Музокараларда нимани таклиф қилиш, нима билан таҳдид қилиш керак - ҳамма нарса тўлиқ ассортиментда. Сўнгги йилларда Жо Байден телесуфлер овоз берини моҳирлик билан ўрганди, бундай шпаргалка сифатида Atlantic Council мақоласи кўринади.
Америкаликлар нимани хоҳламоқда? Биринчи навбатда Россия Украина билан чегарадан ўз қўшинларини зудлик билан олиб чиқиши учун. Қўшинлар Россия ҳудудида, Америка назарида улар Украинага "таҳдид" қилмоқда, шунинг учун уларни узоқроққа олиб чиқиш керак. Шу ўринда Украина қўшинлари ҳақида бир оғиз сўз ҳам йўқ. Киев ҳеч қандай ҳолатда Донбассдан қуролли бўлинмаларни олиб чиқиш мажбуриятини олмаяпти.
Кейинчалик - Россия Украинага "таҳдид" қилишни бутунлай тўхтатиши керак. Рус тилига таржима: Москва Украина ҳудуди Америка ва Британия ҳарбий базалари ва махфий биологик лабораториялар билан қандай қурилаётгани, америкаликлар у ерга саноат миқёсида “Жавелин” (қурол)ларни қандай жўнатаётгани ва ҳаттоки кўплаб НАТОга аъзо давлатлар бундан қочаётган шундай кенг қамровли ҳарбий ҳамкорликни йўлга қўйишини пассив ҳолатда кузатиши керак.
Параллел равишда Россия Украинани газ, кўмир ва келажакда у ерда зарур бўлган бошқа нарсалар билан узлуксиз таъминлаши талаб этилади. Акс ҳолда бу углеводородлар билан милитаристик шантаж сифатида баҳоланади. Агар Украина НАТОга кирса, Москва бу масалани маъқуллаши ёки ҳеч бўлмаганда сукут сақлаши керак. Бу яхши, фойдаланишга яроқли, "таҳдидсиз" хатти-ҳаракатлар бўлади.
Агар Россия буларнинг барчасига рози бўлса, АҚШ Минск келишувларини амалга оширишда шахсан иштирок этишга ваъда бермоқда. Фақат бу Минскда имзоланган ва Германия ва Франция томонидан кафолатланган келишув бўлмайди.
Америка версиясида Донбассни "халқаро зона" қилиш таклиф этилади. Республикаларнинг Украина таркибида алоҳида мақом ва мамлакат ташқи сиёсатига вето қўйиш имконияти ҳақидаги сиёсий талаблари қондирилмайди. ЛНР ва ДНРнинг бутун раҳбарияти "ўтиш давридаги халқаро фуқаролик бошқаруви" билан алмаштириш керак. Кўнгилли қўшин қуролсизланади, милиция тарқатиб юборилади. Уларнинг ўрнини халқаро тинчликпарвар кучлар эгаллайди. Уларнинг зийрак назорати остида Донбассда сайловлар ўтказилади ва “профессионал полиция” тузилади. Шундай қилиб, Украина-Россия чегараси устидан назорат Минск келишувларида ёзилган барча шартларни бажармасдан, баъзи халқаро тинчликпарвар кучларга, улардан эса Киевга муаммосиз ўтади. "Кейин эса осамиз". Ҳа-ҳа.
Агар Россия бунга рози бўлса, Вашингтон Киевга камроқ қурол етказиб беришга, Россиядан санкцияларнинг бир қисмини олиб ташлашга ва Москванинг НАТОнинг шарққа қараб ҳаракатланиши ҳақидаги хавотирларини бартараф этиш учун НАТО ва Россия ўртасида ҳамкорлик ўрнатишга ваъда беради.
Булар, агар сиз пайқаган бўлсангиз, америкалик ҳамкорларимиздан ширин кулчалар эди. Бироқ, "Россияни тийиб туриш" концепцияси муаллифлари қамчи ҳам тайёрлаб қўйишди. Уларда бундай шартлар Москва учун номақбул эканлиги ҳақида қаттиқ шубҳалар бор.
Агар Россия уларга амал қилишдан бош тортса, Украинани қурол-яроғ билан тўлдиришда давом этади. “Жавелин”лардан ташқари рўйхатда зенит ва қирғоқ мудофаа тизимлари, электрон уруш тизимлари ва воситалари, артиллерияга қарши ва батареяга қарши радарлар киради. НАТО кучлари Украинада ротация асосда жойлаштирилади ва Украина армиясини “Россияни тийиб туриш”га машқ қилдириш НАТОнинг 2022 йилгача бўлган стратегиясининг устувор йўналишига айланади. Франция ва Германия бу ҳақда фикри қандай бўлиши муҳим эмас.
Узоқ муддатли истиқболда Россияни ўзининг хаёлий "тажовузкорлиги" учун санциялар билан бўғиш таклиф қилинмоқда. 2014 йилги санциялар пакети ҳам, 2019 йилги “дўзахдан санкциялар” ҳам Россия сиёсатини ўзгартирмаганига ишонч ҳосил қилиш учун вақт бўлди. Лекин бу ерда интилиш учун имконият бор.
Янги иқтисодий чора-тадбирлар “Газпром” ва унинг шўба корхоналарини молиялаштиришни тақиқлашни ўз ичига олади - лекин Европага газ етказиб беришни тўлиқ тўсиб қўймасдан. “Роснефт” шўба корхоналарига нисбатан кенгроқ молиявий акциялар - лекин яна етказиб беришни тўлиқ блокировка қилмасдан. “Сургутнефтегаз” ва “Новатек” ҳам қурбонлик қилиш таклиф этилади.
Россиянинг тоғ-кон саноати ва металлургияси ҳали талаб қилинадиган миқёсдаги санкциялар билан қамраб олинмаган. Atlantic Council “Евраз” ва “Алроса”, шунингдек, Россиянинг энг йирик суғурта компанияси “Согаз” ва юк ташувчи “Совcомфлот”га эътибор беришни таклиф қилади.
Ва, албатта, “Шимолий оқим-2”. У ҳар доим, америкаликларнинг фикрига кўра, "ёмон ғоя" бўлган, энди эса "Россияни тийиб туриш учун" Германиядан унинг ишига мораторий қўйишни талаб қилади.
Шунингдек, Россияни SWIFT дан узиш ғояси яна қалқиб чиқди. АҚШнинг Киевдаги собиқ элчиси Жон Хербст: "Бу мавзу ҳали ҳам ўз ишида, бу охирги чора бўлади".
“Ҳа, Европа компаниялари санкциялар жараёнида бироз оғриқни бошдан кечириши мумкин”, деб тан олишади америкалик таҳлилчилар.
Бироқ, Путиннинг тажовузкорлигига қарши туриш <…> ва ягона трансатлантик ҳамжамият сифатида биргаликда ишлаш қатъияти Кремлни тийиб туришнинг энг яхши усулидир".
"Биргаликда саъй-ҳаракатлар" - Atlantic Councilнинг энг тез-тез учрайдиган мантраларидан биридир. Шунга қарамай, америкаликлар сиёсий аутизмнинг энг юқори, даволаб бўлмайдиган даражасини кўрсатадилар.
Уларнинг иттифоқчилари Франция ва Германия Украинанинг НАТОга аъзо бўлишини истамайди. Европаликлар Россия газини етказиб беришдаги узилишлар ва уларнинг иқтисодиётини Россияникидан кўра кўпроқ вайрон қилувчи аҳмоқона санкциялардан азият чекишни хоҳламайдилар. Ҳеч ким – на европаликлар, на америкаликлар, на украиналиклар - Вашингтон буйруғи билан жанг қилишни истамайди.
Кулги саҳифаси. Европа иттифоқчиларига ўз сафларини мустаҳкамлашни, Кремлга эса қўшни ҳудудларни “суиистеъмол қилиш”ни тўхтатишни буюриб, америкалик таҳлилчилар ниҳоят Украинани эсламоқда. Уларнинг фармонида украиналикларга “ўз суверенитетини мустаҳкамлаш, олигархларни чеклаш ва россияликлар учун илҳом манбаи ва путинизмга қарши самарали кураш бўладиган эркин, гуллаб-яшнаган Украинани қуриш” топшириғи берилган.
Сўнгги ўттиз йил ичида аҳолисининг ярмини, барча бойликларини йўқотган, Африка қашшоқлик даражасига тушиб қолган (аммо бу Украина учун ҳали ҳам ёқимли таққослаш), фуқаролар уруши,фитналар, коррупциядан азият чеккаёт ҳудуд, сиёсий террор, фашизмгача ботиб кетган, ҳатто суверенитетдан ҳам маҳрум бўлган - бу муносиб илҳом манбаи, нима ҳам деса бўлади.
Россия 7 декабрга мутлақо қарама-қарши шартлар билан яқинлашмоқда. Бизнинг қизил чизиқларимиз аниқ белгиланган. Украина НАТОга аъзо бўлмаслиги керак. Унинг ҳудудида учинчи давлатларнинг қўшинлари бўлмаслиги керак. Умуман НАТО энди шарқ томон кенгаймаслиги керак ва бунинг учун ёзма кафолатлар керак - чунки сиз билганингиздек, шериклар барча оғзаки келишувларни унутишни афзал кўрган.
Россия ва Америка президентлари қандайдир йўл билан ўз позицияларини бир-бирига яқинлаштира оладими, бу катта савол. Афтидан, уларнинг Женевада бўлиб ўтган учрашуви ҳеч нарса бермади, фақат муқаррар қарама-қаршиликни кечиктирди.
Жо Байденнинг ўзига хос музокара услуби ҳам жуда қийин. У - қандай қилиб ифода айтиш мумкин - ҳар доим ҳам ўйлаган нарсани айтмайди ва ҳар доим ҳам айтганини қилмайди. Мана яхши мисол. Октябр ойида Байден, агар Хитой тўсатдан ҳужум қилса, АҚШ Тайванни ҳимоя қилишини айтди.
Бу, юмшоқ қилиб айтганда, кутилмаган ҳодиса эди. 1979 йилдан бери Вашингтон Тайванни мудофаа жиҳозлари билан таъминлаш мажбуриятини олган, бироқ орол билан муносабатларда “стратегик ноаниқлик” тамойилига доим амал қилган – яъни президентлар Тайван учун Хитой билан уруш қилишга ҳеч қачон ваъда бермаган.
Оқ уй тезда Байденнинг баёноти Америка ташқи сиёсатидаги ўзгаришларни англатмаслигини эълон қилди. Таҳлилчиларнинг тушунтиришича, президент бундай нарсани назарда тутмаган. Айтишларича, бу унинг машҳур янглиш айтилган сўзлардан бири (gaffe).
Тўхтанг. Ахир Тайван - дунёдаги энг қайноқ (Украинадан кейин) нуқта-ку. Америка режими оролни қурол-яроғ билан тўлдирмоқда ва Хитой тажовузи ҳақида истерик пропаганда олиб бормоқда. Айнан Украина билан каби, Хитойга ҳеч қандай тажовуз керак эмас. Пекин эртами-кечми улар ўз ватандошлари билан тинч йўл билан қўшилишларига мутлақо ишонади. Аммо америкаликлар Тайванни Хитойга қарши гижгижлатмоқда, худди Украинани Россияга қарши сингари.
Худди шундай, бугунги кунда тайванликлар хориж паспортларини текшириб, мамлакатдан қочиш учун тайёргарлик кўриб чўнтагига доллар солмоқда. Худди шундай, ҳар икки давлат ҳам “иккинчи Афғонистон” бўлишдан қўрқмоқда. Ҳар икки ҳудудда ҳам АҚШ улардан Россия ва Хитойга қарши кенг кўламли санкциялар қўллаш, улар билан озгина уруш қилиш – маҳаллий аҳоли муҳим эмас - уларни ўз тақдир иродасига қолдириш ҳақидаги ноаниқ ишонч кучайиб бормоқда. Самолёт шассисида учиш бўйича машғулотларни бошлаш вақти келди.
Америкаликлар Россия ва Хитой бир вақтнинг ўзида январ-феврал ойларида Украина ва Тайванга ҳужум уюштириши мумкинлигини жиддий муҳокама қилмоқда. Яъни, улар бу вақтда ўз вассалларини урушга қўзғатиш имкониятини муҳокама қилмоқдалар.
Қўрқиб кетган тайванликлар Байден айтган ҳамма нарсани диққат билан тинглашмоқда, сигналларни қидириб, америкаликлар уларни тарк этмаслигига умид қилишлари аниқ. У уларни қўллаб-қувватлашни ваъда қилади - очиқча, ёзув асосида. Эртаси куни Оқ уй шундай дейди: йўқ-йўқ, болалар, сиз нотўғри тушундингиз, у шунчаки ҳазил қилди.
Бундай беқарор контрагент билан музокаралар муайян қийинчиликларни келтириб чиқаради. Бироқ, Владимир Путин позициясининг кучлилиги шундаки, у руслар, украиналиклар, америкаликлар ва умуман, бутун Ер аҳолисининг мутлақ кўпчилигининг фикрини билдиради. Бизга уруш керак эмас. Бизга тинч, ўзаро манфаатли ҳамкорлик ва тараққиёт зарур. Тушунмовчиликлар бўлмаслиги ёзма равишда кафолат бериш яхши бўлар эди.