Туркия президенти яна бир бор бутун дунёга вазминсизлиги ва жиззакилигини намойиш қилди. Ражаб Тоййиб Эрдўғон душанба куни Украинага ташрифидан олдин унинг мамлакати “Қримнинг ноқонуний қўшилишини” тан олмаслигини маълум қилди. Киевнинг ўзида у фахрий қоровуллар билан “Украинага шон-шарафлар” сўзлари билан саломлашди.
Ушбу қадамлар ортида, шубҳасиз, Москва санчиб олиш ва унинг ғазабини қўзғаш истаги бор. Бунинг сабаби эса Суриянинг Идлиби атрофидаги вазият бўлди. Сўнгги кунларда Эрдўғон Россияни келишувларни бузишда ва Дамашқга бепарволик билан қарашликда айбламоқда. Одатдагидек, Туркия раҳбари оғзидан чиққан ибораларга кўп ҳам эътибор қилмаган, хусусан, унинг сўзларига кўра, Россия томонига “бизнинг йўлимизни кесиб ўтманг” деган сигнал юборилган.
Анқара томонидан берилаётган кўплаб қўпол сўзларга Кремлнинг муносабати жуда вазмин бўлди, бунинг фонида турк томонининг ҳиссий вазминсизлиги заифлик ва ўзини ва бу хатти-ҳаракатни келтириб чиқарган вазиятни енгиш қобилияти йўқ бўлиб кўринади.
Эслатиб ўтиш жоиз, Идлиб Суриянинг шимолий-ғарбида жойлашган ва Туркия билан чегарадош минтақадир. У ҳукуматга қарши кучлар, шу жумладан ҳаддан ташқари террористик гуруҳлар (асосан Жибҳат ан-Нусра*) назорати остида.
Асосийси, Туркиянинг манфаатлари у ерда жуда кучли, бу туркпараст қуролли гуруҳлар ва ҳатто қўшни мамлакатнинг доимий қўшинлари мавжудлигида ҳам намоён бўлади. Шу сабабли Идлибдаги вазият бир неча бор махсус халқаро битимларнинг мавзусига айланди ва бу битимлар минтақадаги кенг кўламли ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш учун йўналтирилган ва Дамашқ бошқарувига берилмасдан уни деэскалация худудига айлантирган.
Аммо Сурия армияси ушбу ҳудудда террорчиларга қарши курашиш ҳуқуқини сақлаб қолди ва у бу иш билан шуғулланишни давом эттириб келмоқда - декабр ойида Идлибда ҳукумат қўшинлари операциясининг иккинчи фаол босқичи бошланди. Айни пайтда Саракиб шаҳри учун жанглар кетмоқда.
Анқаранинг оғриқли муносабатига кўра, минтақадаги жараён Дамашқ фойдасига ривожланмоқда.
Вазият бир неча кун олдин, саккиз нафар Туркия фуқароси, шу жумладан беш нафар турк аскари Идлиб шаҳрига уюштирилган ҳаво ҳужуми натижасида ҳалок бўлганида кескинлашди. Яна тўққиз аскар жароҳат олди. Эрдўғоннинг сўзларига кўра, Суриянинг 76 аскари жавоб зарбаси натижасида "зарарсизлантирилган".
Экспертлар ва кузатувчиларнинг деярли ҳеч бири бўлаётган воқеалар, Туркия раҳбарининг қўпол баёнотлари сингари, ўз мамлакатининг Россия билан муносабатларидаги ҳар қандай нарсани тубдан ўзгартириши мумкинлигига шубҳа қилмайди ва унинг ўзи бундан бохабар.
Сурия ишларида иштирок этаётган кучларнинг манфаати асосан кўп қиррали эканлиги янгилик эмас. Ҳар бир томон битимни ўз фойдасига шарҳлайди ва пайдо бўлган имкониятлардан фойдаланади. Масалан, Туркия ҳарбий кучларининг Идлибда мавжудлиги, Сурия Ташқи ишлар вазирлиги тўғридан-тўғри таъкидлаганидек, ҳозирги келишувнинг бузилиши ҳисобланади.
Шу билан бирга, Анқара билан Москва алоқаларида жуда кўп муҳим мавзулар бор - "Турк оқими" ва "С-400" дан тортиб, таниқли турк помидорларигача - Сурия йўналишидаги асорат икки мамлакатнинг ўзаро муносабатларига жиддий таъсир кўрсатмайди.
Аслида, энг қийин ва зиддиятли соҳаларда ҳам Россия ташқи сиёсатининг барқарорликни сақлаш бўйича стратегияси қандай қилиб амалдаги воқеаларда ишлаши мисол бўла олади. Ушбу ёндашувнинг энг муҳим элементи ўзаро манфаат ва ўзаро боғлиқлик тамойиллари асосида ишлайдиган турли хил лойиҳалар тармоғини шакллантиришдир. Бу муносабатларнинг кескинлашиши ва ҳамкорликнинг бошқа соҳаларига ўтиш эҳтимолини сезиларли даражада камайтиради, иштирокчиларни муайян муаммо доирасида юзага келадиган низоларни ҳал қилишга мажбур қилади.
Президент Эрдўғон Украина мавзусини Москва учун жуда оғриқли бўлади деган умидда ишлатди. Аммо Россияда ушбу мавзу энг кўпи билан сиёсий ток-шоуларда муҳокама қилиш учун долзарб экани аниқ ва ички давлат тизими ва ташқи сиёсат Киевнинг турк раҳбарига қай даражада хайрихоҳлигига аҳамият бермайди. Бошқа муҳим аҳамиятли воситаларга тегиш туркларнинг ўзлари учун жуда оғриқли бўлиши мумкин.
Шундай қилиб, Туркия етакчисининг қилган барча ҳаракатлари - уни ҳиссиётга берилиши, шошқалоқлиги ва ўйламай хатти-ҳаракат қилишга мойилсизлиги билан яна бир бор ҳайратга солди. Бу эса бу даражадаги давлат арбоби учун жиддий заифлик белгисидир.
Шу билан бирга, Россия-Туркия муносабатларининг ҳозирги ҳолати ва оралиқ натижаларини ҳисобга олсак, айнан Москва анқаралик шеригининг бундай хусусиятларидан шикоят қилмаслиги аниқ.
*Россияда тақиқланган террорчилик гуруҳ