https://sputniknews.uz/20240222/ukraina-gaz-tranzit-aqsh-42621379.html
Украина орқали газ транзити тақдири АҚШда ҳал қилинмоқда
Украина орқали газ транзити тақдири АҚШда ҳал қилинмоқда
Sputnik Ўзбекистон
Россия етказиб беришни қайта йўналтириш кўпчилик учун фойдалидир. Украина газ транзити сусаймоқда – кейин нима бўлади?
2024-02-22T12:36+0500
2024-02-22T12:36+0500
2024-02-22T12:36+0500
колумнистлар
украина
ақш
газ
аналитика
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/754/82/7548202_0:157:3083:1891_1920x0_80_0_0_44db96fcb94f768c39207bc802f20ab2.jpg
ТОШКЕНТ, 22 фев — Sputnik. Игорь Юшков. 2024 йил турли соҳа ва жиҳатларда ҳал қилувчи йил сифатида қабул қилинади. Газ секторининг ҳам ўзига хос интригалари бор. Улардан бири Россия газининг Украина орқали Европага транзити бўйича шартноманинг тугашидир.Амалдаги узоқ муддатли шартнома 2020 йилнинг бошидан 2024 йилнинг 31 декабригача амал қилади. Ҳар сафар Россия ва Украина ўртасида янги транзит шартномасини имзолаш масаласи тортишувлар, можаролар ва умумий асабийлик билан кечган. Мисол учун, аввалги шартнома 2009 йилдан 2019 йилгача амалда бўлган ва Стокголм арбитражида кўриб чиқилиши билан якунланган. Кейин томонлар шартнома муддати тугашига 10 кун қолганда бир тўхтамга келишди ва 31 декабрь куни янги шартнома имзоланди.Украина транзити хавфини ким кўтариши керак?Бугун Россия газининг транзити билан боғлиқ воқеа янги доирага кирди. Европаликлар муҳокама жараёнини бошлашди. Словакия бош вазири Роберт Фицо 25 январь куни Украина бош вазири Денис Шмигал билан музокаралар ўтказиб, унинг якунида келишувларга эришилгани ва Россия газининг транзити 2024 йилдан кейин узайтирилишини маълум қилди. Уларнинг Ужгородда учрашгани муҳим. Бу ерда афсонавий ва ҳанузгача ишлаётган совет газ қувури Уренгой - Помари - Ужгород тугайди, аслида Фицо унинг давом этишини муҳокама қилиш учун келган.Иқтисодий нуқтаи назардан, Украина транзитини сақлаб қолиш Европа Иттифоқи учун фойдалидир. Ушбу йўналиш орқали 2023 йилда тахминан 14,5 миллиард кубометр Россия гази ўтди. Бундан ташқари, бу Ғарбий ва марказий Европанинг аксарият мамлакатларига рус метанини етказиб берадиган сўнгги газ қувуридир. Хусусан, бу газни Германия, Италия, Франция, Чехия, Австрия, Словакия қабул қилади. Иккинчи эксплуатация йўли Турк оқими Европага газни асосан Болқон минтақаси учун етказиб беради: Болгария, Греция, Шимолий Македония, Руминия, Сербия ва энг кўпи Венгрияга етади.Албатта, агар Украина транзити тўхтаса, Европа иқтисодиёти учун ҳеч қандай фалокат бўлмайди.Минтақада газ бозори аллақачон шокни бошдан кечирган: газ тақчиллиги 2021 йилнинг ўрталарида бошланган, 2022 йилда эса санкциялар туфайли Россия газини етказиб бериш шунчалик қисқарганки, унинг нархи минг куб метр газ учун 2500 доллардан ошди. Агар 2021 йилда “Газпром”нинг Европа Иттифоқига экспорти тахминан 160 миллиард куб метрни, 2023 йилда тахминан 27 миллиард куб метрни ташкил этган бўлса, 2024 йилга келиб Европада истеъмолнинг пасайиши туфайли бозор барқарорлашди. Шу сабабли, Россиядан экспортнинг яна 14,5 миллиард куб метрга қисқариши Европада газ нархининг ошишига сабаб бўлади. Бу 2022 йилдагидек радикал бўлмайди, лекин барибир Европа Иттифоқининг саноацизланишига ҳисса қўшади.Россия газининг транзити масаласида Украина позицияси бир-бирига мос келмайди. Бир томондан, Киевга газ ташиш учун тўлов олиш ва бир қатор Европа давлатларига босим воситасини сақлаб қолиш фойдалидир. Аммо сиёсий нуқтаи назардан, Украина Россияни энергия ресурсларини сотишдан тушган даромаддан маҳрум қилиши керакдек. Шу сабабли, Фицонинг баёнотларидан кўп ўтмай, Украина ҳукумати унинг транзитни сақлаш бўйича келишувларга эришиш ҳақидаги сўзларини рад этди. Лекин улар буни маккорлик билан қилишди: мавжуд шартнома узайтирилмаслигини айтишди.Киев, агар европалик компаниялар “Газпром” билан тузилган шартномалар бўйича газ етказиб бериш ва қабул қилиш пунктини Россия-Украина чегарасига кўчирса, транзит узайтирилишига аниқ шама қилмоқда. Ахир, кейин Киев Европа бизнесидан қазиб олиш учун пул олади. Аммо Европа Иттифоқидаги компаниялар Украина транзити билан боғлиқ барча хатарларни ўз елкасига олишга шошилмаяпти.Кўрсатмани Киевга Вашингтон берадиТранзитни сақлаб қолиш масаласида асосий омил АҚШнинг позициясидир. Улар етказиб бериш йўлидан қатъи назар, Россия газини Европа бозоридан сиқиб чиқаришда давом этишади. Ҳозирча америкаликлар Европага танаффус беряпти, бироқ иситиш мавсуми тугаганидан кейин Вашингтон Киевга транзитни тўхтатиш ҳақида кўрсатма бериши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, ҳақиқатда Россия газининг Украина тизими орқали Европага оқимини ушлаб туриш учун узоқ муддатли транзит шартномаси энди умуман керак эмас. 2019 йилдан бошлаб Киев газни тартибга солишнинг Европа тизимидан нусха кўчиришни бошлади. Энди Украина газ насослари қуввати ажратилган мунтазам аукционларни ўтказишга мажбур. 2021 йилда "Газпром" ҳатто Украина орқали амалдаги шартнома бўйича ҳисобланган ҳажмдан кўпроқ етказиб бериш керак бўлганда ҳам уларда иштирок этди. Шундай қилиб, Россия газининг Украина орқали транзитини тўхтатиш учун шартномани бекор қилиш ёки унинг тугашини кутиш етарли эмас. "Газпром"га газ ташиш тизими қувватларини тақсимлаш бўйича ким ошди савдоларида қатнашишига йўл қўймаслик учун унга қарши санкциялар жорий этиш зарур. Буни АҚШ ёки Украина Вашингтон кўрсатмаси билан амалга оширади.Бу вазиятни тушунган Европа Иттифоқи ўзини Россия газидан воз кечишга уринаётгандек кўрсатишга ҳаракат қилмоқда. Европа Иттифоқининг энергетика бўйича комиссари Кадри Симсон 15 февраль куни ЕИ “уч томонлама транзит келишуви”ни узайтиришдан манфаатдор эмаслигини айтди. Транзит бўйича уч томонлама келишув мавжуд эмаслиги эътиборга молик. Газ Украина орқали "Газпром" ва “Украинанинг "Нафтогаз" компаниялари ўртасидаги икки томонлама шартнома асосида амалга оширилади. Кадри Симсон, албатта, буни билади, лекин атайлаб масалани шундай тақдим қилмоқчики, гўёки Брюссел транзит масаласида нимадир қарор қабул қиляпти. Европа Иттифоқи АҚШ босими остида транзитнинг тўхтатилиши эҳтимоли юқори эканлигини тушунади ва вазиятни Россия метанидан воз кечиш бўйича ўз стратегиясини амалга ошириш сифатида кўрсатмоқчи.Россия етказиб беришини қайта йўналтириш кўпчилик учун фойдалидирРоссия Европага газ етказиб беришдан бош тортмайди. Биринчидан, Владимир Путин "тўғридан-тўғри чизиқ" ҳақида айтганидек, давлат экспортдан даромад олади. Лекин бюджетга пул керак. Иккинчидан, Москва Европа газ бозори учун АҚШ билан ҳозирги курашда таслим бўлмоқчи эмас. Аммо Россия Европа Иттифоқига газ етказиб беришни янада қисқартиришга тайёр бўлиши керак. Газпром тақчиллиги кучаяётган Ўзбекистонга 2023 йилдаёқ газ етказиб беришни бошлаган. Бундан ташқари, 2023-2024 йиллар қиш мавсумида етказиб бериш режалаштирилганидан юқори бўлди. Ўтган йилнинг июнь ойида имзоланган шартномада йилига максимал 2,9 миллиард куб метр газ етказиб бериш кўзда тутилган. Аммо 2023 йил декабрида “Газпром” раҳбари Алексей Миллер Владимир Путин билан учрашувда совуқ об-ҳаво туфайли Ўзбекистон қўшимча ҳажмлар сўрагани, ҳозирда “Марказий Осиё – Марказ” газ қувури максимал қувватда ишлаётганини айтди.Қиш мавсумида талабнинг бундай кўтарилиши Марказий Осиё республикалари учун одатий ҳолга айланиб бормоқда. Уларни қамраб олиш учун минтақа давлатлари Россия билан ҳамкорликда ё газ ташиш тизимини кенгайтиришга, ёки газ омборларини қуришга тўғри келади, бу ҳамма жойда ҳам мумкин эмас. Шунинг учун газ катта эҳтимол билан Россияда сақланади ва газ қувурлари кенгайтирилади.“Газпром” 2024 йилда Қозоғистонга газ экспорти бўйича шартнома имзолаши мумкин. У ерда ҳам худди Ўзбекистонда бўлгани каби муаммолар пайдо бўлмоқда – маҳаллий ишлаб чиқариш истеъмол ўсишига мос келмаяпти. Бундан ташқари, Остона бутун ҳудудларни газлаштиришни режалаштирмоқда: хусусан, мамлакат шимоли-шарқида ҳамон газ таъминоти йўқ. Кўмир истеъмолини камайтириш ҳисобига республика энергия балансининг ўзгариши ҳам газ истеъмолининг ўсишига туртки бериши мумкин. Ҳозирча Марказий Осиё давлатларида иситиш мавсумида газ етарли эмас.Келажакда истеъмол ўсиши билан улар йил давомида харид қилишга ўтишлари мумкин. "Газпром" аввалроқ Европага кетган Ғарбий Сибир конларидан минтақага газ жўнатади. Ориентация жараёни йиллар давом этади, лекин аста-секин Марказий Осиё Россия газининг барқарор бозорига айланиши мумкин. Узоқ муддатда Беларусда ҳам газ таъминоти ошиши мумкин. Беларусь атом электр станцияси ишга туширилгандан сўнг, экспортнинг қисқариши кузатилмоқда, бу эса баъзи газ электр станцияларини республиканинг энергия балансидан чиқариб юборди.Шунга кўра, Россия газининг импорти тахминан 6 миллиард куб метрга камайди. Аммо келажакда Беларусда энергия истеъмоли газ истеъмолини оширишни талаб қилади. Бундан ташқари, Белорусь электр энергияси Украинага экспорт қилиниши мумкин (Шимолий ҳарбий округ тугаганидан кейин ва Киевнинг ташқи сиёсатидаги ўзгаришлардан кейин). Яна бир сценарий - Беларусда атом электр станцияларидан электр энергиясидан фойдаланган ҳолда сувни электролиз қилиш орқали водород ишлаб чиқариш. Бу Европа Иттифоқида анча рақобатбардош бўлган кам углерод изига эга водород ишлаб чиқариш имконини беради.Бунда ядровий электр энергияси экспортга йўналтирилган саноат учун ишлайди, ички эҳтиёжлар учун ёқилғи қуйиш шохобчалари фаолияти тикланади. Шундай қилиб, Россия газининг экспорт бозорларини алмаштириш жараёни аллақачон бошланган. Гарчи бу узоқ вақт талаб қилса ҳам.
украина
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2024
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Янгиликлар
uz_UZ
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
россия украина газ транзити
россия украина газ транзити
Украина орқали газ транзити тақдири АҚШда ҳал қилинмоқда
Россия етказиб беришини қайта йўналтириш кўпчилик учун фойдалидир. Украина газ транзити сусаймоқда – кейин нима бўлади?
ТОШКЕНТ, 22 фев — Sputnik. Игорь Юшков. 2024 йил турли соҳа ва жиҳатларда ҳал қилувчи йил сифатида қабул қилинади. Газ секторининг ҳам ўзига хос интригалари бор. Улардан бири Россия газининг Украина орқали Европага транзити бўйича шартноманинг тугашидир.
Амалдаги узоқ муддатли шартнома 2020 йилнинг бошидан 2024 йилнинг 31 декабригача амал қилади. Ҳар сафар Россия ва Украина ўртасида янги транзит шартномасини имзолаш масаласи тортишувлар, можаролар ва умумий асабийлик билан кечган. Мисол учун, аввалги шартнома 2009 йилдан 2019 йилгача амалда бўлган ва Стокголм арбитражида кўриб чиқилиши билан якунланган. Кейин томонлар шартнома муддати тугашига 10 кун қолганда бир тўхтамга келишди ва 31 декабрь куни янги шартнома имзоланди.
Украина транзити хавфини ким кўтариши керак?
Бугун Россия газининг транзити билан боғлиқ воқеа янги доирага кирди. Европаликлар муҳокама жараёнини бошлашди. Словакия бош вазири Роберт Фицо 25 январь куни Украина бош вазири Денис Шмигал билан музокаралар ўтказиб, унинг якунида келишувларга эришилгани ва Россия газининг транзити 2024 йилдан кейин узайтирилишини маълум қилди. Уларнинг Ужгородда учрашгани муҳим. Бу ерда афсонавий ва ҳанузгача ишлаётган совет газ қувури Уренгой - Помари - Ужгород тугайди, аслида Фицо унинг давом этишини муҳокама қилиш учун келган.
Иқтисодий нуқтаи назардан, Украина транзитини сақлаб қолиш Европа Иттифоқи учун фойдалидир. Ушбу йўналиш орқали 2023 йилда тахминан 14,5 миллиард кубометр Россия гази ўтди. Бундан ташқари, бу Ғарбий ва марказий Европанинг аксарият мамлакатларига рус метанини етказиб берадиган сўнгги газ қувуридир. Хусусан, бу газни Германия, Италия, Франция, Чехия, Австрия, Словакия қабул қилади. Иккинчи эксплуатация йўли Турк оқими Европага газни асосан Болқон минтақаси учун етказиб беради: Болгария, Греция, Шимолий Македония, Руминия, Сербия ва энг кўпи Венгрияга етади.
Албатта, агар Украина транзити тўхтаса, Европа иқтисодиёти учун ҳеч қандай фалокат бўлмайди.
Минтақада газ бозори аллақачон шокни бошдан кечирган: газ тақчиллиги 2021 йилнинг ўрталарида бошланган, 2022 йилда эса санкциялар туфайли Россия газини етказиб бериш шунчалик қисқарганки, унинг нархи минг куб метр газ учун 2500 доллардан ошди. Агар 2021 йилда “Газпром”нинг Европа Иттифоқига экспорти тахминан 160 миллиард куб метрни, 2023 йилда тахминан 27 миллиард куб метрни ташкил этган бўлса, 2024 йилга келиб Европада истеъмолнинг пасайиши туфайли бозор барқарорлашди. Шу сабабли, Россиядан экспортнинг яна 14,5 миллиард куб метрга қисқариши Европада газ нархининг ошишига сабаб бўлади. Бу 2022 йилдагидек радикал бўлмайди, лекин барибир Европа Иттифоқининг саноацизланишига ҳисса қўшади.
Россия газининг транзити масаласида Украина позицияси бир-бирига мос келмайди. Бир томондан, Киевга газ ташиш учун тўлов олиш ва бир қатор Европа давлатларига босим воситасини сақлаб қолиш фойдалидир. Аммо сиёсий нуқтаи назардан, Украина Россияни энергия ресурсларини сотишдан тушган даромаддан маҳрум қилиши керакдек. Шу сабабли, Фицонинг баёнотларидан кўп ўтмай, Украина ҳукумати унинг транзитни сақлаш бўйича келишувларга эришиш ҳақидаги сўзларини рад этди. Лекин улар буни маккорлик билан қилишди: мавжуд шартнома узайтирилмаслигини айтишди.
Киев, агар европалик компаниялар “Газпром” билан тузилган шартномалар бўйича газ етказиб бериш ва қабул қилиш пунктини Россия-Украина чегарасига кўчирса, транзит узайтирилишига аниқ шама қилмоқда. Ахир, кейин Киев Европа бизнесидан қазиб олиш учун пул олади. Аммо Европа Иттифоқидаги компаниялар Украина транзити билан боғлиқ барча хатарларни ўз елкасига олишга шошилмаяпти.
Кўрсатмани Киевга Вашингтон беради
Транзитни сақлаб қолиш масаласида асосий омил АҚШнинг позициясидир. Улар етказиб бериш йўлидан қатъи назар, Россия газини Европа бозоридан сиқиб чиқаришда давом этишади. Ҳозирча америкаликлар Европага танаффус беряпти, бироқ иситиш мавсуми тугаганидан кейин Вашингтон Киевга транзитни тўхтатиш ҳақида кўрсатма бериши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, ҳақиқатда Россия газининг Украина тизими орқали Европага оқимини ушлаб туриш учун узоқ муддатли транзит шартномаси энди умуман керак эмас. 2019 йилдан бошлаб Киев газни тартибга солишнинг Европа тизимидан нусха кўчиришни бошлади. Энди Украина газ насослари қуввати ажратилган мунтазам аукционларни ўтказишга мажбур. 2021 йилда "Газпром" ҳатто Украина орқали амалдаги шартнома бўйича ҳисобланган ҳажмдан кўпроқ етказиб бериш керак бўлганда ҳам уларда иштирок этди. Шундай қилиб, Россия газининг Украина орқали транзитини тўхтатиш учун шартномани бекор қилиш ёки унинг тугашини кутиш етарли эмас. "Газпром"га газ ташиш тизими қувватларини тақсимлаш бўйича ким ошди савдоларида қатнашишига йўл қўймаслик учун унга қарши санкциялар жорий этиш зарур. Буни АҚШ ёки Украина Вашингтон кўрсатмаси билан амалга оширади.
Бу вазиятни тушунган Европа Иттифоқи ўзини Россия газидан воз кечишга уринаётгандек кўрсатишга ҳаракат қилмоқда. Европа Иттифоқининг энергетика бўйича комиссари Кадри Симсон 15 февраль куни ЕИ “уч томонлама транзит келишуви”ни узайтиришдан манфаатдор эмаслигини айтди. Транзит бўйича уч томонлама келишув мавжуд эмаслиги эътиборга молик. Газ Украина орқали "Газпром" ва “Украинанинг "Нафтогаз" компаниялари ўртасидаги икки томонлама шартнома асосида амалга оширилади. Кадри Симсон, албатта, буни билади, лекин атайлаб масалани шундай тақдим қилмоқчики, гўёки Брюссел транзит масаласида нимадир қарор қабул қиляпти. Европа Иттифоқи АҚШ босими остида транзитнинг тўхтатилиши эҳтимоли юқори эканлигини тушунади ва вазиятни Россия метанидан воз кечиш бўйича ўз стратегиясини амалга ошириш сифатида кўрсатмоқчи.
Россия етказиб беришини қайта йўналтириш кўпчилик учун фойдалидир
Россия Европага газ етказиб беришдан бош тортмайди. Биринчидан, Владимир Путин "тўғридан-тўғри чизиқ" ҳақида айтганидек, давлат экспортдан даромад олади. Лекин бюджетга пул керак. Иккинчидан, Москва Европа газ бозори учун АҚШ билан ҳозирги курашда таслим бўлмоқчи эмас. Аммо Россия Европа Иттифоқига газ етказиб беришни янада қисқартиришга тайёр бўлиши керак. Газпром тақчиллиги кучаяётган Ўзбекистонга 2023 йилдаёқ газ етказиб беришни бошлаган. Бундан ташқари, 2023-2024 йиллар қиш мавсумида етказиб бериш режалаштирилганидан юқори бўлди. Ўтган йилнинг июнь ойида имзоланган шартномада йилига максимал 2,9 миллиард куб метр газ етказиб бериш кўзда тутилган. Аммо 2023 йил декабрида “Газпром” раҳбари Алексей Миллер Владимир Путин билан учрашувда совуқ об-ҳаво туфайли Ўзбекистон қўшимча ҳажмлар сўрагани, ҳозирда “Марказий Осиё – Марказ” газ қувури максимал қувватда ишлаётганини айтди.
Қиш мавсумида талабнинг бундай кўтарилиши Марказий Осиё республикалари учун одатий ҳолга айланиб бормоқда. Уларни қамраб олиш учун минтақа давлатлари Россия билан ҳамкорликда ё газ ташиш тизимини кенгайтиришга, ёки газ омборларини қуришга тўғри келади, бу ҳамма жойда ҳам мумкин эмас. Шунинг учун газ катта эҳтимол билан Россияда сақланади ва газ қувурлари кенгайтирилади.
“Газпром” 2024 йилда Қозоғистонга газ экспорти бўйича шартнома имзолаши мумкин. У ерда ҳам худди Ўзбекистонда бўлгани каби муаммолар пайдо бўлмоқда – маҳаллий ишлаб чиқариш истеъмол ўсишига мос келмаяпти. Бундан ташқари, Остона бутун ҳудудларни газлаштиришни режалаштирмоқда: хусусан, мамлакат шимоли-шарқида ҳамон газ таъминоти йўқ. Кўмир истеъмолини камайтириш ҳисобига республика энергия балансининг ўзгариши ҳам газ истеъмолининг ўсишига туртки бериши мумкин. Ҳозирча Марказий Осиё давлатларида иситиш мавсумида газ етарли эмас.
Келажакда истеъмол ўсиши билан улар йил давомида харид қилишга ўтишлари мумкин. "Газпром" аввалроқ Европага кетган Ғарбий Сибир конларидан минтақага газ жўнатади. Ориентация жараёни йиллар давом этади, лекин аста-секин Марказий Осиё Россия газининг барқарор бозорига айланиши мумкин. Узоқ муддатда Беларусда ҳам газ таъминоти ошиши мумкин. Беларусь атом электр станцияси ишга туширилгандан сўнг, экспортнинг қисқариши кузатилмоқда, бу эса баъзи газ электр станцияларини республиканинг энергия балансидан чиқариб юборди.
Шунга кўра, Россия газининг импорти тахминан 6 миллиард куб метрга камайди. Аммо келажакда Беларусда энергия истеъмоли газ истеъмолини оширишни талаб қилади. Бундан ташқари, Белорусь электр энергияси Украинага экспорт қилиниши мумкин (Шимолий ҳарбий округ тугаганидан кейин ва Киевнинг ташқи сиёсатидаги ўзгаришлардан кейин). Яна бир сценарий - Беларусда атом электр станцияларидан электр энергиясидан фойдаланган ҳолда сувни электролиз қилиш орқали водород ишлаб чиқариш. Бу Европа Иттифоқида анча рақобатбардош бўлган кам углерод изига эга водород ишлаб чиқариш имконини беради.
Бунда ядровий электр энергияси экспортга йўналтирилган саноат учун ишлайди, ички эҳтиёжлар учун ёқилғи қуйиш шохобчалари фаолияти тикланади. Шундай қилиб, Россия газининг экспорт бозорларини алмаштириш жараёни аллақачон бошланган. Гарчи бу узоқ вақт талаб қилса ҳам.
