Парламентдаги 150та ўрин учун мамлакатда рўйхатдан ўтган: ЎХДП, ЎзЛиДеп, "Адолат", "Миллий тикланиш" ва Экологик партияларидан 750 номзод ўзаро кураш олиб бормоқда. Sputnik барча сиёсий партиялар вакиллари билан мулоқот қилди ва қонунчиликка улар қандай ўзгаришларни киритишни таклиф этаётганини аниқлади.
Ўзбекистон Либерал Демократик Партияси Сиёсий Кенгаши Ижроия қўмитаси раиси Актам Хаитов партиянинг муҳим вазифалари ҳақидаг гапирди ва сайловолди кампанияси ҳақида ўз таассуротлари билан ўртоқлашди.
— Жорий сайлов кампаниясида партияларга янги имкониятлар, шу жумладан эфирга узатиш ва телевизион мунозаралар учун имкониятлар берилмоқда. Ушбу ўзгаришларни қандай баҳолайсиз?
— Ушбу акция "Янги Ўзбекистон - янги сайловлар" шиори остида ўтказилаётгани бежиз эмас. Шунингдек, Ўзбекистон тарихида биринчи марта ягона Сайлов кодекси қабул қилинди. Бу миллий қонунчиликни мустаҳкамлаш ва демократик сайловлар ўтказиш тартибини такомиллаштириш йўлидаги муҳим қадам эди.
Биз мамлакатдаги сиёсий майдонни партияларга тўлиқ тақдим этилганини асосий янгилик деб ҳисоблаймиз. Ўзбекистон Экологик ҳаракати учун квоталарнинг бекор қилиниши ҳам парламентдаги ўринлар учун курашда соғлом рақобатни шакллантиришга ёрдам беради.
Сиёсий партияларнинг ваколатли вакилларининг ҳуқуқлари кенгайтирилди. Энди улар сайлов комиссиясининг йиғилишларида, ҳужжатларни топширишда, имзо варақалари тўлдирилганлигини текширишда иштирок этадилар. Шунингдек, улар сайлов участкаларида овозларни санаб чиқишда иштирок этиш ҳуқуқига эга. Буларнинг барчаси сайлов жараёнининг очиқлиги ва ошкоралигини таъминлаш, жамоатчилик назоратини кучайтиришга хизмат қилади.
Партиямиз халқаро тажрибани ҳисобга олган ҳолда сайловолди ташвиқотнинг илғор воситаларидан фаол фойдаланмоқда. Бу нафақат сайловчилар билан анъанавий учрашувлар ва ташқи кўргазмали ташвиқотлар, балки сайловчилар билан онлайн алоқалар, телевизион мунозаралар ва ижтимоий тармоқларда сайловчилар билан ишлаш. Сиёсий фойдаланишга кирган яна бир шакл - таниқли санъаткорлар иштирокида номзодларни қўллаб-қувватлаш митинглари. Биз 800 дан ортиқ шундай тадбирларни ўтказдик.
— Ҳозирги электоратни қандай баҳолайсиз? Сўнгги парламент сайловларидан кейин электорат ўзгарганми? Бу нимада аксини топди ва у ташвиқот ишида қандай акс эттирилган?
— Дарҳақиқат, ҳозирги сайловчилар олдинги парламент сайловларида қатнашганлардан тубдан фарқ қилади. Биз сайловларга, номзодликка даъвогарларга қизиқишни ҳамда сиёсий фаолликни сезиларли даражада ошганини қайд этяпмиз. Сайловчиларнинг ўзлари ижтимоий тармоқлар орқали депутатликка номзодларнинг мақсадлари ва вазифаларини, уларнинг дастурий ташвиқот материалларини таҳлил қилмоқдалар. Бундан ташқари, кўпинча матн таркибидан ташқарида бўлган баъзи бир баёнотлар кучли жамоатчилик резонансига эга бўляпти. Аммо бошқа томондан, бу партиялар ўртасидаги рақобатни кучайтирмоқда ва номзодлар жамоат курашида бебаҳо тажрибага эга бўлишмоқда.
Энди телевизион мунозаралар сайлов қатнашчилари ва экспертлардан, улар айтганидек "яхши ҳолатда" бўлишларини талаб қилмоқда, чунки трансляция пайтида ҳар қандай савол берилиши ёки бирон бир мавзу кўтарилиши мумкин.
— Россия ва бошқа мамлакатларда меҳнат муҳожирлари турмушини яхшилаш учун, сизнинг фикрингизча, Ўзбекистон нима қилиши керак?
- Аҳолини, айниқса, аёллар ва ёшларни иш билан таъминлаш масаласи ЎзЛиДеПнинг доимий эътиборида. Бизнинг фикримизча, ушбу муаммони ҳал қилишнинг самарали усули - бу тадбиркорликни ривожлантиришдир. Ушбу муҳим вазифа иқтисодий ва ижтимоий дастурларни, инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш ва хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантириш орқали ҳал этилади.
Чет элда ишлаётган ватандошларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, уларнинг оилалари ҳаётини яхшилаш учун зарур шарт-шароитларни яратиш алоҳида мавзу ҳисобланади.
Сўнгги йилларда ташқи меҳнат миграцияси жараёнларини соддалаштириш, ушбу соҳада фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилиш, уларга зарур ҳуқуқий ва ахборот маслаҳатлари бериш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Шу билан бирга, замонавий глобаллашув жараёнлари меҳнат миграциясининг ташкиллаштирилган шаклларини янада ривожлантириш чораларини кўришни талаб қилади.
Хусусан, биз фуқароларни чет элга чиқишдан олдин тайёрлаш, шу жумладан касбий маҳорат ва малака, чет тиллари, ташриф буюрадиган мамлакатларнинг миграция ва меҳнат қонунлари бўйича қисқа муддатли тайёргарликни қўллаб-қувватлаймиз.
Бундан ташқари, транспорт харажатларини қоплаш ва ишга жойлашиш билан боғлиқ зарур ҳужжатларни расмийлаштиришда ҳуқуқий ва ижтимоий ҳимоя, шунингдек молиявий ёрдам кўрсатиш тизимини яратиш керак. Ахборот таъминоти, шунингдек, тезкор алоқа, маслаҳат бериш ёки турли масалалар бўйича давлат идораларига мурожаат қилиш учун онлайн маълумотлар базаси орқали ҳам муҳимдир.
Бизнинг фикримизча, яна бир муҳим чора - бу меҳнат хавфини суғурта қилиш, шунингдек, ватанига қайтиб келган фуқароларнинг мослашуви ва чет элда ишлаётган муҳожирларнинг оилаларини қўллаб-қувватлаш.
Хориждаги ватандошларимизни самарали қўллаб-қувватлаш Ўзбекистон томонидан ушбу соҳадаги тегишли халқаро-ҳуқуқий ҳужжатларни ратификация қилмасдан ва турли давлатлардаги диаспоралар билан яқин алоқалар ўрнатмасдан амалга оширилмайди.
— Ўзбекистоннинг ЕОИИга қўшилиши ва ЖСТга кириш масаласида партиянинг позицияси қандай? Республика бундай ташкилотларга қўшилиши керакми ёки икки томонлама алоқаларни давом эттиришда давом этадими?
Ўзбекистон фаол ва самарали ташқи сиёсат олиб бормоқда. Республиканинг яқин ва узоқ хорижий давлатлар ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлиги мустаҳкамланиб кенгаймоқда.
ЎзЛиДеП динамик ва конструктив ташқи сиёсатни амалга ошириш тарафдоридир. Биз тан олинган халқаро меъёрлар ва тамойилларга риоя қилиш, тинчлик ва хавфсизликни сақлаш, ҳарбий-сиёсий блокларга қўшилмаслик, бошқа давлатларнинг ички ишларига аралашмаслик, низолар ва қарама-қаршиликларни фақат тинч, сиёсий йўллар билан ҳал этиш каби асосий принципларга асосланган Ўзбекистоннинг ташқи сиёсатини қўллаб-қувватлаймиз.
Биз бутун Ўзбекистон халқининг манфаатларини ҳимоя қилиш ва илгари суриш, яқин ва узоқ хорижнинг барча мамлакатлари, бутун дунё ҳамжамияти билан самарали ҳамкорлик қилиш тарафдоримиз. Бизнинг фикримизча, БМТ, ШҲТ, МДҲ, ИҲТ ва бошқа халқаро тузилмалар билан фаол ҳамкорлик республиканинг миллий манфаатларига жавоб беради. Жаҳон банки, Осиё тараққиёт банки, Ислом тараққиёт банки, Халқаро валюта фонди, Европа тикланиш ва тараққиёт банки ва бошқа халқаро молиявий-иқтисодий ташкилотлар каби халқаро иқтисодий ва молиявий-банк тузилмалари томонидан амалий ҳамкорликни ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратмоқдамиз.
ЕОИИ ва ЖСТга қўшилиш масаласига келсак, бизнинг фикримизча, ушбу халқаро тузилмаларнинг қарама-қаршилиги конструктив эмас. Иккала ташкилотда ҳам тинч ҳаёт кечираётган бир қатор давлатлар мавжуд. Қолаверса, бу йил ёзда Президентимиз Шавкат Мирзиёев депутатлар олдида нутқ сўзлаб, Россия ва ЕОИИ бизнинг асосий шерикларимиз эканлигини, савдоимизнинг 70 фоизи улар билан боғлиқлигини айтди.
Бизнинг партиямиз очиқлик ва прагматизм, рационализм, кам сиёсийлаштириш ва идеализация инсоннинг миллий манфаатларидан воз кечишини таъкидламайди. Ўзбекистон барча МДҲ мамлакатлари, биринчи навбатда Россия Федерацияси билан дўстлик ва ҳамкорлик алоқаларини ривожлантириш учун фаол ташқи сиёсат олиб бормоқда, бу Хитой, АҚШ, Европа Иттифоқи мамлакатлари, Корея Республикаси, Япония ва бошқалар билан алоқаларга ҳам тегишли. Яъни, ЕОИИ ва ЖСТ ва фаол ташқи сиёсат бир-бирига зид тушунчалар эмас.
Бугунги кунда Ўзбекистон ва минтақавий ташкилотлар ўртасидаги муносабатларни ислоҳ қилиш жараёни давом этмоқда. Аммо бу, бизнинг фикримизча, жуда эҳтиёткор ва мувозанатли ёндашув билан ўтказилиши керак.
ЕОИИ ва ЖСТга қабул қилинган тақдирда, ўзбекистонлик ишлаб чиқарувчилар бир қатор қўшимча имкониятларга эга бўладилар. ЕОИИга келсак, бу Иттифоқ мамлакатлари бозорига, биринчи навбатда Россия ва Қозоғистонга тенг чиқиш имкониятини англатади. Мева-сабзавот ва бошқа рақобатдош устунликларга эга бўлган бошқа соҳаларни экспорт қилувчилар фойда кўради. Улар учун янада қулай шароитлар яратилади - етказиб бериш ҳажми ва даромадлар ошади. Буларнинг барчаси янги иш ўринлари, бандлик, катта даромадлар ва аҳоли ҳаётининг яхшиланиши англатади.
Шу билан бирга, баъзи хавфлар мавжуд. Ўзбекистон чегараларни очишга мажбур бўлади ва янги талабларга мослашишга вақтлари бўлмаган баъзи корхоналарнинг ёпилишига олиб келиши мумкин бўлади.Буларнинг барчаси биздан синчковлик билан таҳлил қилишни, сарҳисоб қилиб қарор қабул қилишни талаб қилади. Ва биз фақат шундай мувозанатли ёндашувни қўллаб-қувватлаймиз.
— Сизнинг партиянгиз пойтахтда фуқароларни рўйхатга олиш тартибини соддалаштиришга катта эътибор беради. Бунга қандай ҳисса қўшмоқчисиз? Иқтисодиётнинг ҳаддан ташқари эркинлаштирилиши меҳнат ресурсларининг номутаносиблигига ва Тошкентда, бошқа вилоятларга зарар бўлган ҳолда, ишчилар сонининг кўпайишига олиб келадими?
— Ўзбекистон Республикаси фуқароси республика ҳудудида эркин юриш, Ўзбекистон Республикасига кириш ва кетиш ҳуқуқига эга, қонунда белгиланган чеклашлар бундан мустасно. Ушбу меъёрлар мамлакат Конституциясининг 28-моддасида баён этилган. Тошкент ва Тошкент вилоятида доимий яшашнинг амалдаги тартиби шунга ўхшаш "истисно" сифатида ишлайди.
Доимий ва вақтинча рўйхатдан ўтказиш (прописка) тартибини соддалаштириш ҳақида гап кетганда, фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқлари кафолатларини таъминлашга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Фуқароларнинг Тошкент шаҳрида ва Тошкент вилоятида бўлиш жойида рўйхатга олиниши бугунги кунда доимий яшаш жойидан ҳисобдан чиқарилмаган ҳолда, беш кундан бир йилгача бўлган муддатларга рўйҳатга олиниши амалга оширилмоқда. Бироқ, бошқа вилоятдан келган фуқаро иккиламчи бозорда уй-жой сотиб ололмайди. Ушбу чекловни олиб ташлаш ҳақида ўйлаш керак, аммо бу ҳолатдан келиб чиқиши мумкин бўлган спекуляциянинг олдини олиш учун чоралар кўриш керак.
Бундан ташқари, «Юксалиш» ҳаракатининг Тошкент шаҳрида ва пойтахт минтақасида яшаш жойида рўйхатдан ўтиш амалиётини давлат хизмат марказлари ва Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали рўйхатдан ўтказиш амалиётини жорий этиш ташаббусини қўллаб-қувватлаймиз.
— Яқинда ўтказилган дебатларда ҳокимлар ва маҳаллий кенгашлар ўртасида аҳолидан қишлоқ хўжалиги ерларини олиш бўйича масалаларни қайта тақсимлаш ҳақида муҳокамалар бўлди. Бу борада сизнинг партиянгиз позицияси қандай? Қайси механизм сизнинг наздингизда самарали бўлар эди?
— ЎзЛиДеП - маҳаллий кенгаш депутатлари фаолиятини такомиллаштириш, улар мустақиллигини мустаҳкамлаш ва энг асосийси, ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиёти дастурларини амалга ошириш, реал даромаднинг стабил ўсишини таъминлаш, аҳоли ҳаёт тарзи сифатини яхшилаш ва маҳаллий бюджетлар устидан назорат олиб бориш тарафдори.
Биз бу жараёнларда кенгашлар позициялари кучайтирилиши тарафдоримиз. Халқ депутатлари кенгашлари базасида ер участкалари олиб қўйилиши режалаштирилаётган ер эгалари ва манфаатдор шахслар билан очиқ мулоқот ўтказиши лозим. Ва фақатгина шу асосда кенгашлар ер участкасининг эҳтимолий олиб қўйилиши бўйича қарор қабул қилмоғи керак. Бу ер олиб қўйилиши билан боғлиқ тақдим этиладиган компенсация тури, ҳажми ва муддатига ҳам боғлиқ.
— Сизларнинг асосий мақсадларингиздан бири – мамлакатдаги парламентаризм тизимини такомиллаштириш ҳисобланади. Бу йўналишда қандай ислоҳотлардан бошламоқчисизлар? Парламент ва депутатлар ваколатларини янада кенгайтириш керакми? Агар, "ҳа", десангиз, у ҳолда қандай соҳаларда ва масалаларда?
- Ўзбекистон - ҳуқуқлар ҳимояси ва инсон, тадбиркорлик ва хусусий секторнинг қонуний манфаатлари ҳимоясида турган профессионал парламентга муҳтож. Янги Ўзбекистон – кучли парламент ва жойларда ҳукуматнинг ваколатли вакиллари фаолият олиб бораётган давлатдир.
Мамлакат сиёсий ҳаётида партиялар ролини ошириш керак, у ёки бу қарор ижросини таъминлашда парламент назоратини кучайтирмоқ зарур. Биз "кнопка босиш" ва депутатнинг ўз сиёсий партияси билан алоқасини йўқотиши у мандатдан автоматик тарзда маҳрум этилишига асос бўлиши тарафдоримиз. Қонун ижодкорлиги фаолияти ҳам такомиллаштирилиши лозим. Норматив актлар халқ томонидан илгари сурилиши лозим, идоралар қабул қиладиган қонунчилик лойиҳалари сони кескин камайиши жуда муҳим, аҳоли эса қонунчиликка киритилиши кутилаётган ўзгаришлар тўғрисида ўз вақтида ва содда тилда хабардор этилиши лозим.
— Сайловдан кейин биринчи навбатда қандай қонунчилик ташаббусларини илгари сурмоқчисиз?
— Сиёсий соҳада амалга ошириладиган ислоҳотларга келадиган бўлсак, пропорционал сайлов тизимига ўтиш ташаббусини илгари сурмоқчимиз. Шунингдек, "Электрон ҳукумат", "Электрон парламент", ва "Электрон халқ депутатлари кенгашлари" тамойилларини илгари суриш режамизда бор.
Қонун ижодкорлиги фаолиятининг яна бир йўналиши — ҳуқуқ-тартибор органларининг ҳаддан кўпайиб кетган ваколатларини оптималлаштириш ва судлар мустақиллигини ошириш ҳамда умуман суд-ҳуқуқ тизимини такомиллаштиришдан иборат.
Биз қонуности ҳужжатларини бирхиллаштириш ва тадбиркорликнинг ягона Кодексини ишлаб чиқиш ташаббусини илгари сурамиз.
ЎзЛиДеП шунингдек, қишлоқхўжалиги кластерлари тармоғини, кўптармоқли фермер хўжаликларини ривожлантириш тарафдори, многопрофильных фермерских хозяйств, шунингдек, халқаро бозорга замонга мос рақобатбардош маҳсулотларни чиқариш учун ишлаб-чиқаришнинг турли соҳаларига инновацион ечимлар киритиш тарафдоридир.
Ижтимоий соҳада партия ўз эътиборини ёшларни қўллаб-қувватлаш, соғлиқни сақлаш тизимини такомиллаштиришга, шунингдек, касбий, шу жумладан, хусусий таълимни жорий этиш ва қўллаб-қувватлашга қаратади. Маърифат ҳозирги замоннинг энг кенг кўламли ва хавфли таҳдидларидан бири - терроризмга қарши курашга хизмат қилмоғи лозим.