Канада Туркияга ҳарбий маҳсулотларга экспорт рухсатномасини вақтинча тўхтатиб қўйди. Бу Тоғли Қорабоғдаги ҳарбий ҳаракатларда ўз навбатида Канада датчиклари ва лазер тизимлари билан жиҳозланган турк дронларидан фойдаланилаётгани ҳақидаги хабарлар пайдо бўлиши билан боғлиқ.
Туркия ТИВ жавоб баёнотида Оттавани икки томонлама стандартлари ва “ҳамкорлик руҳига” мос эмаслик учун танқид қилди. Шунингдек, уни бу позицияни биринчи марта эгалламаётганликда айблади – Туркия ўтган йил октябрь ойида Сурия шимолий-шарқида бошлаган “Тинчлик булоғи” ҳарбий амалиётидан бошлаб.
Ушбу воқеа Анқара томонидан тўпланаётган ташқи сиёсий зиддият ва жанжаллар коллекциясини тўлдирди. Бўлиб ўтаётган воқеаларни бошқача таърифлаш қийин, зеро Туркия президенти жуда катта масалалар бўйича барча халқаро ҳамкорлар билан бирма-бир ғижжиллашга қарор қилгани ҳақида таассурот туғилади.
Ражаб Тоййиб Эрдоған нафақат турклар, балки бутун дунё бўйлаб ватанпарвар-радикаллар қаҳрамонига айланмоқда. У ўзида уларнинг тўғридан-тўғри ҳаракат қилиб, тўғоноқларга эътибор қаратмасдан ва ҳар қандай масалада энг қатъий расмий позицияни эгаллаб, қўйилган мақсад сари бораётган миллий етакчи ҳақидаги орзуларини мужассамлантирмоқда.
Бу, шубҳасиз, замонавий дунёда нодир ҳолат, бунинг устига гап кўзга кўринган минтақавий давлат Туркия ҳақида бормоқда.
Деярли ҳар бир давлат раҳбари мунтазам равишда ҳаддан зиёд эҳтиёткорлик, дудмоллик ва ноўрин ён беришлик, мужмаллик учун танқид остига қолади. Шунга ўхшаш таъналар ҳам Путин, ҳам Трамп, ҳам Сига нисбатан ёғдирилган. Энг қизиғи, муқобил айбловлар тез-тез қарама-қарши томондан эшитилади. Ўша Ангела Меркелни бир вақтнинг ўзида ҳам океан туфайли кўрсатмаларни бажармасликда, ҳам Кремль манфаатларига кўра сиёсат юргизишда фош қилишади.
Ушбу феноменнинг сабаблари аён: давлат раҳбари қийин масала бўйича қарор қабул қилаётиб, катта миқдордаги омил ва чекловларни инобатга олишга мажбур бўлади. Бу эса якунида кўп ҳолларда турли хил, то миллий манфаатларга хиёнат қилишгача бўлган айбловларга замин яратувчи натижага олиб келади.
Бундай фонда Туркия президенти, албатта, у бир вақтнинг ўзида олиб бораётган геосиёсий ўйинлари кўлами, бошқа иштирокчи давлатлар манфаатини инобатга олмаслик, жанжалкаш позицияси ва ҳар қандай ҳолатда нафақат ҳарбий усулларни қўллаш билан таҳдид қилишга тайёргарлик, балки уни ҳақиқатдан ҳам амалга ошириши билан ҳайрон қолдиради: Сурия, Ливия, юнонлар билан кескинлик, НАТО билан “разборкалар” (С-400 сабаб) ва мана энди - Тоғли Қорабоғ.
Агар арман-озарбайжон можаросини барқарорлаштирга аралашган бошқа давлатлар ўзларини сипо тутишаётган бўлса, Туркия Бокуни қўллаб-қувватлабгина қолмай, балки умуман олганда можарони ҳарбий йўл билан ҳал қилишни айтмоқда – бу замонавий сиёсат учун янгилик.
Умуман олганда, Туркия етакчиси мамлакатининг неоусмонлилар буюклигини қайта тиклашдаги мақсади сари жадал интилмоқда ва бунда ҳатта қатор муваффақиятларга ҳам эришди. Тан олиш керакки, бундай хулқ-атворнинг ҳақиқатдан ўзига яраша жозибадорлиги бор, айниқса, халқаро майдон учун хос бўлган яширин ўйинлар, пинҳоний келишувлар ва дипломатик хушомадгўйликлар фонида.
Фақат Туркиянинг узоқ муддатли самарали ташқи сиёсати ҳақида ошкоро мулоҳаза юритишга эрта. Қолаверса, Анқара аралашаётган ҳар бир янги жанжал билан бу унинг учун унчалик яхши тугамаслиги асоси ортмоқда.
Сўнгги йиллар мамлакат ундан устун бўлган ташқи босимга қандай қилиб дош бериши мумкинлиги борасида кўплаб мисолларни келтирди. Бироқ бир омил ҳамиша бор: бошқа геосиёсий кучлардан у ёки бу кўмакни олиш (майли бу ҳатто иқтисодий ҳамкорлик сақлаш бўлсин). Айтганча, бу нафақат имкониятлари чекланган мамлакатлар, хоҳ Венесуэла, КХДР ёки Эрон бўлса, муҳимдир. Бу етакчи жаҳон давлатларига ҳам тегишли эмас. Жуда катта ички захирага эга бўлган ҳатто Россия учун 2014-2015 йилларда Ғарб билан қарама-қаршиликнинг энг оғир даврида Хитой билан муносабатлар ривожланиши ўзининг ижобий ролини ўйнади.
Туркиянинг ўзининг ҳам бу борада айрим нарсаларни ёдга оладиганлари бор – яқинда бўлиб ўтган ҳодисалардан. 2016 йил ёзда ҳарбий тўнтаришга уриниш ортидан яққол Қўшма Штатлар кўриниб турарди, Европа эса деярли яширмасдан, исён муваффақияти учун мухлислик қилди. Ҳокимият ва, катта эҳтимол билан, Туркия етакчисининг ҳаётини ўшанда Москва ўта муҳим маълумотни тақдим этиб, сақлаб қолди.
Гап Эрдоған у учун қилинган яхшиликни тезда унутиб юборганида эмас. Катта сиёсатда ҳис-ҳаяжонга ўрин йўқ.
Бошқаси муҳимроқ: Туркия президенти ушбу тарихнинг асосий дарсига бепарволик билан қарамоқда. У шундай иборатки, унинг мамлакатининг сўнгги ташқи сиёсий ютуқлари бошқа давлатлар қарама-қаршиликлари вазиятидаги ўйинларида амалга ошди: Росия ва АҚШ ўртасидаги, АҚШ ва Европа ўртасидаги, Европанинг ўзининг ичидаги. Айнан шу туфайли Анқара ҳам Сурия, ҳам Ливияда жиддий эркин манёврларни олди, зеро агар қўлламаса фойда кўрадиган кучлар ҳамиша топилиб турди.
Энди эса, кўринишидан, Ражаб Тоййиб Эрдоған ўз кучи ва омадига шунчалик тўла ишондики, қисқа вақт ичида ўзининг жанговар шиддатлиги ва принципиал ўзгалар манфаатини менсимаслик билан сайёранинг барча асосий давлатлари билан муносабатларни жиддий бузишни уддалади.
Бундай шароитларда тажрибанинг кўрсатишича, толе жуда тез сўнади. Бунинг устига барбод бўлишнинг сабаби душман ўйлаб қўйган маккор режа эмас, балки ўз вақтида узатилмаган ёрдам қўли бўлади.
Манба: РИА Новости.
