Муаллиф Владимир Бычков, Sputnik радиоси
1991 йилнинг саккизинчи декабрида Беловеж пушчасида Россия президенти Борис Ельцин, Украина президенти Леонид Кравчук ва Беларус Олий кенгаши раиси Станислав Шушкевич МДҲ ташкил топиши ва СССР тугатилиши ҳақида Беловеж келишувини имзолашган эди.
Ельциннинг энг яқин шериги Михаил Полторанин бизнинг давримизда келиб берган интервьюларидан бирида, Ельцин Беловеж келишувида қандай роль ўйнагани ҳақидаги саволга шундай деган эди: "Ельцин ҳал қилувчи ролни ўйнаган эди. У ҳеч нарсага ачинмаган. Унга фарқи йўқ эди... У учун муҳими, ҳукуматда бўлиш эди. У щз навбатида барча нарсага бефарқ бўлган Горбачёв билан бириккан ва улар ўзаро курашни "ифодалашар" эди, холос. Аслида эса ўртада ҳеч қандай кураш бўлмаган! Улар том маънода оқшомлари ўзаро тил бириктиришарди".
Ўз навбатида, Горбачёв Иттифоқ позицияларини халқаро даражада тушириб борган. 1989 йилнинг 3 декабрида Мальтадаги учрашуви вақтида улар президент катта-Жорж Буш билан биргаликда СССР ва АҚШ бошқа рақиб эмасликлари ҳақида баёнот қилишган. Ушбу кун тарихга "совуқ уруш" расман якун топган кун сифатида кирди. Аммо ҳозирги сиёсатшуносларнинг аксарияти ушбу учрашув натижаларини "сиёсий Чернобил", дея аташган эди.
Катта-Буш 1985 йилда Горбачёв билан энди танишган вақтида: "Бизнинг вазифамиз унга ёрдам бериш эмас, балки АҚШ манфаатларида шундай ҳаракат қилайлик-ки, токи бу унинг сиёсати бизга керакли йўналишда боришига таъсир қилсин", деган эди. Генри Киссинжер эса Шарқий Европани СССРсиз Ғарбий Европа билан бирлаштириш йўлидан боришни таклиф қилди.
Шу билан бирга, Горбачёвга Шарқий Европа мамлакатларидаги ўзгаришларни Совет Иттифоқининг хавфсизлик манфаатларига зиён етказмаслик учун ваъда берилди.
Мальтадаги учрашув олдидан президент администрацияси раҳбари Жон Сунун очиқчасига: "Биз [Горбачёвга] қаттиқ зарба берамиз ... у ерда чирпирак бўлиб айланади", деган эди. Кичик-Буш ҳам: "Тўғри. Биз улар устига бузғунчилар тўдаси сингари ағанаймиз", - дея ўз фикрини лўнда ифодалаб қўя қолди.
Америкаликлар совет раҳбарининг ўзига ишончсизлигини тушуниб туришарди.
Шу сабабли, Мальтадан сўнг кўп ўтмай, давлат котиби Жеймс Бейкер Москвада Горбачёв билан бўлган учрашувда: "АҚШ "нейтрал эмас, балки НАТО аъзоси сифатида бирлашган Германия" тарафдори эканлиги ҳақида гапира бошлади. Шу билан бирга, Бейкер, НАТОнинг юрисдиксияси Шарққа нисбатан "ҳозирги позицияга қараганда бир дюйм ҳам узоқлашмаслигини" айтиб, ишонтирди.
Сиёсатшуносларнинг фикрича, Горбачев ўшанда ён беришлар эвазига ғарбдан молиявий ёрдам оламан, деб ўйлаган. Аммо 1991 йилнинг июлида "Катта еттилик" саммитида Лондонда катта-Буш ушбу орзуларни чилпарчин қилган.
Яъни бу масалада ойдинлик йўқлигини айтган. Хотираларга кўра, Горбачёв Лондонни ўта чўккан бир ҳолатда тарк этган. АҚШ президентининг миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси Брент Скоукрофт вазиятни шундай шарҳлаган эди: "Горбачёв унинг фикрича, унга тегишли нарсани олиб кетиш учун келган эди... У гўёки муаммонинг жиддийлигини тушунмаётгандек". Бунга жавобан катта-Буш: "Йигитча, афтидан, ўта синдирилган кўринади, шундай эмасми?", деган.
Аммо Беловеж келишувига қайтсак. Полтораниннинг сўзларига кўра, "президентлик ғоясини Ельцин 1989 йилда Америкадан олиб келган. АҚШда бизнинг сиёсатчиларимиз билан катта иш олиб борилар эди. Ельцин эса ташқи таъсирларга ҳаддан берилувчан эди".
КГБ раиси Владимир Крючков 1991 йил июн ойида СССР Олий Кенгаши ёпиқ йиғилишида мамлакатда камида 2200 та душман таъсир агентлари ишлашаётганини хабар қилди. СССРни қулатиш бўйича ишлар чет элда жойлашган қудратли кучлар томонидан амалга оширилди. Буни катта-Жорж Буш очиқчасига шундай изоҳлаган эди: "СССР устидан, боз устига, унинг ички мухолифати қўллари билан қўлга киритилган энг катта ғалаба"...
Ельцин ўзининг "Президент хотиралари" китобида СССРнинг "Беловеж дафн маросими" пайтидаги ўз ҳис-туйғуларини қуйидагича тасвирлайди: "Тўсатдан қандайдир эркинлик, енгиллик ҳисси пайдо бўлди... Мен юрагим билан ҳис қилдим: катта қарорларни осонликча қабул қилиш керак..." Бу осон қарор катта зиёфат билан нишонланди. Кичик-Буш ўз хотираларида Ельцин уни тўғридан-тўғри Беловежская Пушчадаги ов уйидан қўнғироқ қилиб: "Горбачёв ҳали бу натижалардан бехабар... Ҳурматли Жорж... бу ўта муҳим, фавқулодда муҳим. Орамизда аллақачон шаклланган анъанани ҳисобга олган ҳолда, Сизга қўнғироқ қилмаслик учун яна ўн дақиқа ҳам кутиб туролмадим", - деганини ёзган.
Мен сенинг асрий қайғуингни тушунаман
Беловеж пушчаси, Беловеж пушчаси...