ТОШКЕНТ, 13 июн - Sputnik. Бишкекда Шанҳай ҳамкорлик ташкилоти саммитига старт берилди. Олий даражадаги меҳмонлар аллақачон келишни бошлашган. Хусусан, 13 июн куни Бишкекка келган биринчи олий мартабали меҳмон - Афғонистон президенти Муҳаммад Ашраф Ғани бўлди, деб ёзади Sputnik Қирғизистон.
Шанхай ҳамкорлик ташкилоти 2001-йилда Россия, Хитой, Қозоғистон, Тожикистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон томонидан ташкил топган. Орадан ўн беш йил ўтиб унга Ҳиндистон ва Покистон ҳам қўшилди. Афғонистон, Беларус, Эрон, Мўғулистон эса кузатувчи-давлатлар мақомига эга.
Бугун сизларга "ШҲТ оиласи" ҳақида тўлиқ маълумот берамиз.
"ШҲТ оиласи" нима дегани?
ШҲТга аъзо мамлакатлар раҳбарлари кенгаши мажлиси Бишкекда 13-14 июн кунлари Россия президенти Владимир Путин иштирокида бўлиб ўтмоқда, деб ёзади РИА Новости.
БМТнинг собиқ раҳбари Пан Ги Мун ШҲТни евроосиё минтақасидаги етакчи ташкилот деб ҳисоблайди. У интеграллашув, ҳарбий ёки ўта иқтисодлашган иттифоқ ҳам эмас. ЕИ, мисол учун, ШҲТни президентлар клуби, дея атайди. Аслида эса бу жуда жиддий халқаро ташкилот бўлиб, халқаро хавфсизликнинг муҳим омили ҳисобланади.
ШҲТ саккизлигидан - Россия, Хитой, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Ўзбекистон ва Ҳиндистон ҳамда Покистон ўрин олган. Озарбайжон, Арманистон, Туркия, Камбоджа, Непал, Шри-Ланка мулоқот бўйича шериклар мақомида. Исроил, Сурия, Саудия Арабистони давлатлари ҳам ўз аризаларини йўллаганлар. Мана шу 18 давлатнинг барчаси турли мақомда "ШҲТ оиласи"ни ҳосил қилади.
Шуниси эътиборлики, "оилада" шундай давлатлар ҳам борки, уларни бир-бирига нисбатан дўстона муносабатда дея аташ қийин: Озарбайжон ва Арманистон, Ҳиндистон ва Покистон шулар жумласидан. ШҲТнинг расмий тиллари — рус ва хитой тилларидир, аммо зарурат туғиладиган бўлса, инглиз тилида ҳам мулоқот қилинади.
Циндаодаги саммит нега тарихий деб аталади?
Ўтган йили Циндао (Хитой)даги саммитда дунёнинг энг обрўли икки давлати - Ҳиндистон ва Покистон - ШҲТга қўшилиш жараёнини якунлади. Мана шундан сўнг ташкилот дунёнинг тенг ярим аҳолисини қамраб олди. ШҲТ давлатлари - бу Евроосиё давлатларининг каттагина қисмини ташкил этади.
ШҲТ учун анъанавий бўлган мавзулар - хавфсизлик ва иқтисод соҳасида ҳамкорлик, терроризм ва наркотик савдосига қарши курашдир. Аммо ХХР раиси Си Цзиньпин саммитда АҚШ билан бўлаётган савдога оид келишмовчиликларни ҳамда терроризмга қарши кураш масаласини муҳокама қилишни режалаштирмоқда.
"ШҲТнинг ташкил топиши учинчи давлатларга қарши қаратилмаган, аммо бундай даражадаги учрашувларда минтақавий ва халқаро кун тартибида бўлган энг муҳим масалаларга муайян эътибор қаратилади", - дея эслатишади Пекинда.
Саммит якунига кўра, давлат раҳбарлари декларация, қўшма коммюнике ҳамда ҳамкорлик ҳақидаги бир нечта битимларни имзолайдилар.
Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги можаро барҳам топганмиди?
Февраль ойида бўлиб ўтган эскалациядан сўнг ШҲТ мажлиси доирасида Ҳиндистон ва Покистон етакчилари илк маротаба битта стол атрофида йиғилади. Йигирма еттинчи феврал куни Ҳиндистон ҲҲК Покистон томонидан назорат қилинадиган Кашмир ҳудуди бўйлаб авиазарбаларни амалга оширган эдилар. Марра сифатида "террорчиларнинг йирик лагери" эълон қилинган эди. Бунга жавобан Покистон Кашмирнинг Ҳиндистон назорат қиладиган қисмига авиаҳужумни амалга оширди.
Москвада айтишларича, ушбу можаро ШҲТ ишига унчалик таъсир қилмаган, сабаби, иккиёқлама келишмовчиликлар ҳеч қачон умумий майдонга олиб чиқилмайди. Бу қатъий принципиал ёндашув. Бундан ташқари, Ҳиндистон ва Покистон ҳатто уларнинг чуқур келишмовчилигини ҳисобга олган ҳолатда ҳам, ШҲТда терроризмга қарши курашда ҳамкорлик қилиб келмоқда, шу жумладан бу ҳамкорлик Минтақавий аксилтеррор тузилмалар доирасида ҳам давом эттирилмоқда.
Ҳозирча, шу маълумки, Покистон Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Модининг Бишкекдаги саммитга учиши учун ўз осмонини очиб беради. Тахминларга кўра, Покистоннинг ушбу ижобий ҳаракатига Ҳиндистон ҳам позитив жавоб қайтаради.
Айтганча, Бишкекдаги саммитдан сўнг Владимир Путин ва Си Цзиньпин Тожикистон пойтахти Душанбега йўл оладилар, у ерда 14-15 июнь кунлари Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича давлат раҳбарларининг бешинчи саммити ўтказилади.
Осиёда тинчлик, хавфсизлик ва барқарорликни таъминлашга қаратилган ушбу халқаро форум 27 давлатни бирлаштиради, у Осиё аҳолисининг деярли 90 %ини қамраб олган. Яна саккизта давлат ва бешта халқаро ташкилот, хусусан, БМТ ҳам кузатувчи мақомига эга.
Иштирокчилар бир нарсани таъкидлайдилар: Осиё муаммолари минтақа давлатлари томонидан, ташқи аралашувсиз бартараф этилиши лозим.
Президентлар учун ўтовлар
Мўғулистон ва Ҳиндистон етакчиларидан ташқари барча меҳмонлар биринчи рақамли "Ала-Арча" давлат қароргоҳида жойлашадилар. Саммитнинг асосий тадбирлари шу ерда ўтказилади. Мўғулистон президенти шаҳардан ташқарида жойлашишни маъқул кўрди. Хавфсизлик нуқтаи-назаридан аниқ жой номи очиқланмаяпти. "Ала-Арча" жами 15 нафаргача президентларни қабул қилишга қодир. Қирғизистон президенти иш бошқарувчисининг сўзларига кўра, қароргоҳдаги уйларнинг барчаси бир хил, шу боис аниқ бир уйни банд қилиш борасида маслаҳатлардан фойда йўқ.
Саммит иштирокчиларини анъанага кўра миллий таомлар - бешбармоқ, қази-қарта, боорсок ва чак-чаклар меҳмон қилиш режалаштирилган. Нонушта ҳар бир меҳмоннинг таъбига кўра, қароргоҳнинг ўзида тайёрланади. Аммо давлат раҳбарларининг аксарияти шахсий ошпази ва санитар врачлари билан келишмоқда. Улар ўзлари билан озиқ-овқат маҳсулотларини ҳам олиб келишади. Ҳиндистон Бош вазири вегетариан бўлгани учун унга алоҳида меню таклиф этилади.
Саммит бошланишига саноқли кунлар қолганида, қароргоҳда ўтов ўрнатилди. Меҳмонлар ўз хоҳишларига кўра, у ерда тушлик қилишлари мумкин.
