ТОШКЕНТ, 1 фев - Sputnik. Киевга Америка танкларини етказиб бериш керакми-йўқми ва агар шундай бўлса, қанча танк керак каби саволлар орасида куннинг энг долзарб мавзуси қандайдир кўринмай қолди. Дарвоқе, Қўшма Штатлар Украинада нимани унутди? Ростдан ўзи уларга Украинадан нима керак?
Гап ўзини "ёш демократия" деб кўрсатаётган КВНчиларда (Зеленский) эмаслиги аниқ. Бу ерда гап ресурслар ҳақида кетмоқда. Аммо бу қандай ресурс?
Ҳа, Америка корпорациялари Украинанинг қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларининг катта қисмини сотиб олишди ва булар ҳақиқатан ҳам яхши, унумдор тупроқлар. Ҳа, Америка саноати учун стратегик хомашё бўлган Украина титанига қизиқиш бор.
Вашингтон учун алоҳида фойда шундаки, ҳозирда бир халқ вакиллари бир-бири билан биринчи маротаба рус ерларида жанг қилмоқдалар. Бу ерда геосиёсий фойда аниқ.
Бироқ, Вашингтон ҳақиқатан ҳам ўз аҳолисини хавф остига қўйиб, шундай кичик шахсий даромадлар учун дунёни жаҳон уруши хавфи остига қўйишга тайёрми? Украина можаросининг авж олиши Ғарб иқтисодини парча-парча қилиб, Оқ уй ва унинг вассаллари ўртасида ихтилоф қўзғатаётгани ҳақида гапирмаса ҳам бўлади.
Американинг таниқли иқтисодчиси Пол Крейг Робертс нега Штатлар Украинага бунчалик ёпишиб олганини қизиқарли изоҳлаб берди.
Мақола номи “Вашингтон қудрати доллар билан бирга заифлашади” дейилади. Унда Робертс Саудия Арабистонининг нефть учун тўлов сифатида нафақат АҚШ долларини, балки бошқа валюталарни ҳам қабул қилиш ҳақидаги яқинда қабул қилган қарорига жамоатчилик эътиборини қаратади. Айтганча, Америка ОАВлари бу хабарни эътиборсиз қолдиргани қизиқ.
Робертснинг фикрича, бу воқеа АҚШ маъмурияти ярим аср олдин яратган нефть-доллар тизимининг тугашини англатади.
Ўшанда ҳаммаси жасур генерал де Голл Франция банкларида тўпланиб қолган 1,5 млрд доллар эвазига, ўша вақтдаги расмий курсга мувофиқ, АҚШдан 16,5 минг тонна олтин беришни талаб қилган эди. Бу АҚШ молиявий устуни учун кучли зарба бўлди. Кейинроқ албатта де Голлдан қасос олишди - 1968 йилнинг май ҳодисалари, лекин ўшанда АҚШ олтин билан хайрлашишга мажбур бўлди.
Ва улар келажакда бундай яшаб бўлмаслигига амин бўлишди. Бу кетишда дунёнинг барча давлатлари олтин талаб қила бошлайди. Шу сабабли ҳам 1971 йилда президент Никсон олтин стандартни бекор қилди ва АҚШ молия вазири Жон Конолли ўша пайтда француз ҳамкасбига айтганидек, "Бундан буён АҚШ доллари бизнинг валютамиз ва сизнинг муаммоингиздир".
Бунинг эвазига Никсон саудияликлар билан нефтни фақат АҚШ валютасига сотишга келишиб олди. АҚШ долларини Ер сайёрасида энг кўп талаб қилинадиган углеводородлар қўллаб-қувватлади. Бу унга келгуси йиллар учун асосий жаҳон валютаси мақомини тақдим этди. Энди бўлса ўша давр тугаяпти. Доллар муаммо сифатида дунёнинг барча мамлакатларида аллақачон тан олинган.
Илгари ҳар кимга нефть сотиб олиш ва ўз жамғармаларини инфляциядан сақлаб қолиш учун доллар керак эди. Энди вазият ўзгармоқда. Хитой ва Россия нефть учун тўловларни рубль ва юанга айлантирмоқда. Ҳиндистон Россиядан нефтни рупийга сотиб олиш ҳақида ўйлаган. Саудия демарши ҳам худди шу борада.
Доллар ёки Америка қимматли қоғозларидаги жамғармаларга келсак, йигирма йил олдин кўп мамлакатларда шубҳа бор эди. 11 сентябрдаги АҚШнинг Яқин Шарқдаги ҳарбий агрессиясига сабаб бўлган сирли террорчилик ҳаракатидан сўнг худди ўша Форс кўрфази монархиялари ўзларининг кутилмаган нефть даромадларини нафақат долларда, балки ўз чўлларига ҳам фаол сармоя қила бошладилар. Гўё “Минг бир кеча” эртакларида ўта замонавий шаҳарлар ўса бошлади, дунёдаги энг баланд осмонўпар бинолар қурилди, энг ҳашаматли фавворалар урилди, тарихдаги энг қиммат жаҳон чемпионатлари ўтказилди.
2007-2009 йиллардаги Буюк турғунликдан сўнг доллар тизими яна ўзгариб кетди. Хитой АҚШ қарзига сармоя киритиш интенсивлигини пасайтира бошлади. Америка Қўшма Штатлари билан иқтисодий симбиозга қарамай, улар мамлакат ва ички бозорни ривожлантиришга кўпроқ ва кўпроқ маблағ сарфлашни бошладилар. Шунинг учун уй-жой қурилишининг улкан кўлами, минглаб километрлик ўта замонавий автомобиль ва темир йўллар, қимматбаҳо Олимпия ўйинлари. Буларнинг барчаси ишлаб чиқаришни ички истеъмолчига йўналтириш ва иқтисодиётнинг ишончсиз долларга боғлиқлигини камайтириш учун қилинди.
Американинг кенг ҳамёнини сақлаб қолиш учун пулни яна кимдан олиш мумкин? Албатта, Европадан, аммо Европанинг фаровонлиги биринчи навбатда шафқатсиз коронавирус блокировкалари, кейин эса Россияга қарши санкциялар туфайли бузилди. Эҳтимол, улар гегемонни қўллаб-қувватлашдан ва долларни қўллаб-қувватлашдан хурсанд бўлишлари мумкин, аммо бунинг учун бекорчи маблағ йўқ.
“Энергия нархларининг ошиши ва жаҳон фаоллигининг секинлашиши Европанинг энг ривожланган давлатлари, жумладан Германиянинг тўпланган заҳираларини ҳам “еб қўйди”, деб таъкидлайди Франциянинг Атлантико нашри истеҳзо билан. Шундай қилиб, америкаликлар тўлов баланси тақчиллигини молиялаштириш мумкин бўлган учинчи муҳим манбани йўқотдилар.
Бугунги кунда таҳлилчилар доллар учун асосий таҳдид сифатида жаҳон савдосини миллий валюталарда ҳисоб-китобларга ўтказиш, шунингдек, "америка валютасини"ни сиқиб чиқарадиган янги захира валюталар яратилишини тилга олишмоқда.
Оммавий ахборот воситаларига сиздирилган Россия ва Эрон томонидан олтин билан таъминланган криптовалюта - стаблекоин яратиш ғояси жуда истиқболли кўринади. Бу борада Жанубий Американинг икки йирик иқтисодиёти Бразилия ва Аргентинанинг ягона валюта sur яратиш ташаббуси қизиқ. Бразилия президенти Лула ушбу ғояни ишлаб чиқиш ва БРИКСга аъзо давлатлар учун ягона валюта яратишни таклиф қилди. Ушбу блок дунёнинг энг йирик иқтисодларини ўз ичига олганлигини ҳисобга олсак, бу АҚШ долларига нисбатан ҳақиқий рақобат яратиши мумкин.
Ҳозирча эса АҚШ “доллар учун экзистенциал таҳдид” деб Хитой юани айтилмоқда. Юанда яратилган жуда қулай ва тезкор электрон тўлов тизимлари америкаликларни айниқса хавотирга солмоқда. Бундай тўловлар бутун дунёдан истеъмолчиларни ўзига жалб қилмоқда.
Бу борада Россиянинг ҳам катта устунлиги бор – маҳаллий рақамли тўлов тизимлари Американикига қараганда анча қулай ва тезроқ. Шу муносабат билан, рақамли рубль концепциясини ва ички иқтисодиётнинг суверенитетига қандай ёрдам бериши қизиқ.
Ўз мақоласида долларнинг тушишини қоралаган Пол Крейг Робертс, унинг халқаро ҳисоб-китоблардаги улушининг пасайиши "АҚШда қатъий тежамкорлик"га олиб келишини таъкидлайди. Яъни қашшоқлик ва таназзулга, нарсаларни ўз номи билан атайдиган бўлсак.
Украина масаласига қайтсак, бугунги кунда Вашингтон учун ўз валютасини (ва у билан бирга иқтисодиёти ва турмуш тарзини) мустаҳкамлашнинг ягона йўли - бу ҳарбий тажовуз. Украина ёрдамида қўзғатилган Европадаги бетартиблик маълум муддат долларни капиталлар оқиб ўтадиган “хавфсиз бошпана”га айлантиради.
Шунинг учун ҳам АҚШ Украинани охиригача азоблайди. Бу уларга “тежамкорлик” режимига ўтмаслик учун керак. Ўлган оқ президентлар портретлари шунчаки кесилган қоғозга айланиб қолмаслиги учун бахтсиз украиналик йигитлар фронтда ўлаверади.
Бу ҳақида америкалик Виктория Нуланднинг эри Роберт Каган ёзда маълум қилган эди: АҚШнинг ҳарбий агрессия ва интервенциялардан воз кечиши мамлакатни дарҳол инқирозга олиб келади.
Шу сабабли ҳам Вашингтон Украинада тўхтаб тура олмайди. Унинг навбатдаги ҳарбий мақсади Хитой бўлади – “АҚШ доллари учун экзистенциал хавф”.