Яқин Шарқдаги кескинлашув шароитида Россия дипломатининг қатор халқаро учрашувлари бўлиб ўтмоқда. Бироқ, Эрондаги вазият Сергей Лавровнинг жадвалини бироз ўзгартирди, бундан ташқари, ташриф дастури ҳам ўзгаришсиз қолди. Хусусан, Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг қабули, кенг кўламли сиёсий, иқтисодий ва маданий масалалар бўйича музокаралар ҳамда Лавровнинг МГИМОнинг Тошкентдаги филиалида чиқиш қилиши режалаштирилган.
Долларсиз савдо?
Албатта, кун тартиби аниқ айтилмаган, лекин Россия-Ўзбекистон муносабатларининг умумий нуқтаи назаридан асосий йўналишларни ажратиб кўрсатиш мумкин.
Биринчиси - иқтисодий. Россия ва Ўзбекистон ўртасида умумий қиймати 25 миллиард долларга тенг бўлган 2019-2024 йилларга мўлжалланган иқтисодий ва сармоявий тадбирлар дастури амалга оширилмоқда. Савдо ривожланмоқда ва 2019 йил январ-ноябр ойларида товар айирбошлаш ҳажми 5,8 миллиард долларга етди. Кўринишидан, иқтисодий алоқаларни янада ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар режалаштирилган, шу жумладан турли хил тўсиқларни олиб ташлаш.
Тошкентда бўлиб ўтадиган музокараларда Ўзбекистон ва ЕОИИ ўртасидаги ҳамкорлик масалалари муҳокама қилиниши мумкин. Ҳозирча республиканинг иттифоққа қўшилиши тўғрисида қарор қабул қилинмаган, аммо қизиқиш билдирилган ва бу масалани ўрганиб чиқиш ва унинг манфаатлари ҳақида ўйлаш истаги бор. Бундай шароитда Ўзбекистон томонининг позициясини ва Божхона иттифоқи қоидаларини ҳисобга олган ҳолда Тошкент ва ЕОИИ мамлакатлари ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлашга қаратилган оралиқ босқичларни ишлаб чиқиш мантиқан тўғри келади.
Россия экспорт марказининг Ўзбекистондаги ваколатхонаси раҳбари Дмитрий Прохоренко қизиқарли фикр билдирди. Унинг сўзларига кўра, рублни сўмга тўғридан-тўғри ва аксинча, доллар ёки евронинг воситасисиз айлантириш чоралари тайёрланмоқда. Прохоренконинг фикрига кўра, бундай тўғридан-тўғри айлантириш 2020 йил бошида амалга оширилиши мумкин. Бу жуда муҳим қадам бўлар эди.
Рубль доллар орқали сўмга айлантирилаётган пайтда, Россия ва Ўзбекистоннинг савдоси, аслида, учинчи давлатлар билан операциялар ва ундан келиб тушган валюта тушумлари билан белгиланмоқда. Россия билан муомалада бўлганда, Ўзбекистон валюта тушумининг бир қисмини Россия импорти учун тўлаши ва ўз маҳсулотини Россияга долларларга сотишига тўғри келади. Ушбу занжирдан чет эл валютасини чиқариб ташлаш ушбу чекловларни олиб ташлайди.
Рублни сўмга тўғридан-тўғри айлантириш асосида савдо дастлаб клиринг шартномалари асосида (товарлар ва хизматларни келишилган миқдорга алмаштиришни кўзда тутадиган давлатлараро савдо шартномаси; сотувчилар ва харидорлар бу ишда ваколатли идоралар орқали иштирок этишади) кейинчалик рубль ва сўм валюта бозорида эркин сотиб олиш ва сотиш ташкил этилиши мумкин. Қандай бўлмасин, ҳукуматлараро миқёсда диққат билан ўрганиб чиқилиши зарур.
Таълим олиш ва бериш
Муҳокама қилинадиган иккинчи катта мавзу - бу таълим. Ўзбекистонда Россия университетларининг ваколатхоналари ва филиаллари очилмоқда. Россия рус тилини яхши биладиган ва Россия жамиятига мослашган ўзбекистонлик малакали ишчиларга муҳтож. Ўзбекистоннинг ўзи ҳам иқтисодиётнинг деярли барча соҳалари учун малакали мутахассисларга муҳтож. Айниқса, кадрлар масаласи атом электр станциясини қуриш доирасида долзарб бўлиб, унга қурилиш ва фойдаланиш босқичида Россия ядро технологиялари билан таниш бўлган малакали мутахассислар керак бўлади.
Уларни Тошкентда тайёрлаш учун 2019 йилда Россия Миллий ядро тадқиқоти университети МИФИ филиали очилди. Россиянинг Ўзбекистондаги элчиси Владимир Тюрденевнинг сўзларига кўра, 2020 йилда, Россия университетларининг учта филиали очилади ва яна учта ариза кўриб чиқилмоқда. Ушбу соҳадаги ҳамкорлик ташқи ишлар вазирларидан ҳам эътибор талаб қилади. Таълимнинг ўзи ҳам иқтисодиётнинг бир жабҳаси, фақат узоқ муддатли.
Жаҳондаги кескинлик шароитида хавфсизлик
Мулоқотнинг учинчи соҳаси хавфсизликдир. Яққол кўриниб турибди-ки, Яқин Шарқдаги воқеалар фонида ташқи ишлар вазирлари даражасидаги музокараларнинг муҳим таркибий қисми - хавфсизлик масалалар тўплами бўлади. Эҳтимол, у минтақада кескинлик ўсишини олдини олиш, юзага келган инқирозни ҳал қилиш ва вазиятни янада ёмонлашишига тайёргарлик билан боғлиқ кўплаб саволларни ўз ичига олади. Эроннинг янада беқарорлашиши бутун минтақадаги ҳарбий-сиёсий вазиятнинг кескин ёмонлашишига олиб келиши мумкин.
Хавфсизлик нуқтаи назаридан, албатта, Ўзбекистон ва Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти (КХШТ) ўртасидаги ҳамкорлик, Ўзбекистон армиясини янги русумдаги қурол-яроғ билан қайта қуроллантириш шаклида ўзини намоён қилиши мумкин бўлган ҳарбий-техник ҳамкорлик катта аҳамиятга эга.
Яқин Шарқдаги вазият қанчалик оғирлашгани сари, Ўзбекистон ҳам Москва, ҳам КХШТ учун хавфсизлик бўйича шерик ва ҳарбий иттифоқчи сифатида шунчалик муҳимдир.
Бу дегани, Сергей Лавровнинг Тошкентда ҳамкасблари билан батафсил суҳбатлашиши учун кўп мавзулари бўлади. Натижаларни ва, эҳтимол, аниқ келишувлар ёки дастурларни кутиш қолди.
