Янги авлод стратегик бомбардимончи-ракета ташувчи эҳтимолийрақибнинг чақириқ ва таҳдидларига жавоб беради.
РФ Мудофаа вазирлиги “Туполев” ракета ташувчи стратегик бомбардимончи самолётининг якуний ташқи тузилишини тасдиқлади. Мутахассислар самолёт кўриниши камайтириш ва кучли ракеталар билан қуроллари билан жиҳозлашга устувор аҳамият беришди.
Истиқболли узоқ масофа авиация комплекси (ПАК ДА) товуш тезлигидан паст, парвоз давомийлиги ва ички фюзеляж қуролланиш, шу жумладан истиқболли узоқ ва гипертовушли қанотли ракеталар билан таъминланади. Янги авлод "стратег"ни 2027 йилга қадар, амалдаги давлат қуролланиш дастури тугашидан олдин қабул қилиш режалаштирилган. “ПАК ДА” узоқ масофа Ту-160, Ту-95МС ва Ту-22М3 авиацияси "фахрийлари" ўрнини эгаллайди.
Ҳарбий-саноат комплексидаги манбанинг сўзларига кўра, бомбардимончи-ракета ташувчиси "учувчи қанот" аэродинамик схемаси бўйича яратилган, бортдаги ускуналар иложи борича автоматлаштирилган (пилотсиз режимгача). Самолёт “ҳаво-ҳаво” ракеталари қўллаши ва пилотсиз учиш аппаратлар гуруҳларини бошқариши мумкин. Қозон авиация заводида “ПАК ДА”нинг бир нечта тажриба намуналарини қуриш давом этмоқда. Махсус макетлар ва энг янги "стратег"нинг тўлиқ ўлчамдаги элементлари радиолокация даражасидаги бир қатор дастгоҳ синовларидан муваффақиятли ўтди ва самолёт НАТО давлатларининг илғор ҳаво ҳужумига қарши мудофаа линияларини аниқланмасдан енгиб ўтиш технологик қобилиятини тасдиқлади.
“Туполев” раҳбари Александр Конюхов 2019 йилда “ПАК ДА” биринчи тажриба намунасини ишлаб чиқариш 2021-2022 йилларда режалаштирилганлигини эълон қилди.
Шу билан бирга, Россия Федерацияси Мудофаа вазирининг ўринбосари Юрий Борисов (ҳозирги бош вазири ўринбосари) “ПАК ДА” биринчи парвоз 2025-2026 йилларда амалга оширилиши, 2028-2029 йилларда эса серияли ишлаб чиқариш бошланиши режалаштирилганлигини айтди. Бугунги кунда самолётни 2026 йилда хизматга қабул қилиш тўғрисида гаплашаётгани сабабли, лойиҳа дастлабки жадвалдан анча олдин амалга оширилмоқда. Сиёсий-ҳарбий талаби билан тезлаштирилмоқда.
Технологик мустаҳкамлик
Россия узоқ масофали авиацияси Сурияда ўқ-дорилар ва юқори аниқликдаги қуроллардан фойдаланишни муваффақиятли ўзлаштирди. Шунга қарамай, стратегик ракета ташийдиган бомбардимончиларнинг асосий вазифаси - ядро триадасининг самарадорлиги, ишончлилиги ва мустаҳкамлигини ошириш. Аслида бунинг учун Ту-160М2 ракета ташувчисини (деярли янги самолёт) ишлаб чиқариш тикланди. Эҳтимолий рақиб ҳеч қачон биринчи зарба билан триаданинг ер, денгиз ва ҳаво таркибий қисмларини яксон қила олмайди.
“ПАК ДА” ядровий тийиб туриш тизимига ва авиациядан жанговар фойдаланиш тактикасига нима олиб келади?
Россия Федерацияси Мудофаа вазирлигига учала ракета ташувчиси - Ту-160 (1984 йилдан бери ишлаб чиқарилади), Ту-95МС (1958 йил), Ту-22М3 (1969 йил) функцияларини бажарадиган сифат жиҳатидан янги самолётлар керак, ва шу билан бирга Ту-160 дан кўпроқ сарф-харажат бўлмаслиги керак.
Аввалроқ "учар қанот" тузилиши ракета бомбардимончисининг ҳаракатланиш масофаси ва фойдали юк хусусиятларини сезиларли даражада ошириши ҳақида хабар берилганди. Парвознинг максимал давомийлиги 30 соатдан ошади, ёнилғи қуйишсиз 15 минг.
Энг прогнозларга кўра, “ПАК ДА” тахминан 35 тонна юкни кўтаради. Таққослаш учун, америкалик кўринмас-стратег B-2 Spirit 27 тоннагача, Россиянинг Ту-160 "Оқ оққуш" 45 тоннагача жанговар юк кўтаради. Мантиқан, янги "стратег"нинг арсенали Ту-160 дан кам бўлмаслиги керак.
“ПАК ДА” учун махсус янги турбореактив двигател ишлаб чиқарилмоқда. Лойиҳалаш 2018 йилдан бери бирлаштирилган двигател-қурилиш корпорацияси томонидан амалга оширилмоқда. ОАВларининг хабар беришича, 125 тоннадан ортиқ бўлган муҳим парвоз оғирлиги туфайли бомбардимончи 4та двигател олади. Тез орада стендда ва ИЛ-76 парвоз лабораторияси базасида синовлар ўтказилади.
Таркибий жиҳатдан “ПАК ДА” мавжуд узоқ масофали бомбардимончи самолётлардан тубдан фарқ қилади. Замонавий ва илғор материаллар ва энг янги технологиялардан фойдаланилмоқда.Кўринмасликка алоҳида эътибор: радио ютувчи қоплама, конструкция элементлар, самолётнинг геометрик шакли, қуроллар учун ички бўлинмалар.
Машина очиқ архитектурага эга бўлган энг янги авионикани олади, бу эса юқори иш фаолиятини таъминлайди ва келажакда модернизацияни соддалаштиради. Борт комплексига қуйидаги тизимларни ўз ичига олади: ракета қуролларини бошқариш, ГЛОНАСС сунъий йўлдош навигацияси, ерни автоматик равишда айланиб ўтиш, кўп каналли алоқа, шунингдек бомбардимон радиолокация ва опток-электрон бомбардимончи нишон. Кўпгина тизимларнинг бутун атрофдаги маконни автоматик кўриб чиқишнинг ягона комплексига қўшилиши эҳтимолдан йироқ эмас. "Интеллект" “ПАК ДА” ҳар қандай рақибнинг радарларини, мақсадларини аниқлайди ва таснифлайди ва фаол электрон кураш ускуналари, пассив инфрақизил тузоқлардан самарали фойдаланишни таъминлайди.
Илмий-тадқиқот ишларининг бошланишидан экспериментал “ПАК ДА” қурилишининг бошланишигача 10 йилдан бир оз кўпроқ вақт ўтди - бу мураккаб лойиҳа учун одатий давр. Қурилиш тахминан икки йил давом этади, ундан сўнг ер усти ва парвоз синовлари бошланади. Агар лойиҳа кутилмаган қийинчиликларга дуч келмаса, серияли ишлаб чиқариш қатъий равишда режага мувофиқ бошланади - 2027 йилда. Эҳтимол, жуда кўп шошилмаслик керак, “ПАК ДА” бир неча ўн йиллар олдин кўз билан яратилган. Асосий - сифат.
Немиснинг Stern ҳафталик нашри “Янги бомбардимончилар кичик партияларда ва аста-секин ишлаб чиқарилади” деб башорат қилмоқда. Шундай қилиб, янги моделни босқичма-босқич такомиллаштириш мумкин бўлади. Кремл Т-14 “Армата” жанговар танки билан шундай ёндашди. Шунда у F -35 кўринмас-самолётлари билан АҚШ дуч келган муаммоларни олдини олса бўлади, чунки улар бир зумда катта партияни ишлаб чиқаришди, гарчи янги моделда жуда кўп камчиликлар аниқланганди.
Космик тутувчи
Янги "стратег" кенг фаолият соҳаси билан таъминланган. “ПАК ДА” бир минтақада узоқ вақт давомида жанговар патрул режимида бўлиши, бошқасида эса қурол ишлатиши мумкин - ўн минглаб километр масофада (ёнилғи қуйиш билан). Баъзи экспертлар зарбаларни рақибнинг ҳаво ҳужумидан мудофааси ташқарисидаги ҳудудлар - Шимолий Муз, Тинч ва Атлантика океанлари узра бера олиш муҳим, деб ҳисоблайдилар.
“ПАК ДА” жанговар фойдаланиш тактикаси эҳтимолий рақибнинг радарлари ва ракета қуролларининг кўриш даражасига боғлиқ. Агар қанотли ракеталарнинг мавжуд стандартларини (Х-101/102 ҳавога учиш масофаси 5500 км гача), шунингдек, истиқболли ракеталарнинг гипертовуш хусусиятларини назарда тутсак, “стелс” технология ҳал қилувчи рол ўйнамайди. Янги "стратег" зарба топшириқларининг аксариятини ҳаво ҳужумидан мудофаа ҳаракатлари зонасидан ташқарида бажариши мумкин, яъни рақибга "тўхтатиб бўлмайдиган" ракеталар билан ҳатто Россия ҳаво ҳудудидан "етиб боради".
Бугунги кунда фақат Россия Федерацияси ва АҚШда ҳаво кучларининг махсус тури - стратегик авиация мавжуд (Хитой бунга келмоқда). 2017 йилдан бери Американинг Northrop Grumman компанияси “ПАК ДА” - Б-21 “Рейдер”га ўхшаш самолёт яратмоқда. Пентагон 2021 йил охирида транспорт воситасини ер синовлари учун ангарни тарк этишини кутмоқда. Биринчи рейс 2022 йилда амалга оширилиши керак. Битта самолёт нархи 600 миллион долларни ташкил этади.
АҚШ Мудофаа вазирлигининг прогнозларига кўра, Хитойнинг "учар қаноти" Н-20 (10 тоннагача юк кўтариш ва 8500 км гача масофа) 2021 йилда синовлардан ўтади. Яқинда Aviation Industry Corporation ишлаб чиқарувчи компанияси синовлар "тез орада" бошланишини эълон қилди.
Узоқ муддатли авиация "стратег"нинг шиддатли кураши конструкторлик бюроларида, ерда ва осмонда давом этмоқда. Ушбу концептуал ва технологик мусобақада энг янги Россия бомбардимон-ракета ташувчиси учун ўқ-дорилар турини ўзини ўзи ҳимоя қилиш воситалари - "ҳаво-ҳаво" ракеталари ҳисобига кенгайтириш мумкин.
“ПАК ДА” бортига янги принципларга асосланган электромагнит, лазер ва бошқа қуролларни ўрнатиш истисно этилмайди.
Россиянинг истиқболли "стратег" ва чет эллик аналог ўртасидаги муҳим фарқ космик тутувчи функцияларини бажариш қобилияти - гипертовушли ракеталар рақиб нишонларини қуруқликда, денгизда ва яқин космосда (ҳарбий сунъий йўлдошлар, стратегик ракета снаряд) уриши мумкин. Энг янги ракета ташийдиган бомбардимончининг барча жанговар кучи худди Ту-160 самолётидаги каби тўрт кишилик экипажга ишониб топширилади.