Амир Темур шиори, қўшини ва боғлари
14:10 09.04.2024 (янгиланди: 14:39 09.04.2024)
Oбуна бўлиш
Бундан 688 йил муқаддам, 9 апрелда буюк саркарда, кучли давлат ва темурийлар сулоласининг асосчиси Амир Темур таваллуд топган.
ТОШКEНТ, 9 апр – Sputnik. Саркарда Амир Темур нафақат Ўрта Осиё тарихида, балки Кавказ, Волгабўйи ва Россия тақдирида ҳам катта роль ўйнаган.
Амир Темур сиймоси кўплаб муаллифларнинг адабий асарларида, жумладан, Эдгар Аллан По, Михаил Лебедев, Сергей Бородиннинг адабий асарларида, 1724 йилда Лондонда премьераси бўлган Генделнинг "Темурлан" операсида, шунингдек, бадиий ва ҳужжатли фильмларда ўз аксини топган.
Унинг илм-фан ва маданият ҳомийси, рафиқаси Сарой Мулкхонимга (Бибихонимга) бўлган катта муҳаббати ҳақидаги афсонани ҳамма билади: у ҳукмдор билан ҳарбий юришларидан сўнг учрашишга ва ҳатто узоқ вақт йўқлигида унинг номидан ҳукмронлик қилишга рухсат берилган ягона инсон бўлган.
Аммо Амир Темур қўшини қандай ташкил этилгани, у ўз ҳаётида қандай тамойилларга амал қилгани, Темур яратган боғлар бугунги кунгача сақланиб қолганми ёки йўқлигини биладиганлар кам. .
Амир Темурнинг герби, шиори, бошқарув тамойиллари
Маворауннаҳр ҳукмдори кўплаб унвонларга эга бўлиб, унга турли тахаллуслар ва эпитетлар берилган. Улардан энг кенг тарқалганлари Соҳибқирон ("бахтли юлдуз туркуми остида таваллуд топган") ва Темурлан оёғидан оғир ярадор бўлганидан сўнг - Темур ланг (чўлоқ) маъносида.
Гербдаги учта доира дунёнинг уч қисмини англатарди, уларнинг ҳукмдори ўша пайтда Тамерлан ҳисобланган. Бу герб тангаларда ҳам тасвирланган.
Соҳибқирон салтанатининг шиори форсча ибора бўлиб, кўпчилик шарқшунослар уни “Адолат – куч” ёки “Куч – адолатда” деб таржима қилишади. Бу ҳикмат Амир Темурнинг муҳри ва узугини безатган.
Амир Темурнинг ҳукмронлиги учта асосий тамойилга асосланган эди: сулолавий, диний ва ҳарбий.
Сулола тамойили - Амир Темурнинг авлодлари ва энг яқин қариндошлари ҳаётининг дахлсизлигини назарда тутган.
Диний тамойил - динга ва унинг вакилларига очиқ ҳурматга асосланган эди (бу ҳолда ислом).
Ҳарбий тамойил — мўғул тартибига асосланган эди. Амир Темур умрининг катта қисмини ҳарбий юришларга бағишлаган.
Амир Темур армияси
Унинг қўшинларининг асосий ҳарбий кучи асосан мўғулларга ўхшаш бўлган чағатойлардан иборат эди. Испаниялик дипломат ва сайёҳ Руй Гансалес де Клавихо ўз кундаликларида Амир Темурнинг чағатой лашкарбошиларидан бирининг ташқи кўринишини шундай тасвирлайди: “У кўк сутимидан (Хитой ипак матосидан) тикилган кўйлак кийган ва бошида зарҳал кашталар бўлган. эгнида марварид ва қимматбаҳо тошлар билан безатилган баланд қалпоқли қалпоқча бор эди. Қалпоқнинг тепасида олтин учли элемент бор эди, ундан иккита ўралган қизил сочлар уч тўрга ўралган, орқадан тушиб, елкаларигача чўзилган. Шу тарзда тўқилган бу Темурбек жангчиларининг нишонидир”.
Кўнгиллилар фақат отлиқлардан иборат бўлиб, ўнлик саноқ тизими бўйича қурилган, яъни туман (ўн минглик), минглик, юзлик ва ўнликларга бўлинган. Бўлимлардаги асосий бўлинмалар туманлар, мингликлар, юзбошилар, ўнликлар амирлари эди. Асосан қалъаларни қамал қилишда қатнашган пиёда - ўтроқ қўшинлар ҳам бор эди.
Амир Темур боғлари
Амир Темур Самарқандни ўз давлатининг пойтахти этиб танлади. Иқтисодий ва сиёсий фаровонликдан ташқари, ўрта аср Самарқанди том маънода гуллаб-яшнаган. Соҳибқирон мамлакатни кўкаламзорлаштиришга алоҳида эътибор берди.
Унинг даврида ўзи туғилиб ўсган шаҳри Кеш - Шаҳрисабз, яъни "яшил шаҳар" деб атала бошланди.
Амир Темур Самарқанднинг ўзида ва унинг чеккасида катта-катта боғлар, боғлар барпо этган. Бу анъанани Темурнинг набираси Мирзо Улуғбек давом эттирди.
Темурийлардан жами 14 та боғ қолган бўлиб, улардан 9 та ёки 10 тасига Амир Темур асос солган. Боғларнинг ўзи бугунги кунгача сақланиб қолмаган бўлсада, улар жойлашган жой номлари сақланиб қолган.
Боғи Баланд (Баланд боғ) Чўпон ота тепалиги яқинида жойлашган эди.
Боғи Дилкушо (Руҳни ром этувчи боғ) айрим маълумотларга кўра, Самарқанддан 5 км жануби-шарқда, Панжакентга олиб борувчи йўлнинг ўнг томонида, Ҳиндувон қишлоғи яқинида жойлашган. Боғ Амир Темурнинг хотинларидан бири Тукелхоним шарафига қурилган. Ҳозир боғ ўрнида Дилкушо қишлоғи жойлашган.
Боғи Майдон (Майдон боғи) Чупан ота тепалигининг этагида, деярли Олий боғнинг ёнида жойлашган эди. Қизиғи шундаки, бу боғ жойлашган ҳудуд ҳали ҳам "Боғи майдон" деб аталади.
Боғи Чинор (Чинор боғи) Самарқанднинг шарқий қисмида, Конигил мавзесининг жануби-шарқида Амир Темур томонидан бунёд этилишига буйруқ берилган.
Боғи Шамол (Шамол боғи) 1404 йилда Самарқанднинг ғарбий қисмида қурилган. Уни Амир Темурнинг невараси, Мироншоҳнинг қизи совға сифатида олган. Боғ жойлашган жой ҳозиргача "Боғишамол" деб аталади.
Давлатобод боғи (гуллаган салтанат боғи ёки яхши ташкил этилган давлат боғи) Амир Темур Ҳиндистондан қайтиб келганидан кейин ташкил этилган. Боғ Самарқанднинг жанубида Дарғом канали ёнида жойлашган эди.
Эътиборлиси, пойтахт аҳолиси ҳам Амир Темур боғлари ва баъзи боғларини зиёрат қилиш ҳуқуқига эга эди. Ҳукмдор йўқлигида шаҳарнинг бойлари ҳам, камбағаллари ҳам Самарқанд боғларида сайр қилишган.
Асрлар ўтса ҳамки, Амир Темурнинг хотираси тирик. Унинг шарафига кўчалар номланади, у ҳақида фильмлар суратга олинади, у ҳақида китоблар ёзилмоқда. Масалан, яқинда Москвада россиялик ёзувчининг Амир Темур ҳақидаги янги асари тақдимоти бўлиб ўтди.
Тошкент шаҳри аҳолиси ва меҳмонлари Темурийлар давлат музейига ташриф буюриб, қудратли сулола ҳукмронлик қилган даврга шўнғишлари мумкин.
Тошкент шаҳри аҳолиси ва меҳмонлари Темурийлар давлат музейига ташриф буюриб, қудратли сулола ҳукмронлик қилган даврга шўнғишлари мумкин.
