Ўзбекистон, балки совет Ўрта Осиёси тарихидаги биринчи атом электр станцияси бўлади.
Бундай мураккаблилик даражасидаги техник объектга хизмат кўрсатишнинг - маълумотли техник мутахассисларсиз, уларни ўқитадиган мактабсиз ва лингвистик матрица - ўша рус тилисиз - иложи йўқ.
Бир йил олдин эса МИФИ НИЯУ нинг Тошкентдаги илк филиали очилган ва танлов асосида илк талабалар ўқишга қабул қилинган эди.
Бундан ташқари Россия ўзбек гидро электр станцияларини модернизация қилмоқда. Келгуси йилда Фарҳод ГЭСининг илк техник қайта модернизацияси якунланади, энергетика вазирлиги талабига асосан ўрта қувватга эга тўртта янги ГЭСлар лойиҳавий ишлари олиб борилмоқда.
Ўзбекистон раҳбариятининг узоқни билиш қобилиятини эътироф этмоқ лозим. Собиқ совет республикалари орасида ўзига насиб этган инфратузилмавий ва техник меросни тез фурсатда еб битирган, бойлар сафида турмайдиган давлат оддий, аммо кўзга ташланган фактни қабул қилди - яъни мамлакат технологик қолоқлик ўрасидан чиқа олиши ва фақатгина Россия ёрдамида минтақанинг энг муҳим энергетик ўйинчисига айланиши мумкинлигини тушунди. Бунинг учун эса рус тили зарур, у ҳам бўлса оммавий равишда, ҳар бир мактабда бўлиши керак. Яъни яқин йиллар ичида давлатда - Ўзбекистон улар ёрдамида тарихнинг янги пиллапоясига сакраб ўтиши учун базани шакллантирадиган - рус тилида гаплашувчи ўзбеклар кераклича йиғилиши керак.
Бизнинг суҳбатимиз оддий бўлмаган умумий тарихимизсиз бир ёқлама бўлиб қолар эди. Кўпчиликнинг ёдида бўлса керак,Болтиқбўйи, Грузия, Украина ва ҳатто Ўрта Осиё давлатларидан тўқсонинчи йилларда русларнинг ҳайдаб солиниши воқеалари.
Шунинг ортидан рус тили мажбурий тарзда йўқ қилинган барча ҳудудларда бир-бирига жуда ўхшаш деградация жараёнлари бошланди. Биринчи навбатта, албатта, техник деградация.
Ўз реал ҳаётидан русларни ва рус тилини ҳайдаб солганлар мустақилликнинг ўттиз йили ўтиб фақатгина пўлат қуйиш комбинатлари, атом электростанциялар ва собиқ миллионер-шахталарнинг ёпилиб кетгани билангина мақтана олса керак. Шундай бўлдики, мураккаб ишлаб чиқариш ва илм-фан миллий тиллар вакуумида дармондан қолди.
Россия ўзининг замонавий муносабатларини қардошлик ҳақидаги лирик ва пуч фантазияларсиз, прагматик ёндашув асосида қурмоқда - ва жуда тўғри қилади.
Рус тилининг Ўзбекистонга қайтиши - бу, енгил пафос учун мазур тутгайсиз, тарихий адолатнинг тикланиши, Россиянинг постсовет муҳитида муқобилсиз етакчилик роли исботидир.
Бугун рус паровози прицепидан ўрин олиш учун камида локомотив бригада тилини билиш керак. Бу фактни тушунганнинг иши ҳамиша яхши бўлади. Бошқаларга эса ачиниш йўқ.
