Евромайдан тугашининг 10 йиллиги — Украинадаги давлат тўнтариши сабаблари ва оқибатлари
© Sputnik / Андрей Стенин
/ Oбуна бўлиш
Евроинтеграциясининг тўхтатилишига қарши кенг кўламли норозилик намойиши 2013 йил 21 ноябрдан 2014 йил 21 февралгача давом этган.
ТОШКЕНТ, 21 фев — Sputnik. Минглаб украиналиклар томонидан ўн йил аввал содир бўлган оммавий тартибсизликларга мамлакат парламенти Европа Иттифоқи билан ассоциация ва эркин савдо битимини имзолашга тайёргарликни тўхтатишга қарор қилгани сабаб бўлган. Ҳужжатни 2013 йилнинг 28-29 ноябрь кунлари Вилнюсдаги Шарқий ҳамкорлик саммитида имзолаш режалаштирилган эди. Sputnik Ўзбекистон ўша уч ой ичида содир бўлган воқеаларни эслайди.
РИА Новости хабарига кўра, Украина Вазирлар Маҳкамаси ўз қарорини, жумладан, Россия ва бошқа МДҲ давлатлари билан иқтисодий алоқаларни ривожлантириш зарурати билан изоҳлаган. Ўз навбатида, Виктор Янукович “Европа Иттифоқи билан ассоциация Киевнинг МДҲ ва Божхона иттифоқидаги эркин савдо зонаси билан муносабатларини ривожлантиришга тўсқинлик қилмаслигини” таъкидлади.
Сокин норозилик намойишларидан тортиб тартибсизликларгача
Норозилик намойишлари узоқ куттирмади — ижтимоий тармоқларда Киев марказидаги йиғилиш ҳақидаги хабарлар пайдо бўла бошлади. РИА Новости хабарига кўра, 21 ноябрь куни кечқурун, Мустақиллик майдонига 2 мингга яқин одам йиғилган. Улар орасида мухолифатчи сиёсатчилар – “Батькивщина” (Ватан) партияси парламентдаги фракцияси раҳбари Арсений Яценюк, “Удар” партияси етакчиси Виталий Кличко, миллатчи “Свобода” партияси етакчиси Олег Тягнибок ва собиқ ички ишлар вазири Юрий Луценко ҳам бор эди.
Намойишнинг дастлабки кунлари нисбатан тинч бўлган бўлса, 24 ноябрь куни вазият янада оғирлашган – намойишчилар сони бир неча ўн минглаб одамларга етган. Ҳуқуқ-тартибот ходимлари билан тўқнашувлар, Вазирлар Маҳкамаси биносига ҳужум қилишга уринишлар бошланди. Кўздан ёш оқизувчи газ ва тутунли бомбалар бор эди. 25 ноябрь куни евроинтеграцияси тарафдорлари бош вазир Николай Азаровнинг истеъфосини талаб қилди.
Бир неча кун аввал у мамлакат евроинтеграцияси курсидан қайтмаётгани ва олти ойдан кейин ЕИ билан ассоциация шартномасини тайёрлашга қайтиши мумкинлигини айтди, деб хабар берди РИА Новости.
Намойишчилар 29 ноябрдан 30 ноябрга ўтар кечаси Ички ишлар вазирлигининг “Беркут” махсус бўлинмаси ёрдамида тарқатиб юборилган, ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари эса анча қаттиқ ҳаракат қилган – ўнлаб қурбонлар, баъзилари касалхонага ётқизилган.
РИА Новости хабарига кўра, шундан сўнг намойишчилар Михайловская майдонига кўчиб ўтган, улар сезиларли даражада кўпайган ва минглаб одамларнинг норозилик акцияси оммавий тартибсизликларга айланган. Хусусан, одамлар Украинанинг бир қанча вилоятларида маъмурий биноларни эгаллаб олишга уринган. Улар ҳукумат истеъфосини, муддатидан олдин президент ва парламент сайловларини ўтказишни талаб қилди.
“Президент маъмуриятига бостириб киришга уринишлар бўлди, тўқнашувлар бўлди, ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари ва намойишчилар томонидан ўнлаб қурбонлар ҳақида хабар берилди. Намойишчилар Киев маъмурияти ва касаба уюшмалари уйини эгаллаб, жойлашдилар. Мухолифат етакчилари митинглар энди инқилобга айланганини айтишди”, — дея хабар беради РИА Новости.
Бузилган келишувлар
21 февраль куни Украина президенти Виктор Янукович, мухолифат етакчилари, ЕИ ва Россия вакиллари иштирокида сиёсий инқирозни бартараф этиш бўйича келишув имзоланган эди. Ўша куни Украина Ички ишлар вазирлиги тартибсизликлар натижасида камида 80 киши ҳалок бўлгани, 800 га яқин киши жароҳатлангани ҳақида хабар берди.
Ҳужжатни Россия Ташқи ишлар вазирлиги ҳам ўз сайтида эълон қилди. Томонлар, келишиб олишди:
ушбу шартнома имзолангандан кейин 48 соат ичида Украинанинг 2004 йилги Конституциясини ҳозиргача киритилган ўзгартиришлар билан тиклайдиган махсус қонунни қабул қилиш, имзолаш ва эълон қилиш. Имзоловчилар 10 кун ичида коалиция тузиш ва миллий бирлик ҳукуматини тузиш ниятларини эълон қилади.
Президент, ҳукумат ва парламент ваколатларини мувозанатлаштирадиган конституциявий ислоҳот зудлик билан бошланади ва 2014 йил сентябрь ойида якунланади.
Президентлик сайловлари Украинанинг янги Конституцияси қабул қилингандан сўнг дарҳол, лекин 2014 йил декабридан кечиктирмай ўтказилади. Янги сайлов қонунчилиги қабул қилинади, Марказий сайлов комиссиясининг янги таркиби ЙХҲТ ва Венеция комиссияси қоидаларига мувофиқ пропорционал асосда шакллантирилади.
Сўнгги зўравонлик ҳаракатлари бўйича тергов ҳокимият, мухолифат ва Европа Кенгашининг биргаликдаги мониторинги остида амалга оширилади. Бундан ташқари, ҳукумат ва мухолифат куч ишлатмасликка ваъда берди.
Айни пайтда, РИА Новости хабарига кўра, эртаси куни, 2014 йил 22 февралда парламент эришилган келишувларни бузган. Олий Рада раҳбариятини ўзгартирди, конституцияни ўзгартирди, Януковични ҳокимиятдан четлатиб, президентлик сайловлари санасини белгилади.
Рада спикери Александр Турчинов Украина президенти вазифасини бажарувчи бўлди. Ушбу воқеалардан бир йил ўтгач, "Евромайдан" бошланиши — 21 ноябрь Украинада Қадр-қиммат ва эркинлик куни деб эълон қилинди. Бу ҳақдаги фармонни Украинанинг ўша пайтдаги президенти Пётр Порошенко имзолаган.
Украина бугун
Украинадаги давлат тўнтаришидан кейин ўтган ўн йил якунларини сарҳисоб қилар экан, Россия Федерацияси ташқи ишлар вазири ўринбосари Михаил Галузин шундай деди: "Украина собиқ СССРнинг ўзини-ўзи таъминлайдиган, саноати ривожланган ва аҳолиси гавжум республикасидан қашшоқ ва ўлаётган ҳудудга айланди".
2013 йил ноябрида норозилик намойишига чиққан украиналиклар бундай натижани тасаввур қилишмаган бўлса керак. 2014 йил март ойида Россия ва Қрим республика ва Севастопол шаҳрининг Россия Федерацияси таркибига кириши тўғрисида шартнома имзолаган эди.
Кўп ўтмай Украинанинг Донецк ва Луганск вилоятларида вилоятлар мақоми бўйича референдумлар бўлиб ўтди. Уларнинг аҳолисидан Донецк ва Луганск халқ республикаларининг давлат мустақиллиги актини қўллаб-қувватлаяптими деган саволга жавоб бериш сўралган. Сайлов участкаларига келганларнинг мутлақ кўпчилиги ўзини ўзи эълон қилган республикалар мустақиллиги учун овоз берди, деб хабар беради РИА Новости.
Охирги 10 йил ичида Украина аҳолиси 2,5 баробар камайди. Бу ҳақда Украина собиқ бош вазири Николай Азаров маълум қилди. Ҳозирги бош вазир Денис Шмигалнинг сўзларига кўра, Махсус ҳарбий операция бошлангандан бери Украина иқтисодиёти 30 фоизга қисқарди ва 3,5 миллион иш ўринларини йўқотди.
