ТОШКEНТ, 23 апрель – Sputnik. Бу йил Иннопром Марказий Осиё минтақаси мамлакатлари ўртасида саноат ҳамкорлигининг янги йўналишларини белгиламоқда. Кўргазмада 27 та давлатдан 10 мингдан ортиқ иштирокчи ва бизнес делегациялар қатнашди, 230 та хорижий компания ўз маҳсулотларини намойиш этмоқда. Анъанага кўра, "Иннопром B2B" (бизнес учун бизнес) форматида ўтказилмоқда. Бироқ, кўргазма дастури директори Антон Атрашкиннинг сўзларига кўра, бу йил "Иннопром" биринчи марта янги формат - ҳудудлар учун бизнес форматидан фойдаланмоқда.
Кўргазманинг янги форматидан нимани кутиш мумкин? Ўзбекистон ва Россия ҳудудлари ўртасидаги ўзаро алоқалар қандай кечмоқда ва нима учун Россия темир йўл инфратузилмаси ёнида жойлашган ҳудудларни саноат паркларини жойлаштириш учун қулай деб билиши ҳақида – Sputnik Ўзбекистон материалида.
Глобаллашув ўзининг жозибадорлигини йўқотмоқда
Россия Фанлар академиясининг Е. М. Примаков номидаги Жаҳон иқтисодиёти ва халқаро муносабатлар миллий илмий-тадқиқот институти Марказий Осиё сектори раҳбари Станислав Притчиннинг сўзларига кўра, "Иннопром" Россия компанияларининг келишига ёрдам беради ва Ўзбекистон ҳам бунга очиқ, шунинг учун кўргазманинг мақсади – ҳамкорликни максимал даражада оширишдир.
“Аммо шу билан бирга, албатта, Ўзбекистон географиясини тушуниш муҳим, бу Марказий Осиёда барча республикалар билан чегарадош ва Россия компаниялари учун максимал даражада экспортни ривожлантиришга қаратилган. Ўзбекистонга келиш Россия компанияларига зудлик билан бутун Марказий Осиё йўналишини мустаҳкамлаш, Тожикистон, Туркманистон ва Қирғизистонга товарлар жўнатиш имконини беради”, — деди эксперт.
Сўнгги маълумотлардан кўриниб турибдики, Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги товар айирбошлаш барқарор ўсиб бормоқда. Ўзбекистон бош вазири ўринбосари Жамшид Ходжаевнинг сўзларига кўра, 2024 йилда бу кўрсаткич 10 миллиард долларга етган, инвестиция лойиҳалари портфели эса 20 миллиард доллардан ошган.
Жамшид Ходжаевнинг қайд этишича, ҳар икки давлат, хусусан, қишлоқ хўжалигида Ўзбекистон ва Россия ҳудудлари самарали ҳамкорлик қилиши ва бир-бирини тўлдириши мумкин бўлган янги истиқболлар очилмоқда. Масалан, қўшма йирик агросаноат кластерлари, омбор терминаллари ва қайта ишлаш корхоналарини яратиш.
Шунингдек, у "Иннопром" нафақат Россия ва Ўзбекистон ҳудудлари, балки бутун Марказий Осиё минтақасида, шунингдек, ундан ташқарида ҳам ҳамкорликдаги анъанавий ва муҳим воқеага айланганини қўшимча қилди.
Ўз навбатида, Россия Федерацияси Бош вазирининг ўринбосари – саноат ва савдо вазири Денис Мантуров ҳам минтақалараро ҳамкорлик икки давлат ўртасидаги ўзаро ҳамкорликни ривожлантиришнинг муҳим йўналишларидан бири эканлигини таъкидлади.
“Ҳудудларимиз ўртасидаги алоқалар тобора қизғин ва кўп қиррали бўлиб бормоқда. Масалан, Ўзбекистон билан савдо-иқтисодий алоқаларни Россия Федерациясининг 80 га яқин субъектлари қўллаб-қувватламоқда. Уларни, авваламбор, иқтисодий зарур – технологик суверенитет, энергетика ва озиқ-овқат хавфсизлиги, логистика, инфратузилмани модернизация қилиш, рақамли технологиялар каби устувор йўналишларда янада ривожлантириш керак” – дея таъкидлади Мантуров.
Нима учун "Иннопром" янги форматда ўтказилмоқда? Станислав Притчиннинг сўзларига кўра, бу минтақавийлаштиришнинг мавжуд тенденцияларига мос келади, чунки глобаллашувнинг ўзи аллақачон жозибадорлигини йўқотмоқда, "чегара чизиқлари ўзгармоқда".
“Минтақавийлаштириш кенг маънода иқтисодий ривожланишнинг асосий воситаларидан биридир. Шу билан бирга, мамлакатлар ичидаги минтақавийликни ҳам таъкидлаш мумкин. Яъни, Россия Федерацияси субъектлари муайян субъективликка, Ўзбекистон ҳудудлари эса маълум бир субъективликка эга. Масалан, Россия-Қозоғистон тажрибасидан келиб чиқиб, бизда минтақалараро форум, президентларнинг ҳар йили чегарадош вилоятлар раҳбарлари билан учрашувлари бор, бу бизга иқтисодий ҳамкорликни фаоллаштириш масалаларини ҳал қилиш имконини беради”, — дея аниқлик киритди Притчин.
"Ma'no" тадқиқот ташаббуслари маркази директори Бахтиёр Эргашевнинг сўзларига кўра, "Иннопром" – турли мамлакатлар, биринчи навбатда, Ўзбекистон ва Россия бизнес вакиллари бир-бири билан учрашадиган, бу борадаги ишлар тўғрисида ҳар бир томон билан ҳамкорлик қилиш имконияти учун тўлиқ маълумот берувчи платформа яратишга уринишдир.
“Бизнесдаги энг муҳими ишончли маълумотни, иложи борича, биринчи қўлдан олишдир. "Иннопром" бу имкониятни ҳам Ўзбекистон, ҳам Россия ва бошқа мамлакатлар бизнесменлари учун ҳам тақдим этмоқда. Бу кўргазманинг асосий мақсадидир ва менимча, Иннопром бу вазифани уддасидан чиқмоқда”, — дея қўшимча қилади эксперт.
Ҳақиқий инвестициялар
Бахтиёр Эргашев ҳам Ўзбекистон саноатлаштириш сиёсатини амалга оширилишининг аҳамияти, бунинг учун ҳамкорлар ва инвесторлар кераклигини таъкидлади. Экспертнинг сўзларига кўра, Россия Ўзбекистон билан бу йўналишда ҳамкорлик қилишга тайёр, чунки у ҳақиқатда саноат ишлаб чиқаришига сармоя киритаётган кам сонли давлатлардан бири ҳисобланади.
Шу билан бирга, ишлаб чиқариш бевосита республика ҳудудларида ҳам йўлга қўйилган. Ёрқин мисоллардан бири, 2022 ва 2023 йилларда Чирчиқ ва Жиззахдаги саноат парклари Татаристоннинг “Химград” технополиси иштирокида очилган.
Татаристон Россия Федерациясининг Ўзбекистон билан ҳамкорлик қилаётган энг фаол ҳудудидир. Татаристон раҳбари Рустам Минниханов Иннопромда маълум қилганидек, 2023 йил охирида ҳар икки республика ўртасидаги товар айланмаси 27 фоизга ўсди ва 370 миллион долларни ташкил қилди.
"Тошкент вилоятида Татаристон иштирокида 32 миллион долларлик 14 лойиҳа ишга туширилди. Яна кўплаб лойиҳалар ишга туширишга тайёрланмоқда", – деди Тошкент вилояти ҳокими Зойир Мирзаев.
Россия Федерациясининг Ўзбекистон билан фаол ҳамкорлик қилаётган яна бир субъекти Бошқирдистон бўлиб, "Иннопром"да 72 компанияси иштирок этмоқда. Кўргазма очилишидан кейинги дастлабки соатларда улар вакилларининг Ўзбекистоннинг 90 та корхонасининг салоҳиятли ҳамкорлари билан учрашувлари бўлиб ўтди. 2023 йил декабрь ойидан бошлаб савдо вакили Азат Асқаров Ўзбекистонда Россия Федерациясининг Ўзбекистондаги Савдо ваколатхонасида ишлаб келмоқда.
"Биз самарадорликни кўрмоқдамиз: бизнинг вакилимиз қаерда пайдо бўлишидан қатъи назар, маълум бир ҳудудда бу қўшимча "қўлда ёрдам" бизга йилига тахминан 6-10% ўсиш имконини беради", — деди Бошқирдистон бош вазири Андрей Назаров.
Ҳудудлар ўртасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг ўсиш нуқталари қаторида Бошқирдистондан Ўзбекистонга нефть ва қайта ишланган нефть маҳсулотларини экспорт қилиш, шунингдек, Ўзбекистондан Бошқирдистонга мева-сабзавот маҳсулотлари, ёнғоқ ва сабзавотлар етказиб беришни кўрсатиш мумкин.
Новосибирск, Томск, Новгород ва Тула вилоятлари Ўзбекистон бозорига фаол кириб келаётган бошқа ҳудудлардир. Масалан, Тула вилояти Наманган билан ҳамкорлик қилиш ниятида.
“Бу минтақа саноатдаги ҳамкор сифатида биз учун стратегик жиҳатдан қизиқ”, — деди Тула вилояти губернаторининг биринчи ўринбосари, Тула вилояти ҳукумати раиси Вячеслав Федоришев.
Темир йўл яқинидаги технопарклар
Россия ишончли шериклар билан биргаликда глобал занжирлар қуришда давом этмоқда. Геосиёсат эмас, балки ўз мамлакатлари халқларининг иқтисодий манфаатлари ва фаровонлиги учун ҳаракат қилаётганлар билан, деб таъкидлади Денис Мантуров.
Шу муносабат билан вазир юқори технологияли кичик бизнес субъектларини кооперация жараёнларига фаолроқ интеграциялашга эътибор қаратмоқда.
“Буни Россияда амалга ошириш мумкин – бизда ривожланган саноат парклари, саноат технопарклари мавжуд ва давлат томонидан қўллаб-қувватланмоқда. Ёки Марказий Осиё мамлакатларида ҳам шундай саноат зоналарини яратиш мумкин. Ўзбекистонлик ҳамкасбларимиз билан биргаликда яратилган Чирчиқ ва Жиззах технопарклари тажрибаси бунинг асосий тасдиғидир”, — деди Мантуров.
Шунингдек, у саноат паркларини жойлаштириш нуқтаи назаридан темир йўл инфратузилмаси ёнида жойлашган ҳудудлар энг даромадли бўлишини қўшимча қилди. Хусусан, Шимол – Жануб халқаро транспорт коридори.
“Бу йўналиш қўшни саноат инфратузилмаси учун ҳам, Осиё мамлакатлари билан товар айирбошлаш ҳажмини ошириш учун ҳам катта истиқболга эга. Ўтган йилнинг ўзида Каспий денгизининг шарқий қисмида контейнер поездлари қатнови икки баравар ошди ва бу барча қўшни давлатлар учун тўғридан-тўғри транзит имтиёзларидир”, — деди Денис Мантуров.
Бахтиёр Эргашев ҳам россиялик вазирнинг фикрига қўшилади, унинг фикрича, саноат ишлаб чиқаришини ривожлантириш транспорт йўналишларига "қўниши" керак.
“Улар, хусусан, "Шимол-Жануб" транспорт йўлаги қанча кўп бўлса, ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар ҳам шунчалик яхши экспорт салоҳиятига эга бўлади. Яъни, Ўзбекистонда, масалан, Эрон ва Покистоннинг жанубий ва жанубий денгиз портларига чиқадиган транспорт йўлаклари ривожланиши билан биргаликда Ўзбекистон-Россия саноат ишлаб чиқаришининг ташкил этилиши саноатнинг айрим тармоқларини ривожлантириш истиқболларини тушуниш, шунингдек, ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмларини ошириш имконини беради. Россия ва Ўзбекистон ўртасидаги транспорт йўналишларини, хусусан, Шимол-Жануб йўналишини амалга оширишдаги ҳамкорлик энг муҳим ва жуда истиқболли йўналиши ҳисобланади. Бу Афғонистон орқали Покистон портларига чиқадиган иккала йўналишга ҳам, Араб денгизи ва Форс кўрфазидаги Эрон портларига чиқадиган Эрон йўналишига ҳам тегишли”, дея тушунтирди эксперт.
Шу билан бирга Станислав Притчиннинг таъкидлашича, Ўзбекистон учун "Шимол-Жануб" йўлаги бўйича асосий чекловчи омил республикадан Эронга олиб чиқадиган Туркманистон темир йўлига тўғридан-тўғри чиқишнинг йўқлиги бўлиб қолмоқда.
“Бу масалани ҳал қилиш учун Ўзбекистон-Туркманистон минтақалараро алоқасини қуриш билан, албатта, Ўзбекистоннинг логистика ҳолатини имкон қадар яхшилаш ва тўғридан-тўғри Шимол-Жануб шарқий полигонига уланиш мумкин”, – деб тушунтирди Притчин.