Учинчи қутб ёки қор қоплонларининг яшаш жойини қандай сақлаш керак?
09:09 12.02.2024 (янгиланди: 11:11 12.02.2024)
Oбуна бўлиш
Эксклюзив
Бу ноёб жонивор яшайдиган барча 12 давлат вакиллари Самарқандда қор қоплонини ҳимоя қилиш бўйича Глобал дастурни амалга ошириш масалаларини муҳокама қилишди.
Самарқандда қор қоплони ва унинг экотизимларини сақлаш бўйича глобал дастурнинг (GSLEP) 8-йиғилиши бўлиб ўтди. Унда қор қоплонлари яшайдиган барча мамлакатлар вакиллари иштирок этди: Ўзбекистон, Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Ҳиндистон, Мўғулистон, Хитой, Покистон, Афғонистон, Бутан ва Непал, деб хабар қилди Sputnik Ўзбекистон мухбири.
Халқаро учрашув 2013 йилда Бишкек декларацияси доирасида тузилган ушбу ҳукуматлараро иттифоқнинг ўн йиллиги муносабати билан бўлиб ўтди. Бу вақт ичида ҳар бир мамлакат қор қоплонлари популяциясини ва унинг яшаш муҳитини сақлаб қолишда сезиларли ютуқларга эришди.
Экологлар нафақат кўп йиллик меҳнат натижаларини сарҳисоб қилишди, балки истиқболдаги устувор вазифаларни ҳам белгилаб олишди, аниқланган молиялаштиришдаги камчиликларни муҳокама қилиб, ресурсларга бўлган эҳтиёжни баҳолашди.
Россия Табиий ресурслар вазирлигининг халқаро ҳамкорлик ва иқлим ўзгариши департаменти директори Иван Кушнинг сўзларига кўра, қор қоплони Россия Федерациясининг Қизил китобига киритилган. Бу ҳайвонни сақлаб қолиш бўйича барча чора-тадбирлар Россияда қор қоплонини сақлаш бўйича қабул қилинган стратегия доирасида амалга оширилмоқда.
Россия Табиий ресурслар вазирлигининг халқаро ҳамкорлик ва иқлим ўзгариши департаменти директори Иван Куш
© Sputnik/Анна Желиховская
"Биз дарҳол ўз олдимизга қор қоплонлари сони 150 тадан ошиши керак, деган вазифани қўйдик. Бугунги кунда Россияда уларнинг сони 90 тагача", — деди Иван Куш.
Қозоғистонда 190 га яқин қор қоплони яшайди. Аҳолини асрашга БМТТД/Глобал атроф-муҳит фонди ва Қозоғистон ҳукуматининг тоғ ва ўрмон экотизимларининг биологик хилма-хиллигини бошқариш лойиҳаси катта ҳисса қўшмоқда. Республика вакилининг таъкидлашича, лойиҳа кўмагида мамлакатда ҳайвонларни сунъий йўлдош орқали белгилаш (махсус ёқалар ёрдамида) бошланди.
Ҳозирда 10 нафари белгиланди, бу уларнинг ҳаракатларини кузатиш имконини беради. Бундан ташқари, тирик қор қоплон ҳужайраларининг криобанки тўлдирилмоқда.
Қор қоплонлари сони бўйича Хитой (тахминан 5 минг) ва Мўғулистон (тахминан 1 минг) етакчилик қилмоқда. Бутан ҳам уларни кўпайтиришда муваффақиятга эришди - 97 нафардан 134 тагача.
Ўзбекистонда бугунги кунда 100 дан 120 тагача қор қоплонлари мавжуд. Ҳаммаси бўлиб, турли ҳисоб-китобларга кўра, дунёда бу мушуксимонларнинг 6 мингдан бир оз кўпроғи қолган. Айнан шу ёввойи мушукда экологлар иқлим ўзгаришига қарши кураш рамзини кўришади.
Учрашув иштирокчилари таъкидлаганидек, иқлим ўзгариши глобал исиш ва музликларнинг эришига олиб келади. Бу, ўз навбатида, экологлар учинчи қутб деб атайдиган қор қоплони яшаш жойига тузатиб бўлмайдиган зарар етказади.
“Сайёрамизнинг икки қутби ҳақида ҳаммамиз биламиз, лекин учинчи қутб – Осиёнинг баланд тоғларининг улкан муз заҳиралари ҳақида кам одам билади. Бир миллиарддан ортиқ одамни сув билан таъминлайдиган ушбу учинчи қутбда йўқолиб кетиш хавфи остида турган қор қоплони яшайди", — дея тушунтирди GSLEP.
Шунинг учун ҳам экологлар бонг урмоқда: қор қоплонлари яшайдиган жойларда ҳаво ҳароратининг ошиши билан музликлар ҳар қачонгидан ҳам тезроқ эриб, одамлар ва ёввойи табиатга таҳдид солмоқда.
"Ушбу ўзгаришлар ва уларнинг таъсирини тушуниш, ландшафтлар ва жамоаларнинг иқлим заифлигини хариталаш, одамлар ва ёввойи табиатнинг уларга мослашишига ёрдам бериш Глобал қор қоплони ва экотизимни ҳимоя қилиш дастурининг муҳим қисмидир", — дея қўшимча қилди GSLEP.
Бу ёввойи мушуклар яшайдиган мамлакатларда ҳам тушунилади. Шу боис ҳукумат даражасида ушбу қимматбаҳо турни асраб-авайлаш бўйича минтақавий, трансчегаравий ва давлатлараро ҳамкорликни ривожлантириш ва чуқурлаштиришнинг долзарб зарурлиги қайд этилмоқда.
“Ўзбекистондаги БМТТД ва Глобал атроф-муҳит фонди Тараққиёт дастури билан ҳамкорликда қор қоплонларини сақлаш бўйича лойиҳани муваффақиятли амалга оширдик, бу эса экологик таълимга алоҳида эътибор қаратиладиган иккита ташриф буюрувчилар марказини яратиш ва SMART патрул тизимини жорий этиш имконини берди. Шунингдек, Ўзбекистон ҳукумати ташаббуси билан Ғарбий Тянь-Шанда қор қоплонларини сақлаш бўйича трансчегаравий ҳамкорлик трансчегаравий ўзаро англашув меморандуми имзоланишига олиб келганидан фахрланамиз”, – деди Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгаришлари вазири Азиз Абдуҳакимов.
Бундан ташқари, Африка ва Евроосиёда (Қозоғистон, Қирғизистон, Ўзбекистон) кўчманчи йиртқич қушларни сақлаш бўйича ўзаро англашув меморандуми каби ҳужжатлар ва Устюрт платосида ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилиш соҳасида ҳамкорлик меморандуми (Қозоғистон, Ўзбекистон), шунингдек, Ўзбекистон Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш вазирлиги, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти ва Табиатни муҳофаза қилиш халқаро иттифоқи ўртасида Ўзбекистонда озиқ-овқат тизимига таъсир қилиш, ердан фойдаланиш ва қайта тиклаш дастурини амалга ошириш бўйича келишув имзоланди.
Мутахассислар бир овоздан барча вазифаларни фақат биргаликда енгиш мумкин деган фикрда.
Мулоқот ва қор қоплонларининг яшаш муҳитини сақлаш бўйича қўшма ҳаракатлар ва чора-тадбирлар ишлаб чиқиш зарурати муносабати билан учрашув якунлари бўйича экологлар ёввойи мушук яшайдиган мамлакатларнинг асосий мажбуриятлари белгилаб берган Самарқанд резолюциясини қабул қилишди.
