Афғонистоннинг шимоли кундан кунга қизиб бормоқда ва агар Толибон қўшни Марказий Осиёга етиб бормаган бўлса-да, тожикистонлик жангарилар аллақачон афғон тупроғида жойлашиб бўлган ва шу билан бирга "Толибон" гуруҳлари билан ҳамкорлик қилмоқда.
Афғон хавфсизлик кучлари мамлакат шимолида тожикистонлик жангарилар фаоллашаётганини қайд этмоқда. Ўтган ҳафта Куф-Аб уездининг ҳукуматпараст кучлари постига Рагистон ҳудудидан 15 кишидан кўпроқ қуролланган тожик жангарилари гуруҳи ҳужум қилди. Кейин отряд Рагистон уездига қайтди.
Марказий Осиё республикаларидан келиб чиққан террорчилар гуруҳлари Афғонистоннинг Вардудж, Рагистон, Ямган, Джурма, Дараим, Яфтал ва бошқа туманларида жойлашиб, айрим ҳудудларни тўлиқ назорат қилмоқда. Тожикистон билан чегарадош Нусай уездида жангарилар 16 аҳоли пунктидан 15тасини назорат қилмоқда. Чет элликлар гуруҳлари, одатда, толиблар билан биргаликда ҳаракат қилиб умумий мақсадларга эришишга интилишмоқда. Аввалроқ, Бадахшон ҳукумати тожик ва ўзбек гуруҳлари - тегишли равишда Ансарулла ва Ҳаркат-и Исломийнинг ёрдамида ИД* ва Ал-Қоида* террорчилик ташкилотларининг ҳудудда ҳарбий кучларини кучайтиришга уринишлари ҳақида баёнот берган. Бундай ҳамкорлик афғон воқеликларини қўшни давлатлар ҳудудига экспорт қилиш эҳтимолини сезиларли даражада оширади.
Доимий жанговар ҳаракатлар Афғонистон Ислом Республикасининг (АИР) деярли барча вилоятларида давом этмоқда. 26 апрел куни Лобар провинциясида (Кобулдан 30 км масофада жойлашган) "Толибон"* террорчилари томонидан уюштирилган ҳужумда олти нафар афғон хавфсизлик кучлари ҳарбийси ҳалок бўлди ва тўртаси асирга олинди. Кала-и-Нау (Бадгис провинцияси) яқинидаги ҳукумат постида 24 апрел куни Толибон ҳужуми оқибатида 13 кўнгилли ўлдирилган, яна ўн киши бедарак йўқолган. Ўтган ҳафта давомида, умумий ҳисобда Афғонистон хавфсизлик кучларининг 100 дан ортиқ ходими ҳалок бўлди ва ўнлаб одамлар жароҳатланди.
Аввалроқ, Балх ва Тахар шимолий провинцияларида жамоат хавфсизлик кучларининг 30га яқин ҳодими ва беш нафар маҳаллий аҳоли, шу жумладан бир ёш бола толиблар билан бўлган икки тўқнашувда ҳалок бўлган эди. Ушбу мудҳиш фонда, "Толибон" вакиллари 24 апрел куни Афғонистон президенти Ашраф Ғани таклиф этган ўзаро ўт очишни тўхтатиш режимини яроқсиз деб рад этишди.
Толибон шартлари
Эслатиб ўтаман, "Толибон"* ҳаракатининг АҚШ билан тинчлик битими ва афғонлараро мулоқотнинг муҳим моддаларидан бири маҳбус жангарилар ва ҳукумат кучларининг асирга олинган ҳарбий хизматчиларини озод қилишдир. Шу қаторда, жангарилар сони бир неча баравар кўп. Биринчи босқичда Кобул 5000 толибни озод қилиши ва ўрнига 1500 аскар ва полициячиларни қабул қилиб олиши керак. Бу ерда ўз устуворликлари ва имконсиз шартлар ҳам мавжуд.
"Толибон" биринчи навбатда 15 энг қонли қотил ва бандитларни озод қилинишини талаб қилмоқда. Улардан - Лаилуддин Гулбеддиннинг ўзи - Кобулдаги йирик террористик актларда иштирок этган, 2017 йилда Германия элчихонаси, Афғонистон сенати вице-спикери Муҳаммад Изидьярнинг ўғли дафн маросимидаги портиллашлар ва Афғонистоннинг Америка университетига (АУАФ) ҳужумларни тайёрлаган. Гулбеддин иштирокидаги террористик ҳужумнинг ҳар бирида ўнлаб тинч аҳоли ҳалок бўлди ва яраланди. Амалдаги қонунларга кўра, Афғонистон ҳукумати бундай жиноятчиларни ҳаттоки Вашингтоннинг босими остида озод қилишга ваколат ёки асосга эга эмас.
Натижада Кобул 400 га яқин маҳбусни озод қилди, уларнинг ҳаммаси ҳам "Толибон" томонидан танилмаган. "Толибон"* 60 асирни (1000 кишидан) озод қилди, аммо атиги 19 киши хавфсизлик хизмати ходимлари деб тан олинди. Музокаралар ва ҳарбий ҳаракатлар, парадлар ва қатллар давом этмоқда. Кобулда ҳукмронлик қилаётган икки ҳукуматлилик мамлакатдаги ҳарбий-сиёсий инқирозни чуқурлаштирмоқда, давлат ҳокимиятининг сусайишига ва "Толибон"* ва бошқа террорчилик ташкилотларининг таъсирини кучайтиришга ёрдам бермоқда.
Россия позицияси
Қўшни Афғонистондаги беқарорлик, террористик ва гиёҳвандлик таҳдидлари Россия Федерацияси ва унинг Марказий Осиёдаги иттифоқчиларининг стратегик манфаатларига жавоб бермайди. Москва Тожикистон, Ўзбекистон, Қирғизистон ва Қозоғистон чегаралари ва ҳарбий хавфсизлигини мустаҳкамлаш учун барча имкониятларни ишга солмоқда. Минтақавий барқарорликни кучайтиришга КҲШТ тузилмаларини ривожлантириш, ҳарбий-техник ҳамкорлик ва қўшма ҳарбий ҳаракатлар кўмаклашади. Шу билан бирга, Россия Афғонистон Ислом Республикасидаги муросасиз рақибларни яраштириш учун кўп ҳаракатларни амалга оширди. Аслида, Афғонистоннинг можародан кейинги тузумни шакллантиришга биринчи қадам 2019 йил 5-6 февралда Москвада "Афғонлараро диалог" форматида қўйилди. КҲШТга аъзо давлатлар 29 феврал куни АИРда вазиятни сиёсий-дипломатик йўл билан ҳал этишдан бошқа муқобил йўл йўқлигини ва Афғонистонда тинчликка эришиш учун Москва форматидаги маслаҳатлашувларнинг муҳимлигини таъкидладилар. Ўша куни Қатарда имзоланган АҚШнинг "Толибон" ҳаракати билан тинчлик битимини тарихдан ўчирмаган ҳолда.
Москванинг Ўрта Осиёдаги ташқи сиёсатини ғарблик шериклар баъзан "руслар Афғонистонга қайтди" деган сарлавҳаларгача соддалаштирмоқда. Албатта, бундай баҳолаш ҳақиқатдан анча йироқ. Шунга қарамай, Россия Ислом Республикасидаги инқироз бартараф этилгандан сўнг, Москва ва Кобул ўртасидаги ҳамкорлик кўплаб соҳаларда кучайишига умид қилмоқда. Россия Федерацияси минтақавий барқарорликни мустаҳкамлаш учун барча имкониятларни ишга солишга, шу жумладан Афғонистонлик шерикларнинг АИР хавфсизлиги ва давлат суверенитетини таъминлаш учун зарур бўлган Россия қуроллари ва ҳарбий техникаларини етказиб беришгача бўлган талабларини конструктив кўриб чиқишга тайёр. Истиқболда, муайян давлатлараро келишувларга эришилганда ва "ўйин қоидалари"га қатъий риоя қилинган ҳолда, Россия, бир томондан, унинг минтақавий иттифоқчилари, иккинчи томондан, Афғонистон билан стратегик шериклик эҳтимолдан ҳоли эмас. Бироқ, ушбу координаталар тизимида террорчи гуруҳларнинг роли нолга тенглашади.
* Россияда тақиқланган террорчилик ташкилоти
