Қалб ва юрак ила — ўзбекистонликларнинг БАМ қурилишига қўшган ҳиссаси
© Sputnik / И. Зенин
Oбуна бўлиш
Эксклюзив
Ўзбекистон ёшлари партия ва комсомол ташкилотларининг кўрсатмасига кўра ишга олинган қурилиш отрядлари таркибида БАМга боришган. Улар қурилиш майдончасида бир неча йил сменада ишлашди, баъзилари эса Сибирда қолишди.
ТОШКЕНТ, 9 июл — Sputnik. Байкал-Амур магистрал линияси (БАМ) СССРдаги энг йирик темир йўл қурилиши лойиҳаларидан биридир. Магистрал Иркутск вилояти, Транс-Байкал ўлкаси, Амур вилояти, Бурятия ва Якутия республикалари ҳудудидан ўтади ва умумий узунлиги 4,3 минг км.
БАМ маршрути қаттиқ иқлим зоналари, жумладан, абадий музлик (бир метрдан юзлаб метргача чуқурлик) ва сейсмиклиги юқори бўлган ҳудудлардан (9 баллгача) ўтади. Йўналиш 11 та йирик дарё ҳамда 7 та тоғ тизмасини кесиб ўтади. Бундан ташқари, қийин рельеф туфайли Байкал ва Северо-Муйский тизмалари орқали 6,7 км ва 15,3 км узунликдаги автомагистрал туннеллари қурилди.
БАМни қуриш режалари 19-асрнинг 80-йилларида пайдо бўлган, аммо уларни амалга ошириш фақат 1924 йилда бошланган. Кейин келажакдаги магистрални ўз ичига олган СССР темир йўлларини ривожлантириш режаси тасдиқланди. 1930 йилда Байкал-Амур магистрал линияси деб номланган лойиҳа тасдиқланди ва 1933 йилда унинг йўналиши аниқланди.
Қурилиш муаммоларидан бири ишчи кучининг етишмаслиги эди. Уни ҳал қилиш учун маҳбуслар келтирилди. 1932 йилда қурилиш Бирлашган Давлат Сиёсий Бошқаруви ихтиёрига ўтказилди ва БАМлаг ташкил этилди.
1938 йилга келиб қурилиш майдончасида 150 мингдан ортиқ киши ишлаган. Қурилиш икки томондан амалга оширилди: ғарбий қисм Тайшетдан Братсккача (720 км) ва шарқий қисм Комсомолск-Амурдан Советская Гавангача (442 км). 1939 йилда шарқий участкани лойиҳалаш бошланди ва 1945 йилда у орқали биринчи поезд ўтди.
1958 йилда узунлиги 730 км бўлган Тайшет - Лена - Якурим участкаси ишга туширилди. Шундан сўнг қурилиш деярли 10 йилга тўхтатилди.
1967 йилдан изланишлар қайта тикланди ва 1974 йилда автомобиль йўли қурилишининг асосий босқичи бошланиши билан бутун иттифоқ қурилишига барча иттифоқ республикаларидан, жумладан, Ўзбекистондан минглаб мутахассислар ва ишчилар сафарбар этилди.
Улар қурилиш, лойиҳалаш ва техник ёрдам билан шуғулланган. Туннел ва кўприклар каби мураккаб объектларни барпо этишда ўзбекистонлик қурувчиларнинг ҳиссаси алоҳида қайд этилди. Хусусан, Становой тизмаси ва Кодара тизмаларида.
Қурилиш жараёнида ўша пайтда бурғулаш ва портлатиш ва бетонлашнинг энг янги усуллари қўлланилган. Бундан ташқари, ирригация ва ирригация иншоотларини яратишда катта тажрибага эга ўзбек халқи қурилаётган автомобиль йўлининг дренажини моҳирона таъминлаш ва ер ости иншоотларини мустаҳкамлашда ўз билимларини сарфлади.
Республиканинг иссиқ иқлимига ўрганиб қолган ёш қурувчилар келишлари билан Сибирнинг оғир об-ҳаво шароитларига дуч келишди. Бироқ, улар тезда мослашишди ва экстремал шароитларда ишлашни ўрганишди.
Ўзбекистонликларнинг БАМ қурилишига қўшган ҳиссаси
© Sputnik / Игорь Михалев
Ўзбекистон ёшлари БАМга партия ва комсомол ташкилотларининг махсус топшириқлари билан қабул қилинган қурилиш отрядлари таркибида боришди. Улар қурилиш майдончасида бир неча йил сменада ишлашди, баъзилари эса Сибирда қолишди.
Бу воқеа ва ўртоқларни 1976-йилда ҳамфикрлар жамоаси билан БАМ темир йўлидаги Куанда қишлоғини лойиҳалаш учун жўнаб кетган тошкентлик архитектор Александр Калисламов тез-тез эслайди.
“Йигитлар орасида Бутуниттифоқ қурилиш майдончасида ўз умр йўлдошини топганлар ҳам бор эди. Кейинчалик улар оила қуришди. Уларнинг кўплари Новосибирскда қолишди, баъзилари эса Москвага кўчиб кетишди", — деб эслайди у.
Ўзбекистонликларнинг БАМ қурилишига қўшган ҳиссаси
© Sputnik / Хрупов
Меъмор Ўзбекистон меҳнат жамоалари қандай яхши натижалар кўрсатгани, меҳнат рекордларини ўрнатгани, бунинг учун раҳбарият томонидан тез-тез эътироф этилгани ва рағбатлантирилгани ҳақида ғурур билан гапириб берди.
Ўзбекистонлик меъморлар томонидан лойиҳалаштирилган Куанда қишлоғининг маҳаллий аҳолиси эса бугунги кунгача бинолар ва безак буюмларида ўзбек маданияти унсурларини кўришади.
“Боғчамизда анъанавий ўймакорлик нақшли бир нечта ёғоч устунлар Тошкентдан махсус буюртма асосида олиб келинган. Бундан ташқари, қишлоқ бўйлаб ариқлар бор. Деярли асл кўринишида сақланиб қолган Куанда бекати Ўзбекистондан келтирилган мармар билан қопланган. Ичкарида эса гумбаз остида миллий ўзбек кийимида далада меҳнат қилаётган йигит-қизлар тасвирланган картинани кўриш мумкин”, — дейди Куанда қишлоғида яшовчи Татьяна Шаркова.
Ўзбекистонликларнинг БАМ қурилишига қўшган ҳиссаси
© Sputnik / Михаил Кухтарев
Меъмор Калисломовнинг сўзларига кўра, Бутуниттифоқ қурилиш лойиҳаси турли миллат ёшларини бирлаштирган: қурувчилар маданий анъана ва урф-одатлар билан алмашдилар, ўз ошхонаси сирлари билан ўртоқлашдилар.
“Эсимда, қозонимиз йўқ, ҳамкасбларимизга таом бериш, ўзбекона меҳмондўстликни кўрсатиш учун қозонда палов пиширган эдик. Улар, ўз навбатида, ўзлари миллий таом ва ичимликлар тайёрлаб, миллий чолғу асбобларини чалиб бизни лол қолдирдилар", — дейди меъмор.
Байкал-Амур магистрал линияси нафақат муҳим инфратузилма лойиҳаси сифатида, балки СССР доирасидаги халқаро ҳамкорликнинг намунаси сифатида тарихда қолди. Магистрал йўлнинг қандай қурилгани ҳақидаги тирик ва ёрқин хотиралар эса унинг иштирокчилари, шунингдек, у ўтган ҳудудлар аҳолиси қалбида яшаб келмоқда.
“Мен учун БАМ ҳаётимдаги энг ёрқин давр бўлди. Ўзбекистонда аллақачон Тошкентдаги мактабни реконструкция қилишда қатнашганман, у ерда тасодифан БАМда ишлаган қурувчи билан танишиб қолдим. Шундай қилиб, биз бир оиладек эдик. Хотираларимиз ва кечинмаларимиз бизни шунчалик яқинлаштирди", — дея қувонч билан гапирди Калисламов.
Байкал-Амур магистралининг (БАМ) қурилиши тугалланган кун расмий равишда 2003 йил 5 декабрда Шимолий Муиский туннели орқали ҳаракат очилган кун дея маълум қилинган.
Узунлиги 15,343 км бўлган ушбу туннел — Россиядаги энг узун ва дунёда бешинчи ўринда туради. Унинг қурилиши мураккаб шароитлар: абадий музлик, ер ости сувлари, кўчкилар ва тектоник ёриқлар туфайли ноёб эди.
БАМ қурилиши минтақанинг бой табиий ресурсларига йўл очди, транзит ташишни таъминлади ва узунлиги 10 минг км бўлган энг қисқа Шарқ-Ғарбий темир йўл йўналишини яратди. Ҳарбий-стратегик нуқтаи назардан, магистраль Транс-Сибир темир йўлига муқобил бўлиб, узлуксиз ҳаракатни таъминлайди.
Бугунги кунда БАМ бўйлаб йилига 12 миллион тоннага яқин юк ва 12 миллион йўловчи ташилади.
2013 йилдан бери "Россия темир йўллари" ва Транс-Сибир темир йўлини ўз ичига олган Шарқий полигонни модернизация қилмоқда. 2022 йил сентябрида якунланган биринчи босқич 520,5 миллиард рубл қийматида йилига 144 миллион тонна юк ташиш ҳажмини оширди.Умумий қиймати 1,1 триллион рубл бўлган модернизациянинг иккинчи босқичи 2024 йилга келиб юк кўтариш қувватини 180 миллион тоннагача оширишга қаратилган.
2024 йил март ойида учинчи босқич бошланди, 2035 йилгача мўлжалланган ва 3,738 триллион рублга тенг. 2030 йилга бориб юк ташиш ҳажмини 210 миллион тоннагача, 2032 йилга келиб эса 270 миллион тоннагача етказиш режалаштирилган. Шу йилларда учта янги туннел ва битта кўприк қурилади.
