Глобал жануб деб аталадиган яна бир давлат "Пентагон ҳарбийларини" қувиб чиқармоқда — ва у шармандаларча чекинмоқда. Албатта, 20 йиллик ишғолдан кейин Афғонистондагидек қоп-қора эмас, албатта. Ва шунга қарамай, ҳаммаси қаердан бошланганини эслатиш етарлича уятли.
АҚШ учун тарихнинг бу ўзига хос қисми анъанавий тарзда бошланди — улар французларга хиёнат қилишди.
Улар ҳар доим тушунарсиз вазиятда французларга хиёнат қилишган ва 2023 йилда Нигердаги давлат тўнтаришидан кейин айнан шундай бўлган. Янги ҳукумат Парижни Франциянинг собиқ мустамлакаси, Ғарбий Африкадаги ҳарбий кўприги ва ниҳоят, атом электр станциялари учун муҳим ядро ёқилғиси етказиб берувчиси бўлган Нигер тарихидаги барча бахтсизликлар учун охиргиси этиб тайинлади. Бундай стигмадан қочиш қийин эди ва Эммануел Макроннинг дипломатик истеъдодлари билан — ақлга сиғмас.
Париж ҳокимиятдан ағдарилган президент Муҳаммад Базумни қайта тиклашни, яъни аввалги ҳолига қайтишни талаб қилди ва акс ҳолда босқинчилик билан таҳдид қилди. Франциянинг қўрқинчли овозига қулоқ солган янги ҳукумат ўз ҳарбий контингентини уйларини тарк этишни талаб қилди. Бу ерда америкаликлар французларга хиёнат қилишди.
Макрон Нигерга босим давом этишига, янги ҳукуматни ҳеч ким тан олмаслигига ва унга ҳеч қандай алоқаси йўқлигига умид қилган. Аммо Париж манфаатларига эътибор бермаслик яхши халқаро анъанага айланиб бормоқда ва АҚШ учун бу одатда рефлексдир.
Нигердаги музокаралар Россиянинг эски душмани Виктория Нуланднинг сўнгги муҳим миссияси ва эҳтимол унинг оққуш қўшиғи эди. У Давлат котиби бўлишни хоҳлади ва тажрибаси, "жанговар" ва профессионал фазилатларига асосланиб, у Давлат департаментининг ҳозирги раҳбари Антони Блинкендан кўра кўпроқ лойиқ эди.
Бироқ, АҚШ президенти Жо Байден фурсатдан унумли фойдаланмади ва ўз маъмуриятининг ташқи сиёсатидаги муваффақиятсизликларини Давлат котибига юкламади ва кекса подхалимни қадимий танаси билан тарк этишга қарор қилди. Шундай қилиб (иложи борича соддалаштириш учун, айнан шундай) Нуланд аппарат курашида Блинкенга ютқазиб қўйди ва тўсатдан истеъфога чиқишидан олдин Ниамейга қўниши пайтида у ҳеч нарсага эриша олмади, гарчи у ёмонлашмаган бўлса ҳам: давлат департаментида қолган кўпчилик билан солиштирганда, у ҳақиқатан ҳам ажойиб мутахассис.
Америкаликларнинг асосий вазифаси, улар учун французларнинг манфаатларини эътиборсиз қолдириб, иккита ҳарбий базани сақлаб қолиш эди: бири пойтахт Ниамейда, иккинчиси шимолда, чўлда, туя бозоридан унча узоқ бўлмаган жойда.
Иккинчиси нисбатан яқинда нолдан қурилган бўлиб, кўп миллионлаб сармоя киритган ва жами 1100 АҚШ аскари Нигерда жойлашган. Уларнинг асосий вазифаси ҳам разведка, ҳам жанговар зарба беришга қодир бўлган Reaper MQ -9 типидаги учувчисиз учиш аппаратларидан фойдаланишдир.
Соатига 400 километргача тезлик, 13 минг метргача кўтарилиш баландлиги ва бир кундан ортиқ парвозда қолиш қобилияти туфайли улар Пентагонни Ўрта ер денгизигача бўлган улкан ҳудудни кузатишни таъминлашди.
Бундай муҳим стратегик нуқтани йўқотиб бўлмайди, лекин барибир у йўқолган, гарчи янги Нигер ҳукумати америкаликларни французлардан яхши ажратиб турса ва АҚШ базаларида ўзлари учун муаммо кўришмаган: шунчаки пул тўланг, сиёсий ишларимизга аралашманг ва яшашингизни давом эттиринг.
Аммо америкаликлар, биз билганимиздек, бошқаларнинг ишига суқулмасликни билишмайди ва тез орада улар иккита вазиятдан жиддий хавотирда эдилар. Биринчидан, рус тилида гаплашадиган яхши қуролланган одамлар аста-секин французлар ўрнини эгаллашни бошлашди (кўринишидан, Макрон ниҳоят Россиядан ғазабланган).
Нигернинг янги ҳукумати, ҳеч бўлмаганда, маҳаллий исломчилар, қабила сепаратистлари ва эҳтимолий ташқи аралашувчиларга қарши курашни давом эттириш бўйича ҳарбий кўрсатма беришдан манфаатдор, бироқ унинг минтақадаги Москва билан қўшма лойиҳалари, албатта, бу билан тугамайди.
Иккинчидан, тўнтариш раҳбарлари Эрон ҳукумати билан муваффақиятли ва тезда умумий тил топишди. Нигерияликлар Теҳронга уран етказиб берилиши ҳақидаги миш-мишларни рад этишди, бироқ улар Эрон дронларини сотиб олиш бўйича келишувни рад этишдан маъно кўришмади.
АҚШ базаларининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олсак, бу Вашингтон учун сўнгги томчи бўлди. Ниамейга янги десант гуруҳи юборилди — Давлат департаменти ва Пентагоннинг Африкага масъул вакиллари — Молли Фи ва генерал Майкл Лэнгли.
Ёки улар нигерияликларга қўпол муносабатда бўлишди ёки тўсатдан уларга таҳдид қилишди ёки улар жуда кўп нарсани хоҳлашди, аммо музокаралар натижасида ўтиш даври ҳукумати Қўшма Штатларга нисбатан нодўстона фикрларни тарқатишди ва шунга қарамай, иккала қимматли базани озод қилишни талаб қилишди.
АҚШнинг кейинги тактикаси армияни олиб чиқишни кечиктириш ва улар учун муқобил жой тайёрлашга вақт топиш эди. Ва шу даражага етдики, улар ўша қуролланган русларни Ниамейдаги базага, гарчи олис биноларда бўлса ҳам, америкаликларга қолган биноларни бўшатиш вақти келганига ишора қилгандек кўчиришни бошлашди.
Бу алоҳида-алоҳида қўмондоннинг асабларини бузди, улар Ғарб оммавий ахборот воситаларига шикоят қилишди, аммо бу воқеаларга олиб келмади ва энди олиб келмайди: ниҳоят бинолар озод қилинади ва шундан кейин бутун давлат Америка таъсиридан халос бўлади.
Бир қатор баёнотларга асосланиб, бизнинг одамлар Нигердаги бутун АҚШ ҳарбий инфратузилмасидан фойдаланишга даъво қилади ва нигерияликлар бунга қарши эмас деган хулосага келиш мумкин ва барча манфаатдор томонлар, худди французлар илгари қилганидек, Давлат департаментининг фикрига аҳамият беришмайди.
Ҳақиқат нима бўлишидан қатъий назар, бу Россиянинг рақиби Францияда уран ёки АҚШ мисолида стратегик жойлашган разведка базаси бўладими, муҳим ресурслардан узилиб қолган ҳозирги глобал қарама-қаршиликдаги муҳим эпизод бўлиб қолади.
Американинг Африкадаги базалари учун умуман олганда янги воқелик туғилмоқда, чунки Россия бир мунча вақтдан бери АҚШнинг кўплаб ҳарбий объектларига ҳужум қилиш учун ўз дўстларига узоқ масофали қуролларни бермаслик учун маънавий мажбуриятга эга эмас.
Афтидан, биз бу қизил чизиқни аллақачон кесиб ўтганмиз, бу келажакда Пентагоннинг нафақат Африкадаги мавжудлиги географиясига таъсир қилади. Нигердан ҳарбийларни босқичма-босқич олиб чиқиш уятли бўлиши мумкин, аммо энг ёмон вариант эмас. Чунки шундай давом этса, бошқа жойлардан қочишларига тўғри келади.