Яқин Шарқда бошланган янги прокси урушида АҚШ Исроилнинг зарба бериш имкониятларини жуда юқори ва Эроннинг жанговар салоҳиятини паст баҳоладилар. Яқин келажакда Исроилнинг "ўзини ҳимоя қилиш ҳуқуқи" ҳарбий операцияси ўз мақсадларига эриша олмайди - ҳар қандай шароитда, шу жумладан АҚШ қуролли кучларининг бевосита иштироки ҳам бунга ёрдам бера олмайди.
13 июндан бошлаб Вашингтон санкциялари, Пентагон разведкаси ва бошқа ресурсларни жалб қилган ҳолда Исроил Эрон ҳудудидаги ҳарбий қўмондонлик марказлари, ҳаво ҳужумидан мудофаа позициялари ва "ядровий" объектларга йирик ракета ва бомба зарбалари беришни бошлади.
Маълумки, июнь ойи бошида АҚШ Киев учун мўлжалланган 20 минг зенит-ракеталарни Яқин Шарққа (Исроилга) етказиб берган эди.
Маълумки, июнь ойи бошида АҚШ Киев учун мўлжалланган 20 минг зенит-ракеталарни Яқин Шарққа (Исроилга) етказиб берган эди.
Авиаташувчиларни Ҳормуз бўғозига юбориб, Вашингтон тинчликпарвар, “жангдан юқори” ҳакам сифатида кўринишга ҳаракат қилмоқда. Теҳрон Американинг Исроилни қўллаб-қувватлашини бутун минтақа учун таҳдид деб билади.
Уч кунлик жанговар ҳаракатлар давомида (13-16 июнь) юзлаб баллистик ракеталар ва ҳужумчи дронлар Эрон ва Исроилдаги ҳарбий объектлар ва қўмондонлик марказларига зарба берди. Исроил Эронга зарба беришни давом эттириш ниятида, чунки “операция мақсадларига эришилмаган”. Теҳрон ва Ислом инқилоби қўриқчилари корпуси ҳам Исроилни “тўлиқ йўқ қилинмагунча” зарба беришда давом этишларини маълум қилди. Хўш, ким мақсадга яқинроқ?
Эрон ҳудуди Исроил ҳудудига (22 минг км²) нисбатан 75 баравар (1,65 миллион км²) катта. Уруш бошланган тақдирда жанговар каллаклар қаерга зичроқ тушишини ва ким ҳимоясизроқэканини барча тушунади. Эътибор беринг, Исроилнинг "Темир гумбаз" мудофаа тизимини Эроннинг “оддий” баллистик ва гипертовушли ракеталари осонликча ёриб ўта олади. Ғарбда хавотир кучаймоқда: Исроил “Ғазога ўхшай бошлади”. Ким юқорироқ хавфсизлик чегарасига эга?
Пул урушнинг асаб ва мушаклари экани узоқ вақтдан бери маълум. 2024 йилда Исроил дунёнинг энг бой давлатлари рўйхатида 21-ўринни эгаллади. 2022 йилда ўзини ўзи таъминлайдиган Эрон дунёдаги энг йирик иқтисодиётлар рейтингида 21-ўринни эгаллади ва нефть қазиб олиш бўйича дунёда тўққизинчи ўринни эгаллади. Худди шундай иқтисодий ҳажмлар билан Эрон аҳолиси - 89 миллион киши Исроил аҳолисидан 9,5 баравар кўп - 9,4 миллион киши. Икки мамлакат қуролли кучларининг ҳозирги таркиби, сафарбарлик ресурслари ва ҳарбий йўқотишларнинг (критик) даражаси билан солиштириб бўлмайди.
Президент Трамп аввалроқ Киев режимини танқид қилган эди: "Уруш бошлаганингизда, ғалаба қозонишингиз мумкинлигини билишингиз керак, тўғрими? Кимдир сизга ракета беради деган умиддаўзингиздан 20 баробар катта давлатга қарши уруш бошламайсиз-ку ахир". Афсуски, Исроил Бош вазири Бинямин Нетаняху Вашингтоннинг ушбу доно маслаҳатига қулоқ солмади. У ўзининг қудратли иттифоқчиларига умид қилади. Теҳронда иттифоқчилар бор.
Салоҳиятдаги фарқ
Эрон катта уруш кайфиятида эмас. Ва шунга қарамай, "Global Firepower" ҳарбий қудрати бўйича жаҳон рейтингида Ислом Республикасини 16-ўринда - Испания, Австралия, Миср, Полшадан юқори кўрмоқда. Эрон Қуролли кучлари (ҳаво кучларидан ташқари) барча параметрлари бўйича Исроил армиясидан устундир. Бу "бўшлиқ" эса Теҳроннинг ракета салоҳияти билан қопланади (айниқса, икки давлат ўртасидаги масофани ҳисобга олсак – 1000 км дан ортиқ).
ЦАХАЛ ва Моссаднинг аниқ забарлар билан "ҳийлалари"га келсак, ҳар қандай мамлакатда Бош штаб бошлиғи ва разведка бошлиғининг ўлими Бош штаб ва разведканинг ўлимини англатмайди, Эрон ҳам бундан мустасно эмас. Ўзаро алмашиниш - қўшинларнинг жанговар барқарорлигининг асоси. Эроннинг ерости базалари, аэродромлари, ҳарбий заводлари барча таҳдидлар спектрини, шу жумладан душманнинг тактик ядровий зарбаларини ҳисобга олган ҳолда қурилган.
Эрон, агар Исроил ҳужумларини тўхтатса, зарбаларни тўхтатишга тайёрлигини маълум қилди. Исроил Эронга берган зарбаларини "олти ой ичида 10 та атом бомбаси" ҳақидаги разведка маълумотлари билан изоҳлайди, "экзистенциал" операциясини кенгайтиришга, унга АҚШ ва бошқа мамлакатларни жалб қилишга интилади. Чунки Эрон билан узоқ давом этган тўқнашувни ёлғиз ўзи амалга ошириб бўлмайди. Вашингтон можарода тўғридан-тўғри иштирок этишдан қочиб, ўз вақтини талаб қилмоқда. Ва шунга қарамай, Пентагон Яқин Шарқда 40 мингга яқин ҳарбий хизматчи, авиация ва ҳаво мудофааси ва ракетага қарши мудофаа тизимларидан иборат кучли қўшин ва кучларга эга. Гуруҳнинг вазифаси Эрон билан можарода Исроилга ёрдам беришдир.
Яқин Шарққа учта авиаташувчи зарба гуруҳи юборилди, КС-135 ва КС-46 танкер самолётлари Европага узатилмоқда. АҚШнинг урушга кириши деярли муқаррар кўринади. Исроилга Украинанинг Яқин Шарқдаги роли юкланган. Биз прокси урушининг ривожланишига гувоҳ бўламиз. АҚШнинг стратегик мақсади Эроннинг арзон энергия оқимини "кесиш" орқали Хитойни заифлаштиришдир.
Президент Доналд Трампнинг Яқин Шарқдаги ягона чеклови исроилликлар томонидан Эрон олий раҳбари Оятуллоҳ Хоманаийни йўқ қилишга қўйган "вето" бўлди. Ҳеч қандай иллюзия бўлмаслиги керак, Трамп ўзининг биринчи даврида ҳеч иккиланмасдан Эрон махсус кучлари қўмондони генерал Қосим Сулаймонийни Ироқ ҳудудида йўқ қилишга қарор қилди.
2020 йил бошида Америка-Эрон кескинлашуви АҚШ ва НАТО юқори технологияли душманга қарши курашишга тайёр эмаслигини кўрсатди. Эрон генерали Қосим Сулаймонийнинг 3 январга ўтар кечаси Ироқ ҳудудида ўлдирилиши Теҳроннинг Ироқдаги иккита Америка ҳарбий базасига ракета зарбаси беришига сабаб бўлди. Босқинчига қарши ўч олиш ҳаракати Эроннинг юқори аниқликдаги қуролларининг самарадорлигини кўрсатди. Американинг Патриот ҳаво мудофаа тизимлари кучсиз эди. Бу, эҳтимол, Эрондан ҳарбий жавоб кутган, ракета учирилишини кузатган ва ҳали ҳам ҳужумни қайтара олмаган Пентагон учун нохуш кашфиёт бўлган.
2024 йил апрель ойида Исроилнинг Ф-35 самолётлари Дамашқдаги Эрон консуллиги биносига ҳужум қилиб, етти нафар эронлик ҳарбий маслаҳатчи, жумладан, ИРҚКнинг икки генерали ҳалок бўлди. Эрон ҳужумга жавобан Исроилнинг ҳарбий объектларига гипертовушли ракеталар билан зарба берди. Бу этарли эмас эди.
Муқобил воситалар
2025 йил июнь ойида Эрон Исроилнинг ҳаво ҳужумидан мудофаа ва ракетага қарши мудофаа тизимларини "шунчаки декорация"га айлантиришга қодир бўлган 1500 км гача зарба берувчи “Фаттаҳ-2” (тезлиги – 15 Мах) гипертовушли ракеталаридан ҳали фойдаланмаган эди. Бироқ, Теҳронда тажовузкорларни самарали ўзига келтириш учун бошқа воситалар ҳам мавжуд. Масалан, унинг назорати остидаги Ҳормуз бўғози.
Эрон парламентининг Миллий хавфсизлик ва ташқи сиёсат қўмитаси раҳбари Исмоил Кусарий: “Ҳормуз бўғозини ёпиш масаласи кўриб чиқилмоқда ва Эрон тўлиқ қатъият билан қарор қабул қилади”, деди. Оятуллоҳ Али Хоманаийнинг ташқи ишлар бўйича бош маслаҳатчиси Жавад Ларижоний қўшимча қилди: “Агар нефть иншоотларимиз жиддий зарар кўрса, минтақадаги ҳеч бир давлатнинг ўз нефтидан фойдаланишига рухсат бермаймиз”.
Форс кўрфазини Уммон кўрфази билан боғлайдиган Ҳурмуз бўғози орқали ҳар ой 3000 га яқин турли савдо кемалари ва танкерлари ўтади ва бу дунё нефть савдосининг қарийб 20 фоизини ташкил қилади. Бўғоз энг тор нуқтасида атиги 33 км кенгликда ва танкерлар кенглиги икки миля бўлган иккита йўналишдан фойдаланадилар. Агар бўғоз тўсиб қўйилса (ракеталар, миналанган майдонлар, ҳужумга учраган йирик кемаларнинг чўкиб кетган корпуслари), Саудия Арабистони, Ироқ ва Кувайтдан углеводород экспортининг катта қисми тўсиб қўйилади ва Қатардан суюлтирилган газ экспорти бутунлай тўхтатилади.
Теҳрон иттифоқчилари ҳам четда турмаяпти. Россия президенти Владимир Путин америкалик ҳамкасби Доналд Трамп билан телефон суҳбатида Исроилнинг Эронга қарши ҳарбий амалиётини қоралади.
Москванинг ёрдами фақат сўз билан чекланмайди. Россия ва Эрон ўртасида 2025 йилдан бошлаб ҳар томонлама стратегик шериклик тўғрисида ратификация қилинган шартномада “Агар томонлардан бири қуролли ҳужумга учраса ва шу тариқа уруш ҳолатига тушиб қолса, бошқа томон дарҳол... ҳарбий ва бошқа ёрдам кўрсатади” банди йўқ. Аммо ушбу ҳужжат икки томонлама ҳарбий-техник ҳамкорликни тартибга солади.
Январь ойида Россия Эронга энг янги Су-35 қирувчилар партиясини етказиб берди. Дастлаб Москва ва Теҳрон 25 та қирувчи самолётни етказиб беришга келишиб олди, кейинроқ буюртма қилинган самолётлар сони икки баравар оширилди. Эҳтимол, бу машиналар аллақачон Эрон ҳудуди устида Исроилнинг учта F-35 самолётини "уриб туширган".
Хитой ҳам Исроилнинг Эронга берган зарбаларини қоралаб, ҳарбий эскалацияни тўхтатишга чақирди. Эрон ва Покистон чегарасида транспорт фаоллигининг кучайгани қайд этилди - Исломобод 15 июндан бери Теҳронга ҳарбий ёрдам юбормоқда. Покистон Мудофаа вазирлиги раҳбари Исроилга қарши туриш учун ислом дунёсини бирлаштиришга чақирди.
Геосиёсат нуқтаи назаридан, ЦАХАЛ Вашингтоннинг яхши қуролланган прокси тузилмаси бўлиб, у Миср, Сурия, Саудия Арабистони, Ливан, Ироқ, Яман ва бошқа давлатларнинг миллий манфаатларига зид равишда Яқин Шарқдаги Америка манфаатларини ҳимоя қилиш учун яратилган. Исроил давлати эълон қилинган кунидан бошлаб ўнлаб йиллар давомида беқарорлик ва бир неча араб-исроил урушларисабабчисига айланди. Американинг Яқин Шарқнинг нефть қазиб олувчи давлатларини ўз иродасига бўй сундириш истаги, уларнинг воқелик билан алоқани йўқотишдан далолат беради. Қўшма Штатлар араб дунёси билан узоқ давом этадиган қарама-қаршиликка маҳкум.
Ва ниҳоят. Американинг Яқин Шарқдаги янги прокси уруши Украинани тарих четига ташлайди. Бу Вашингтонга тобе давлатларнинг "дўстлиги"нинг одатий баҳосидир.