Антон Курилкин
Меҳмондўстлик удуми
Эрталаб Улуғбекнинг Карим исмли дўсти яшайдиган Бухородаги қишлоқлардан бирига кириб борамиз — унга Москвадан олиб келинган совға-саломларни беришимиз керак. Шунчаки совғани бериб йўлга тушишнинг иложи бўлмади — Карим бизни нонуштасиз қўйиб юбормаслигини айтиб оёқ тираб туриб олди.
Айнан мана шу уйдаги зиёфатдан олдиндан тайёрланмаган туристнинг чидамлилиги синови бошланади — ўзбекона меҳмондўстлик. Сутли иссиқ нон ва чой билан меҳмон қилганидан сўнг Карим меҳмонларга кетишга ижозат берди.
Йўлимизда давом этамиз, манзилимизга жудаям яқин қолди. Йўлда турли машиналарга кўзимиз тушади — янги "Шевроле"лардан тортиб эски "ЗИЛ"ларгача. Баҳодирнинг айтишича, ҳаттоки жуда эски машиналарни ҳам маҳаллий усталар замонавийлаштириб ташлашади — автомобил дизел эмас, газда ишлаши учун янги ёнилғи тизимини ўрнатишади.
Ибн Сино номидаги улкан мажмуа — музей ва тиббиёт коллежига кирдик. Афсонавий олим таваллуд топган жойда ўша давр иншоотлари сақланиб қолмаган, лекин музейнинг алоҳида биноси қадимий осори-атиқалар сақланади ва бўлажак шифокорлар бу мерос билан танишишлари мумкин.
Ниҳоят, Бухоро шаҳрига кириб келамиз. Бир неча кунлик йўлдан сўнг дам олиш ва атрофдаги гўзалликдан баҳра олиш мумкин бўлган эртакмонанд ва шинам шаҳарга тушиб қолдик.
Баҳодирнинг уйи остонасидан ҳатлаб ичкарига киришимиз билан бизни тушликка таклиф қилишди. Эрталабки нонуштадан кейин қорним тўқ бўлса-да, рад этмадим — акс ҳолда мезбонлар хафа бўлишади. Бунинг устига, тотли ис таратиб ўзига чорлаб турган мазали таомдан воз кечишнинг имкони йўқ.
Вақт астагина пешиндан ҳам ўтди ва ухлаб олиш учун имконият туғилди. Ўзбекистонда Испания ёки Италиядаги каби "сиеста" атамаси (тушдан сўнг ухлаб олиш) йўқ бўлса ҳам, жазирама пайтида шаҳар ўзига хос уйқуга чўмади. Офтоб қиздириб турган пайтда Россиянинг ўрта минтақасидан келган бу иқлимга ўрганмаган турист учун сайр қилиш оғир, шу боис сайрни кечки пайтга қолдирдик.
Бироқ тушлик қилиб бўлганимиздан кейин кечки сайр бекор қилинди — биз машинада йўл-йўлакай шаҳарни томоша қилганча Улуғбекларникига отландик. Яна бир неча соат зиёфат бўлди. Фақат эртага шаҳарни кўришимиз ва қайтишга билет олишимиз кераклигини бот-бот айтганимиздан кейингина мезбон бизларга истамайгина жавоб берди. Агарда тиғиз жадвалим бўлмаганида бу ерда тунгача гаплашиб ўтиришимиз мумкин эди.
Аввало тартиб муҳим
Зиёфат ўз йўлига, лекин мамлакатда бўлиш тартибини ҳеч ким бекор қилмаган. Ўзбекистонга келган турист Ички ишлар вазирлиги бўлимларида рўйхатдан ўтишлари шарт ва меҳмонхоналарда бу иш билан меҳмонхона ходимлари шуғулланишса, менга ушбу жараёндан ўзим ўтишимга тўғри келди.
Умуман олганда, бу қийинчилик туғдирмайди — паспорт столидаги майор қандай ҳужжатлар керак бўлишини обдон тушунтирди, кечга бориб эса штамп босилган паспортимни олдим. Тўғри, бож тўловини тўлаш учун банкка бориб-келишимга тўғри келди.
Гапнинг пўсткалласини айтганда, бож тўлови — туристлар учун энг асосий муаммо. Унинг миқдори нисбатан оз — беш АҚШ доллари, лекин бу пулни расман банкда алмаштириш, кейин эса йиғимни квитанция бўйича сўмда тўлаш керак.
Хорижлик сайёҳлар учун бундай ҳолатларни солиштириш саёҳатдаги энг қизиқ нарсалардан бири ва бошқа мамлакатлардаги одамлар қандай яшашаётгани ҳақида тушунчага эга бўласан.
Россия банкларидан фарқли ўлароқ, Ўзбекистондаги банкларда хавфсизлик чоралари анча жиддий — эшик олдида милиционерлар ёки қўриқлаш хизмати ходимлари туришади. Улар хавфсизликни назорат қилишдан ташқари, одамларга қайси томонга, қайси йўлдан юриш мумкинлигини ҳам тушунтириб туришади.
Рўйхатга олиш жараёни ҳаммаси бўлиб бир соатдан озроқ вақтни олди, ушбу масала билан шуғулланаётган милиция ходими эса мамлакатда бўлиш муддатимни яна икки кунга узайтириб олишимни маслаҳат берди. Ҳар эҳтимолга қарши, мабодо билет сотиб олишнинг имкони бўлмай қолса ёки вақтида учолмай қолсам асқотаркан. Кейинроқ маълум бўлишича, унинг маслаҳатлари бежиз эмас экан.
Ўтмишга саёҳат
Барча расмиятчиликларни ҳал қилгач, диққатга сазовор масканларни кўришга йўл олдик. Мислсиз даражада кўп тарихий иншоотлар орасидан бирортасини ажратиб кўрсатиш амримаҳол: бутун шаҳар марказидаги тор кўчалар, мозаика билан безатилган аркалари билан дунёга машҳур масжид ва мадрасалар барчаси яхлитликни ташкил этади.
Бу ерда вақт ўзига хос тарзда ҳаракатланади, ўтмиш эса замонавийлик билан уйғунлашиб кетади. Бунёд этилган вақтига қарамасдан барча иншоотлар аъло даражада сақланган, барчасининг ичига кириш, яқиндан томоша қилиш мумкин. Гўёки бирданига бир неча юз йил аввалги даврга қайтиб қолгандек бўласиз.
Ўрта аср чорраҳаларидаги савдо расталарида бугунги кунда ҳам идиш ва пичоқдан тортиб турли сувенирлар сотадиган атторлар ўтиришади. Уларнинг аксарияти ўз маҳоратларини эҳтимолий харидор ва туристларга намойиш этганча кўчанинг ўзида буюмларга зеб беради.
Хорижликлар учун музей ва айрим тарихий иншоотларга кириш пуллик, лекин нархлар рамзий. Масалан, Арк қароргоҳига кириш учун хорижлик туристдан дастурдан келиб чиқиб бир неча минг сўм олишади.
Беш минг сўмга экскурсовод хизматидан фойдаланиш мумкин. Одатда мен гидларга кўп ҳам мурожаат қилмайман, чунки кўпинча бир хил оҳангдаги минғир-минғирни эшитиш одамни чарчатади, осори атиқа билан шошилиб таништириш эса завқ бағишламайди. Ўрта аср дурдоналари бўлган бу архитектура ёдгорликларини бир ўзинг томоша қилишга нима етсин.
Лекин бу сафар қалъа туристик бюроси ходими мени ходим билан бирга оддий туристлар учун ёпиқ бўлган айрим жойларга ҳам кириш мумкинлигини айтиб қизиқтириб қўйди. Тан олиб айтаман, бу ҳаётим давомидаги энг яхши экскурсия бўлди.
Биз қалъанинг туристлар кўриши мумкин бўлган ҳар бир қисмини шошмасдан кезиб чиқдик, экскурсовод эса тарихий фактлар, ривоятлар ва ўзи тўқиган афсоналар асосида мазкур мажмуа, амирлар ва ХХ асрдаги Бухоро ҳақида шундай ҳикоя қилиб бердики, ундан узоқлашгим келмай қолди.
Жонли тарихдан воз кечиб шаҳар марказини тарк этишни асло истамасдим, бироқ вақт сиқувга олиб борарди. Бозорга улгуриш ва қайтиш билети масаласини ҳам ҳал қилиш керак эди.
