ТОШКЕНТ, 9 авг - Sputnik, Андрей Коц. Агар руслар ёрдам бермаганида, Башар Асад урушда ютқазган бўлар эди – америкаликлар айнан Москва ҳамда Эрон ва “Ҳизбуллоҳ”нинг аралашуви Сурия армиясига мамлакатнинг катта қисмини ноқонуний қуролли гуруҳлардан қайтариб олишга имкон берганини тан олишди. Бундай хулосага Конгресс тадқиқот хизмати 49 саҳифадан иборат "Суриядаги қуролли низонинг шарҳи ва АҚШнинг бунга муносабати" ҳисоботида келган. Ҳарбий таҳлилчилар яна нималарга эътибор беришди ва улар қандай тахминлар билдирилди - РИА Новости материалида.
Кучларнинг тақсимланиши
Ҳужжатда Сурия харитаси таҳлил қилинган. АҚШнинг Ат-Танф ҳарбий базаси жойлашган, Иордания билан чегарадош кичик анклавдан ташқари, мамлакатнинг марказий, ғарбий ва жанубий қисмлари Башар Асад ҳукумати назорати остида. Шимолий-ғарбдаги Идлиб Муҳафазаси экстремистик гуруҳлар ва Туркия бошқаруви остида. Евфраатнинг шимолий ва шарқий ҳудудлари - Суриянинг деярли учдан бир қисми - курдларда.
Бу ерда таҳлилчилар айёрлик қилмоқдалар, чунки аслида бу ерларни айнан Вашингтон бошқармоқда. Бу ерда америкаликлар кўп эмас - ҳисоботга кўра, 600га яқин аскар. Бироқ, улар углеводородларга бой ушбу минтақадаги асосий нефт конларининг атрофидаги позицияларни эгалламоқда. Бундан ташқари, Сурия шарқида хусусий ҳарбий компанияларнинг бир неча юз жангчилари фаолият юритмоқда. Ҳужжатда қайд этилишича, расмий ҳукумат АҚШ ҳарбийларининг минтақада жойлашганини ноқонуний деб ҳисоблайди. Бироқ Вашингтон нефть конларини террорчилардан ҳимоялаш кераклигини таъкидламоқда.
Ҳисобот муаллифлари баъзан Асад армияси билан тўқнашувлар рўй беришини яширмайдилар. Уларнинг таъкидлашларича, шу йилнинг февраль ойида Қамишли қишлоғидаги назорат пунктида суриялик ҳарбийлар АҚШ қуролли кучларининг патрулига қарата ўқ узган. Ҳеч ким шикастланмаган. Бундан ташқари, улар мамлакатнинг шимолий-шарқида Россия ва Америка ҳарбий хизматчилари ўртасида тўғридан-тўғри тўқнашув ҳолатлари тез-тез рўй бериши қайд этилади.
Интернетда АҚШ армиясининг зирҳли машиналари Россия ҳарбий полицияси автомашиналари йўлини тўсиб қўйишга уринаётганининг ўнга яқин видеолавҳалари мавжуд. Яхшиямки, можаролар отишмагача бормади.
Россия тарк этмайди
Умуман олганда, америкаликлар мамлакатдаги Эроннинг иншооатларига Исроилнинг зарбалари ва Россияга қарши санкциялар Москва ва Теҳронни Башар Асадни қўллаб-қувватлашдан воз кечишга ёки ҳеч бўлмаганда унга ёрдамни қайсидир маънода чеклашга мажбурламаганини тан олди.
"АҚШ Москванинг Суриядан Яқин Шарқдаги нуфузини кенгайтириш учун плацдарм сифатида фойдаланиш истагини ва имкониятларини тўлиқ баҳолай олмади, - деб ёзади таҳлилчилар. - Россия, Эрон ёки уларнинг "ишончли вакиллари" билан тўғридан-тўғри ҳарбий тўқнашувни истисно қилиб бўлмайди. Бундан ташқари, Москва ўз иттифоқчиси бўлмиш Сурияни қўллаб-қувватлашда қанчалик чуқурлашиши мумкинлигини тушуниш керак".
Ҳисобот муаллифлари афсус билан Дамашққа босим ўтказиш тобора қийинлашаётганини тан олмоқдалар. Фронт чизиғини Сурия пойтахтидан нарироққа силжитиш, биринчи навбатда Россия авиацияси ва махсус кучларнинг ёрдами туфайли амалга оширилди, ҳозирда мамлакатнинг катта қисми "режим" назорати остида. Башар Асаднинг сиёсий мухолифларининг қўлларида деярли ҳеч қандай дастак қолмаган. Шу билан бирга, Дамашқ ва курдлар аста-секин яқинлашишмоқда. Бу марказий ҳукумат шарқ ва шимол устидан назоратни қайтариб олиши мумкинлигини англатади.
ИД* ҳамон хавфлидир
2018 йил декабрь ойида Дональд Трамп ИД* устидан ғалабани эълон қилди. Аммо таҳлилчилар фикрича, гуруҳ ҳали яксон қилинмаган. АҚШ иттифоқчилари 2019 йил март ойида Сурияда ИД*нинг оҳирги истеҳкомларини эгаллаб олишди. Аммо исломийчилар ҳам Сурияда, ҳам Ироқда исёнкорларнинг қумондонлик ва бошқарув тузилмасини сақлаб қолишган. Бу шуни англатадики, улар ҳали ҳам таъсирли зарбаларни беришга қодир.
"Узоқ истиқболда Суриядаги ИД* тақдири мамлакатда гуруҳни яна кучайишига тўсқинлик қила оладиган хавфсизлик идораларини ярата олишимиз қобилиятига боғлиқ, - деб таъкидлашади ҳисобот муаллифлари. – Аммо "Ислом давлати"*нинг таҳдиди узоқ вақт давом этади. Террорчиларга қарши курашишлари учун, биз курдларни қўллаб-қувватлашда давом этишимиз керак".
Яна бир хавф - бу 10 мингга яқин ИД* жангчилари сақланаётган ҳарбий маҳбуслар лагерлари. Улар асосан мамлакатнинг шимолида жойлашган бўлиб, курд бўлинмалари томонидан қўриқланмоқда. Бундан ташқари, экстремистларнинг оила аъзолари сақланаётган лагерлар ҳам мавжуд. Улардан энг каттаси - Ал-Холда 66 мингга яқин террорчиларнинг аёллари ва фарзандлари жойлаштирилган. Таҳлилчилар фикрига кўра, бу ерларда жангарилар маҳбусларнинг жанговар руҳини қўллаб-қувватлаб турган ҳолда ўз тарғиботини давом эттирмоқдалар, ИД* эса ўз тарафдорларини озод қилиш мақсадида, ҳужумлар уюштиришни режалаштирмоқда.
Курд раҳбарияти маҳбусларни қўриқлаш учун кучлари етишмаётганини бир неча бор маълум қилган. Америкаликлар ёрдам беришга шошилмаяптилар - Вашингтон жангариларнинг ватанлари уларни жазосини ўташи учун уйларига қайтариб олиб кетишларини талаб қилмоқда. Аммо ҳеч ким "ўз" террорчиларини қайтаришни хоҳламаяпти ва бундан қочиш учун ҳар хил баҳоналарни топишмоқда.
Муаммоли провинция
Энг қайноқ жой - бу Идлиб провинцияси. Бу ерда ҳозирда Сурия, Россия, Эрон ва Туркия ҳаракат қилмоқда. Бу ерда АҚШ қўшинлари йўқ, аммо америкаликлар бир неча бор "Ал-Қоида"* билан боғлиқ бўлинмаларга зарбалар берган. “Ҳайят Таҳрир аш-Шам”*, “Хурас ад-Дин”*, Сурия миллий армияси, "Хизбуллоҳ" ва бошқа гуруҳларининг бу ерда нодавлат бўлинмалари мавжуд. Шунингдек, ИД* жангчилари ҳам бор.
"Идлибнинг шимолий туманлари мухолифат кучлари томонидан назорат қилинадиган ягона минтақадир, - деб таъкидлайди таҳлилчилар. – Маҳаллий гуруҳлар бу 2011 йилда Дамашққа қарши чиққанларнинг қолдиқларидир. Идлибда Туркия ва Россия президентлари келишиб олган вақтинча тинчлик битими 5-чи мартдан бошлаб амал қилмоқда. Уларнинг қўшинлари М4 стратегик трассасида қўшма патруллар ўтказмоқдалар".
Ҳисобот муаллифлари, жангариларнинг ўққа тутишига қарамай, тинчлик ҳозирча сақланиб турилганини таъкидламоқдалар. Бироқ, Туркия Идлибга қўшинларни кўчиришни тўхтатмади ва яқинда зарурият туғилса, жанговар ҳаракатларини тиклашга тайёрлигини билдирди. Демак, Суриядаги уруш ҳали бери тугамайди.
* Россияда тақиқланган террорчилик ташкилотлари.