Сўнгги вақтларда Россия ва АҚШ муносабатларида инқироз юзага қалқиб қолди: бирин-кетин америка санкциялари киритилмоқда, дипломатлар чиқариб юборилмоқда, Россия жавоб чораларини кўришга мажбур, Вашингтондагилар эса Москвани яна ва яна "жазолаш" ваъдасини беришмоқда.
Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров "Россия сегодня" ХАА бош директори Дмитрий Киселёв томонидан РИА Новости учун олинган интервьюсида Россия томони АҚШ билан юзага келган муносабатлардан чиқиш йўлини қандай кўраётганлиги, америкалик сиёсатчилар бунга тайёр-тайёрмаслиги ҳақида гапирди.
Лавров шунингдек, ҳозирги иккиёқлама муносабатлардаги ҳолат "совуқ уруш" давридагидан нимаси билан ҳатто ёмонроқ экани, Америка "қизил чизиқларни" кесиб ўтишга уринса, Россия қай тарзда муносабат билдиришини тушунтирди ҳамда нега "телевизор ва музлатгичдан бирини танлаб бўлмаслиги" ҳақида ўз фикрларини билдириб ўтди.
- Америка билан муносабатлар жуда ёмон аҳволга келган. Шахсан мен бу қадар ёмон муносабатлар бўлганини эслай олмайман. Ҳозир ҳаттоки "совуқ уруш" вақтидагидан ҳам ёмонроқ, дейиш мумкин. Элчилар ўз давлатларида ўтиришибди. Буёғи нима бўлади? Воқеалар ривожи қандай кечади?
- Агар ҳаммаси бизга боғлиқ бўлганида, эҳтимол, нормал муносабатларга қайтардик ва биринчи ва у қадар мураккаб бўлмаган қадам сифатида Россиянинг АҚШдаги дипломатлари фаолияти бўйича кўрилган чораларга биз томондан бўлган жавоб чоралар - Россиядаги АҚШ дипломатлари бўйича қабул қилинган чекловларни бекор қилардик. Биз Байден администрацияси қасамёд қабул қилиб, ўз мажбуриятларини бажаришга киришган ондаёқ уларга дипломатик чекловларни бекор қилишни таклиф этганмиз. Мен бу ҳақда Блинкенга эслатганман. Хиралик билан эмас, албатта. Шунчаки, биз нормал фаолият юритишимиз учун Барак Обама бошлаб кетганларни барчасини бекор қилиш зарурлиги ҳақида гапирганман. Обама президентлик муддати тугашига икки ҳафта қолганида эшикларни қарсиллатиб ёпиб, зардаси қайнаб, Россия мулкларини ҳибсга олган, Вена конвенциясига тамомила зид равишда Россия дипломатларини қувиб юборган эди.
Кейин занжир реакцияси бошланди. Айтганча, биз узоқ вақт бардош бердик - 2017 йил ёзгача кутганмиз, сабаби, Трамп маъмурияти бизни Оқ уйни тарк этаётган Обама администрацияси томонидан бўлаётган ўткинчи эксцессларга муносабат билдирмасликни сўраган эди. Аммо Трамп администрацияси ҳам ушбу ҳолатни нормал оқимга келтира олмади, шунинг учун биз озми-кўпми "акс жавоб" беришга мажбур бўлдик. Аммо америкаликларни бу тинчлантирмади.
Ҳозир гувоҳи бўлиб турибмизки, Байден администрацияси ҳам шу қия текислик бўйлаб тойиб боришда давом этмоқда. Гарчи Байден инаугурациясидан кўп ўтмай Путин ва Байден ўртасида бўлиб ўтган суҳбатида, менинг АҚШ давлат котиби Блинкен билан бўлган суҳбатим давомида америкалик ҳамкасбларимиз Россия билан муносабатларни жиддий қайта кўриб чиқаётганликларини айтишган ва ушбу суҳбат натижаси ўлароқ кўп нарса ойдинлашишига умид қилишаётганини айтишган эди. Аммо ушбу суҳбат натижасида янги санкциялар киритилиб, биз уларга шунчаки "акс жавоб" эмас, балки, кўплаб маротаба огоҳлантирганимиздек - "охир-оқибат ассиметрик ҳаракатлар билан жавоб қўлладик".
Бу, бошқа нарсалар қаторида, Россиядаги Америка дипломатик миссияларида фаолият юритадиган ва АҚШдаги бизнинг дипломатларимиз сонидан ошадиган дипломатлар ва бошқа ходимлар сонининг сезиларли фарқига ҳам тегишли эди. Биз бу ҳақда гаплашганмиз, ҳозир чуқурлашиб ўтирмайман.
Аммо агар бизнинг муносабатларимиздаги стратегик қарашлар ҳақида гапирадиган бўлсам, у ҳолда мен умид қиламанки, Вашингтонда, худди биз сингари жаҳондаги стратегик стабиллик учун масъулиятни ҳис этишади. Бу фақатгина РФ ва АҚШ муаммолари эмас, бу фақатгина бизнинг фуқароларимиз ўзаро мулоқотда, бизнес юритиш ва гуманитар лойиҳаларни амалга оширишда дуч келаётган муаммоларгина эмас - бу том маънода халқаро хавфсизликни жиддий хатарларга рўбаро қилаётган муаммолар ҳамдир. Шу боис, Жо Байденнинг ABC телеканалига берган машҳур интервьюсида янграган эксцессларга биз қандай муносабат билдирганимиздан хабардорсиз. Президент Путин АҚШ президентининг учрашув ўтказиш таклифига қандай муносабат билдирганини биласизми - биз буни ижобий қабул қилдик. Биз ушбу ташаббуснинг барча жиҳатларини тушунишни истаймиз ва ҳозирда уни ўрганиш билан шуғулланяпмиз.
Яна бир бор такрорлайман, агар АҚШ президентимиз Федерал кенгашга йўллаган мурожаатида таъкидлаб ўтганидек, "суверен позициясидан ҳаракатланишни бас қилса", агар улар бир қутбли дунёни шакллантириш, агар улар ҳамма ғарб мамлакатларига тобе бўладиган қандайдир конструкцияни яратиш ва ғарбий лагернинг барчаси турли минтақаларда Хитой ва Россия Федерациясига қарши ўз байроғи остида турли давлатларни вербовка қилиш истиқболсизлигини англасалар, агар Қўшма Штатлар суверенитетни ҳурмат қилиш, ҳудудий яхлитлик, ички ишларга аралашмаслик ва давлатларнинг суверен тенглиги каби тамойиллар БМТ Низомида бекорга ёзилмаганини тушунса - улар шунчаки устав мажбуриятларини бажарсалар - ва биз билан, бошқа давлатлар сингари, ўзаро ҳурмат, манфаатлар мувозанати асосида мулоқот олиб боради… Акс ҳолатда ҳеч нарса ўзгармайди. Президент бу ҳақда Федерал кенгашга йўллаган мурожаатида аниқ ва равшан гапирди ва биз, агар бу бизнинг манфаатларимизга жавоб берса, жуда кенг келишувларга тайёрлигимизни таъкидлаб ўтди. Ва, табиийки, биз "қизил чизиқларни" кесиб ўтишга бўлган ҳар қандай уринишга кескин муносабат билдирамиз, бу "қизил чизиқлар" чегарасини эса, ўзингиз эшитганингиздек, биз ўзимиз аниқлаймиз.
Яна бир бор такрорлайман, агар АҚШ президентимиз Федерал кенгашга йўллаган мурожаатида таъкидлаб ўтганидек, "суверен позициясидан ҳаракатланишни бас қилса", агар улар бир қутбли дунёни шакллантириш, агар улар ҳамма ғарб мамлакатларига тобе бўладиган қандайдир конструкцияни яратиш ва ғарбий лагернинг барчаси турли минтақаларда Хитой ва Россия Федерациясига қарши ўз байроғи остида турли давлатларни вербовка қилиш истиқболсизлигини англасалар, агар Қўшма Штатлар суверенитетни ҳурмат қилиш, ҳудудий яхлитлик, ички ишларга аралашмаслик ва давлатларнинг суверен тенглиги каби тамойиллар БМТ Низомида бекорга ёзилмаганини тушунса - улар шунчаки устав мажбуриятларини бажарсалар - ва биз билан, бошқа давлатлар сингари, ўзаро ҳурмат, манфаатлар мувозанати асосида мулоқот олиб боради… Акс ҳолатда ҳеч нарса ўзгармайди. Президент бу ҳақда Федерал кенгашга йўллаган мурожаатида аниқ ва равшан гапирди ва биз, агар бу бизнинг манфаатларимизга жавоб берса, жуда кенг келишувларга тайёрлигимизни таъкидлаб ўтди. Ва, табиийки, биз "қизил чизиқларни" кесиб ўтишга бўлган ҳар қандай уринишга кескин муносабат билдирамиз, бу "қизил чизиқлар" чегарасини эса, ўзингиз эшитганингиздек, биз ўзимиз аниқлаймиз.
- Улар буни англаб, ўзларининг сюзерен позициясидан воз кечишармикин, нима деб ўйлайсиз, бу қанчалик кутса бўладиган воқелик? Ахир умид - биламизки, яхши, аммо реал ҳолат тамомила бошқача.
- Мен умид билдирганим йўқ. Мен қандай шартларда мулоқот қилишга тайёр бўлишимизни айтдим.
- Бундай бўлмаса-чи?
- Агар бундай бўлмас экан - бу уларнинг танлови. Демак, ўзингиз айтиб ўтгандек, "совуқ уруш" ёки ундан баттарроқ шароитларда яшаймиз. Мени фикримча, "совуқ уруш" даврида албатта, зиддиятлар бўлган, жуда жиддий, хатарли ва инқирозли ҳолатлар ҳам кўплаб маротаба юзага келиб турган. Аммо ўша вақтда ҳозирда жуда танқис бўлиб кетган ўзаро ҳурмат ҳам бор эди. Ҳозир Вашингтондаги айрим арбобларнинг сўзларида қаердадир ҳатто шизофреник оҳанглар янграб қоляпти. Яқинда Оқ Уй расмий вакили Россияга нисбатан санкциялар давом этишини, санкциялар Вашингтон кутган таъсирни бераётганини ва санкциялардан мақсад АҚШ ва Россия ўртасидаги зиддиятларни камайтиришдан иборат эканлигини айтди.
Мен бунга ҳаттоки изоҳ бера олмайман. Умид қиламанки, бу сингари баёнотлар Оқ уйда шундай сиёсат ёнини олаётганлар учун обрў келтирмаслигини яхши англашади.
- Дипломатлар яхши ишламайди, улар ўзаро муносабатларни йўлга қўя олмайди, деган фикрларни эшитишимга тўғри келган - биз ҳаммамиз ўжарлик қиламиз, позициямиз умуман мослашувчан эмас, шунинг учун муносабатлар ёмон.
Ҳа, мен ушбу баҳоларни ҳам ўқийман, яхшиям бизда сўз эркинлиги кўплаб Ғарб давлатларига, шу жумладан АҚШга қараганда анча ҳимояланган. Шунингдек, мен мухолифат Интернет-ресурсларни, газеталарни ўқидим ва менимча, эҳтимол бу одамлар ўз нуқтаи назарини билдиришга ҳақлидирлар, яъни агар биз Ғарб билан баҳслашмаганимизда, ҳозир бизда пармезан бўларди ва бошқа нарсалар, бизга чин дилдан этишмаяпти.
Аммо баъзи сабабларга кўра Ғарбда озиқ-овқат маҳсулотларини сотиб олиш ёпилганда, бунинг сабабини тушунтирмасдан, бу жавоб чораси эди - шунчаки озиқ-овқат сотиб олишни тўхтатилди, импорт ўрнини босиш билан шуғулланиш бошланди ва озиқ-овқат нархи кўтарилди.
Биласизми, фақат фаровонлик нуқтаи назаридан бу тор ва бир томонлама қараш - телевизор ва музлатгич ўртасида танлов. Бу – улар гаплашадиган тил.
Агар улар АҚШ қадриятларини қабул қилишни принципиал деб билсалар, менинг фикримча, АҚШнинг энг буюк президенти Жон Кеннеди айтган фикрини эслатаман: “Мамлакатинг сен учун нима қилиши мумкинлиги ҳақида ўйлама. Ўз мамлакатинг учун сен нима қилишингиз мумкинлиги ҳақида ўйла".
Бу ҳозирги либерал қарашлардан тубдан фарқ қилади, фақат шахсий фаровонлик, шахсий ҳол-аҳвол ҳал қилувчи аҳамиятга эга.
Бундай фалсафий ёндашувларни тарғиб қилаётганлар, менинг фикримча, нафақат бизнинг генетик кодимизни тушунишади, балки уни ҳар томонлама бузишга ҳаракат қилмоқдалар.
Чунки юртимизда фарзандларимиз, дўстларимиз, қариндошларимиз учун яхши яшаш, тўқ яшаш, улар келажагига ишониш истагидан ташқари, миллий ғурур туйғуси бутун минг йиллик тарихимизда амалга оширилган барча ишларда доимо бир хил даражада муҳим рол ўйнаган.
Агар кимдир у учун бу қадриятлар энди аҳамиятсиз деб ҳисобласа, бу уларнинг танлови.
Аммо аминманки, халқимизнинг аксарият қисми бошқача фикрда.
- Блинкен билан учрашишни кутмоқдамисиз? Бу учрашув қачон ўтказилиши мумкин ва яқин келажакда бўлиб ўтадими?
- Телефонда гаплашганимизда, дипломатик этикет қоидаларига мувофиқ мен уни табрикладим. Биз вазият бўйича баъзи фикрлар билан ўртоқлашдик.
Суҳбат, менимча, дўстона, хотиржам, прагматизмга асосланган бўлди.
Америкалик ҳамкасбларимиз давлат департаментида ўзларининг барча штатларини шакллантиришни тугатганида, шу жумладан кўплаб масалалар бўйича ўзаро мақбул келишувларга эришамиз, дипломатик ваколатхоналар фаолиятидан бошлаб, стратегик барқарорлик ва бошқа кўп нарсалар, деган тушунчада алоқаларни тиклашга тайёр эканлигимизни таъкидладим.
Америка ва Россия бизнеси ўзаро ҳамкорликни кенгайтиришдан манфаатдор, чунки яқинда Америка-Россия савдо палатаси бизни хабардор қилди.
Биз қандайдир қўшма кўп томонлама тадбирлар бўлиб ўтиши, уларда фурсат бўлса гаплашиб олишимиз мумкинлиги ҳақида суҳбатни якунладик. Ҳозирча АҚШ томонидан ҳеч қандай сигнал келмади.
Агар тадбирлар тақвими ҳақида гапирадиган бўлсак - уч ҳафтадан кейин Россия Исландиядан Арктика кенгашига раислик қилиш эстафетасини қабул қилади.
Менимча, Рейкьявикда 20-21 май кунлари вазирлар учрашувини ўтказиш режалаштирилган.
Агар Америка делегациясига давлат котиби бошчилик қилса, мен, албатта, у билан гаплашишга тайёр бўламан, агар у қизиқиш бўлса. Икки йил давомида Арктика кенгашининг раислик қилишимизни ҳисобга олиб, мен аллақачон исландиялик ҳамкасбларимга бу вазирлар йиғилишида иштирок этишимни маълум қилдим.