Америка Қўшма Штатларнинг энг обрўли ва нуфузли илмий-тадқиқот маркази ўзининг очиқчалиги ва тафсилотлари билан ҳайратда қолдирадиган стратегияни эълон қилди. Бу стратегия АҚШнинг Хитой билан янги совуқ урушдаги ғалабасини ва Вашингтоннинг XXI-асрнинг геосиёсий майдонида устунлигини таъминлаши керак. Ушбу стратегияда асосий ўрин Россияга ажратилган. Россия йўналиши бўйича қўлланилиши тавсия этилаётган ёндашув ҳатто тажрибали россиялик ва америкалик таҳлилчиларни ҳам ҳайратда қолдиради.
Ташқи алоқалар бўйича кенгаш (Council on Foreign Relations, CFR) жуда таъсирли ташкилот бўлиб, у билан жуда кўп фитна назариялари (CFR “ҳақиқий дунё ҳукумати” деган айбловларга қадар) билан боғлиқ ва Америка ички ва ташқи ҳаётидаги ўзгаришлар ҳақидаги кўплаб воқеалар мавжуд, айниқса ташқи сиёсат соҳасида, ва шунинг учун унинг “Хитойга нисбатан макростратегияни амалга ошириш. АҚШ учун йигирма иккита рецепт” номли маърузаси Америка ва халқаро сиёсатни яхши биладиганлар учун турган гап катта қизиқиш уйғотади.
Далилларга назар солсак: CFR беш мингдан ортиқ аъзодан иборат, жумладан, АҚШ федерал маъмуриятининг юқори лавозимли амалдорлари, АҚШнинг ўнта собиқ давлат котиблари, Марказий разведка бошқармаси директорлари, нуфузли банкирлар, нуфузли ҳуқуқшунослар, етакчи чет эл университетларининг профессорлари ҳамда баъзи Америка оммавий ахборот воситаларининг раҳбарларидан. Манзарани тўлиқ тасаввур қилиш учун ушбу ташкилот тегишли “эксперт тавсияларини” ишлаб чиқиш орқали Америка расмийларининг сиёсий қарорларини ўзгартиришга қаратилган Рокфеллерлар оиласи пулларидан (расмий Девид Рокфеллер тадқиқотлари дастури орқали) фойдаланиш учун жавобгар эканлигини эсга олиш керак.
Ушбу ташкилот 1921 йилда Америка Қўшма Штатлари Президенти Уилсонга Америка Қўшма Штатларининг урушдан кейинги Европага Америка геосиёсий манфаатларини максимал даражада қондириш учун қандай таъсир қилиши кераклигини аниқлашда ёрдам бериш учун ташкил этилган. Шу даражада яхши амалга оширилдиики, шу амалиётдан кейин Council on Foreign Relations шундан бери ўз таъсирини кучайтириб, таркибини кенгайтирди. Агар океан ортида “чуқурда жойлашган давлат” тушунчасини ўзида акс эттирувчи бирон бир ташкилот (яъни сиёсий ва иқтисодий қарорларга жиддий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган нуфузли ва демократик тарзда танланмаган куч) бўлса, у ҳолда CFR ушбу таърифга жуда мос келади ва бу шунга ўхшаш ягона ташкилот эмас.
АҚШга Хитойга қарши курашиш қулайроқ бўлиши мумкинлиги учун Россия билан муносабатлар нормаллаштирилиши керак деган фикр Америка экспертлар ҳамжамияти учун янгилик эмас. Муаммо шундаки, ушбу “нормализация”га эришишнинг асосий (ва деярли ягона) йўли сифатида Россияга нисбатан иқтисодий санкциялар орқали фаол равишда “бўғиш ва йўқ қилиш” ва идеал равишда “режим ўзгаришини” ташкил этиш таклиф этилади. Бундай ёндашув ғоят ғалати ва муайян натижага олиб келмайди, аммо Россия учун энг тўғри стратегия - уни “90-йилларга” қайтариш ва уни "совуқ урушдаги мағлубиятни тан олишга мажбурлаш” (ва шу жумладан АҚШнинг дунёдаги асосий ролини тан олдириш) деб ишонадиганлар нуқтаи назаридан эҳтимолий ягона. Бунинг учун иқтисодий ва куч орқали таъсир қилиш усуллари мақбул. Дарвоқе, бу маънода Россияга бўлган муносабат бошқа мамлакатларга бўлган муносабатдан унчалик фарқ қилмайди, фарқ фақат тахмин қилинаётган босимнинг қанчалик шиддатлилигида. Амалиёт шуни кўрсатадики, Вашингтон душманларни айтмаса ҳам, ҳатто ўзининг энг яқин иттифоқчилари билан ҳам дипломатик ва санкцион низоларга боришга тайёр. Америкалик мутахассислар Россияга таклиф этадиган максимал “енгиллик” – бу барча асосий геосиёсий масалалар бўйича тўлиқ таслим бўлиш эвазига “Катта саккизлик”га қайтиш.
Council on Foreign Relations томонидан эълон қилинган стратегия мутлақо бошқа мантиқдан келиб чиқади. Биринчидан, Қўшма Штатлар бутун дунёни якка ўзи мағлуб қилиши мумкинлиги ҳақида ҳеч қандай тасаввур йўқ. Бундан ташқари (ва бу расмий Американинг мунозалари нуқтаи назаридан шок) - ҳатто Хитойни якка ўзи мағлуб этиш ҳам иш бермайди. Американинг “чуқур жойлашган давлатининг” стратегияси янада узоқроқ кетди - Қўшма Штатлар умуман бошқа геосиёсий соҳаларда саъй-ҳаракатларни тўхтатиб, Хитойга эътибор қаратишини, шунингдек, туб ислоҳотларни амалга ошириши кераклигини таъкидлайди. Ва фақат ушбу чора-тадбирларнинг комбинацияси (стратегияда улар "рецептлар" деб номланган - токсикологияга ёки фармакологияга аниқ ҳавола билан) Вашингтонга зарур қувватни беради ва ғалаба учун зарур шарт-шароитларни яратади.
Ҳайратланиси шундаки, АҚШ-Хитой Совуқ уруши жабҳасидаги ҳозирги (жуда ачинарли) вазиятни тавсифловчи ушбу стратегия муаллифи (нуфузли собиқ дипломат, таниқли лоббист, CFR катта илмий ходими, Киссинжернинг шахсий грантини олаётган) Роберт Д. Блэквилл (Robert D. Blackwill) Трамп ва Обама маъмуриятларининг Россия йўналишидаги хатолари устида ишларини жуда қаттиқ танқид остига олади, айниқса Майдан, Қрим ва Киев учун:
“Хитой муаммосини (“Хитой муаммоси” – бу дунёда Хитой таъсирининг ўсиши, Хитой иқтисодиёти, армия ва ҳоказолар билан боғлиқ бўлган барча Америка муаммоларини тасвирлаш учун фойдаланадиган атама) тушунадиган Америка президенти “Россия ва Хитой ўртасидаги яқин алоқалар АҚШ миллий манфаатларига мосми, деган саволни берган бўлар эди. “Хитой муаммоси”ни тушунадиган Америка президенти Россияни Қримни аннексия қилганида 2014 йилда Россияга қарши узоқ муддатли санкцияларнинг киритилишини шубҳа остига қўйган бўлар эди, чунки санкцияларнинг киритилиши Россия билан Хитойни иттифоқлашишига туртки бўлишига ёрдам берган. “Хитой муаммосини” тушунадиган Америка президенти президент маъмурияти амалдорларига 2014 йилдаги Киев инқилобини очиқчасига олқишлашига рухсат бермаган бўлар эди ва шу билан Пекинни (Москвани ҳам) АҚШ Хитойда режимнинг алмашишини хоҳлаётганига ишонтирмаган бўлар эди”,- деб ёзади CFRнинг этакчи мутахассиси.
Бундай эътироф кўпга арзийди, аммо матндаги энг қизиқ нарса - бу Вашингтон ва Москва ўртасидаги муносабатларни яхшилаш учун таклиф қилинган рецепти. Россия йўналиши учун таклиф қилинган рецепт мавҳум билан бошланиб аниқликка ўтиб кетади. “Қўшма Штатлар иттифоқчилар билан келишган ҳолда Владимир Путин ва Россия ҳукумати билан Европа ва Осиёнинг дунё тартибини ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича кенгайтирилган мулоқотни бошлашга ҳаракат қилиши керак. Фақатгина “чуқур жойлашган давлатни” ифодаловчи “ақлий марказининг” мутахассиси, Американинг ахборот майдонида, президент Трамп Владимир Путин билан дунё тартиби тўғрисида кенгайтирилган суҳбат олиб борилишини ва шу билан бирга парвоздан қўрқмасликни жиддий тарғиб қилиши мумкин ва шу билан бирга “Кремль учун ишлашида” ФБР томонидан айбланишида қўрқмаслиги мумкин.
Маълум даражада, Council on Foreign Relations᾽нинг стратегияси қуйидагиларни таклиф қилади: “Буни аниқ ифодалаймиз: Вашингтон Москва билан муносабатларни яхшилаш учун ён беришга мажбур бўлади, чунки у Россияга нисбатан амалдаги барча сиёсатни сақлаган ҳолда амалга ошира олмайди. Худди шу нарса Москвага ҳам тегишли. Ушбу руҳда АҚШ Россия билан Шимолий Атлантика Шартномаси Ташкилотининг (НАТО) кенгайиши тугаганлиги, Қримнинг аннексияси учун АҚШ санкцияларини олиб ташлаганлиги ва Россия яна G8 гуруҳига қўшилганлиги тўғрисида келишувга интилиши керак. Эвазига Москва ўз қўшинлари чиқиб кетиши билан Шарқий Украинадаги вазиятга аралашишни тўхтатади ва БМТнинг тинчликпарвар кучларини жойлаштиришга рози бўлади, шунингдек, Америка сиёсати ва маданиятига заҳарли аралашувни тўхтатади."
Аниқ сабабларга кўра, CFR стратегиясида айтилган “алмашинув” соғлом Вашингтон-Москва муносабатлари учун идеал ёки ҳатто мос рецепти сифатида қабул қилиниши мумкин эмас, аммо яна бир нарса муҳим: нуфузли илмий марказнинг нуқтаи назарига кўра, Америка элиталари аста-секин Россия таҳдид солиш мумкин ва кераклиги ғоясидан чекиниб Москва билан мазмунли музокаралар олиб бориш мумкин ва керак деган фикрга ўргана бошладилар. Шу нуқтаи назардан, 2014 йилда Америка элитасининг этакчи эксперт маркази (Россия билан муносабатларни нормаллаштириш учун) бошланғич позицияси сифатида Қримни Россия деб тан олиши, "Катта Саккизлик"га қайтиш (айнан рамз сифатида муҳим), НАТОни кенгайтиришдан бош тортиш (яъни нейтрал ҳолат - Украинани "Финляндиялизацияланиши") ва Украина армиясини Донбассга қайтаришдан бош тортиш каби музокаралар олиб бориш таклифлари позициясини “столга қўяди”, деб тасаввур қилиш имконсиз, бемаъни ва ақлга сиғмайдиган нарса эди.
Бу Вашингтон расмий позицияси сифатида қабул қилинади дегани эмас ва бундан ташқари, бу позиция Россия манфаатларига жуда мос келади, деган хулосага келиб бўлмайди, ва бундай позиция Council on Foreign Relations мутахассиси рози бўлишни таклиф қилганидан анча кенгроқ ва чуқурроқдир. Бироқ, деярли энг юқори даражадаги эксперт ва сиёсий кун тартибига бундай таклифларни киритиш, бу нафақат Россия йўналишидаги Америка тафаккурининг маълум бир эволюциясини англатиши мумкин.
Вашингтон ўз қудрати хаёллари билан жуда оғир равишда хайрлашяпти ва Россиянинг Америка санкцияларига қарши туриши ва дунёдаги таъсирини кенгайтириши бу йўқотишнинг яна бир аниқ далилидир. Агар бироз муболаға қилсак, океан орти элитаси барча тегишли босқичларни босиб ўтганини кўришимиз мумкин: биринчи навбатда, рад этиш (масалан, Қрим ўз портига “жўнаган”ига ишонмаслик), кейин ғазаб (санкциялар, яна санкциялар ва яна G8дан “сургун бўлиш” билан ифодалашган санкциялар), ҳозирда эса оғриқни камайтириш учун таклиф қилиниши мумкин бўлган нарсалар ҳақида мулоҳазалар ва савдолашиш жараёни ўтмоқда. Ушбу жараён бугун бошланмади, аммо энди у Вашингтон аста-секин жиддий эҳтиросларидан воз кечишга ва (у ўз мағрурлигини камситадиган) ультиматумларга эмас, балки имтиёзларга муҳтожлигини тан олишга тайёр бир босқичга етмоқда.
Катта эҳтимол билан, бу депрессия билан, кейин эса янги геосиёсий воқелик қабул қилиш билан якунланади. Эҳтимол, Америка рефлексиясининг уринишларга энг яхши жавоб бу Россия манфаатларини ҳимоя қилишда сабр-тоқат ва қатъиятлиликдир. Океан орти “чуқур жойлашган давлати”нинг вақт ва Американинг ақл-идрокининг қолдиқлари, энди маълум бўлишича, Россия учун ишламоқда.
