Ўзбекистон ва ЕОИИ — уч йиллик ҳамкорлик
16:05 11.12.2023 (янгиланди: 18:00 11.12.2023)
© Sputnik
/ Oбуна бўлиш
2020 йил декабрь ойидан бошлаб Ўзбекистон Евроосиё иқтисодий иттифоқининг (ЕОИИ) кузатувчи-давлати ҳисобланади, бироқ экспертлар ушбу мақом амалга оширилганданоқ ташкилотга аъзо бўлишнинг афзалликларини башорат қила бошлашди.
ТОШКЕНТ, 11 дек — Sputnik. Ўзбекистонга Евроосиё иқтисодий иттифоқида (ЕОИИ) кузатувчи давлат мақомини бериш тўғрисидаги қарор Иттифоқ аъзолари томонидан Минскда уч йил аввал, 11 декабрь куни қабул қилинган эди.
Шундан сўнг ЕИК (Евроосиё иқтисодий комиссияси) интеграция ва макроиқтисодиёт вазири Сергей Глазьев республика Иттифоқнинг стратегик ҳамкори эканлигини, кузатувчи мақоми эса ҳамкорликнинг янги босқичига кўтарилишига имкон беришини, бу эса ҳар икки томон учун ҳам фойдали эканини таъкидлади.
“Кузатувчи мақоми Иттифоқдаги кузатувчи давлатнинг ваколатли вакилларига Иттифоқ органлари мажлисларида таклиф бўйича қатнашиш ва Иттифоқ органлари томонидан қабул қилинган, махфий хусусиятга эга бўлмаган ҳужжатларни олиш имконини беради. Қолаверса, бу мақом Иттифоқ органларида қарорлар қабул қилишда иштирок этиш ҳуқуқини бермайди", — дея тушунтирган эди ЕИКда.
Режага мувофиқ иш
Ўзбекистон ўзининг кузатувчи мақомини тўлиқ амалга ошириши учун 2021 йил апрель ойида Тошкент ЕИК билан ўзаро ҳамкорлик меморандумини, шунингдек, 2021–2023 йилларга мўлжалланган қўшма тадбирлар режасини имзолади. Кейинчалик у ўзаро ҳамкорликнинг янги соҳалари билан тўлдирилди.
ЕИК маълумотларига кўра, меморандум савдо сиёсати, божхона ва техник тартибга солиш, истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, шунингдек, ишчиларнинг ижтимоий ва меҳнат ҳуқуқлари, дори воситалари ва тиббиёт буюмлари муомаласи, молия бозорлари, транспорт, энергетика, саноат ва қишлоқ хўжалиги, рақамли иқтисодиёт бўйича ҳамкорликни назарда тутади.
ЕИК Ҳайъати раиси Михаил Мясниковичнинг сўзларига кўра, режа Ўзбекистон томонига, агар манфаатдор бўлса, ЕОИИ қонунчилигига босқичма-босқич мувофиқлаштиришни бошлаш учун Иттифоқ талабларини амалда ўрганишга ёрдам беришдан иборат эди. Хусусан, гап техник жиҳатдан тартибга солиш стандартларини унификация қилиш ҳамда савдо ва божхона тартибга солишдаги техник тўсиқларни бартараф этиш ҳақида бормоқда.
Савдо айланмасининг йиллик ўсиши
Ўтган йиллар давомида Ўзбекистонда ЕОИИ ягона бозори имкониятларидан самарали фойдаланиш масалалари фаол муҳокама қилинмоқда. Ташкилотдаги кузатувчи мақоми республикага Евроосиё бешлиги билан савдо-иқтисодий ҳамкорлик кўрсаткичларини ошириш имконини берди.
Иттифоқ давлатларининг республика билан товар айирбошлаш ҳажми йил сайин ортиб бормоқда. ЕИК маълумотларига кўра, 2021 йилда товар айирбошлаш ҳажми 22,9 фоизга ошиб, 11,6 миллиард долларни ташкил қилди.
2022 йилда Ўзбекистон Республикаси Статистика агентлиги маълумотларига кўра, республиканинг ЕОИИ мамлакатлари билан ташқи савдо айланмаси 15,7 миллиард долларга етди. 2023 йилнинг январь-октябрь ойларида бу кўрсаткич 2022 йилнинг шу даврига нисбатан 1,4 фоизга ошиб, 12,9 миллиард долларни ташкил қилди. Бу ҳақда иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази хабар берди. Марказ ЕОИИда иштирок этишнинг Ўзбекистон иқтисодиёти учун афзалликларини баҳолаш билан ҳам шуғулланади.
“Агар Ўзбекистон Иттифоққа қўшилса, ўзбек ишлаб чиқарувчилари ЕОИИ мамлакатлари бозорига тенг кириш имкониятига эга бўлади, меҳнат мигрантлари учун тенг шароитлар яратилади ва улар Россия инвестиция ресурслари ва технологияларидан фойдаланиш имкониятига эга бўлади”, — дея таъкидлайди марказ экспертлари. — Шунингдек, Ўзбекистон ЕОИИга қўшилиши билан ЕОИИ ягона божхона тарифи амал қиладиган ягона божхона маконининг бир қисмига айланади.
Бундан ташқари, Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази экспертларининг фикрича, ташкилот билан янада интеграциялашган ҳолда Ўзбекистон ташқи бозорларга, хусусан, ЕОИИ билан имтиёзли савдо келишувларига эга бўлган Вьетнам, Эрон, Сербия ва Сингапурга чиқиш учун янада қулай шарт-шароитларга эга бўлади.
Амалга оширилмаган потенциал
2021 йилда Евроосиё тараққиёт банки экспертлари Ўзбекистон ва ЕОИИ ўртасидаги иқтисодий интеграциянинг истиқболлари ва потенциал оқибатларини баҳолади. Шундай қилиб, уларнинг фикрича, ЕОИИ умумий меҳнат бозорига кириш республикага ўртача 1,5–2 миллиард доллар миқдорида қўшимча йиллик пул ўтказмалари оқимини таъминлайди.
Бундан ташқари, банк экспертларининг фикрича, чуқур ҳамкорлик Ўзбекистонга ЕОИИнинг мавжуд мамлакатларига экспорт ҳажмини қўшимча 1,2 миллиард долларга ошириш имконини беради.
2022 йилда Ўзбекистон Республикаси Статистика агентлиги маълумотларига кўра, Иттифоққа экспорт ҳажми 5,6 миллиард долларни ташкил этди. Ўз навбатида, Ўзбекистоннинг кенг бозори Евроосиё бешлигида катта қизиқиш уйғотмоқда.
Евросиё тараққиёт банки таҳлилчилари Иттифоқ давлатларининг республикага амалга оширилмаган экспорт салоҳиятини 1,6 миллиард долларга баҳолашди.
“Энг истиқболли экспорт маҳсулоти гуруҳлари машинасозлик маҳсулотлари, қора металлар, буғдой, минерал маҳсулотлар, ёғоч, пластмасса ва каучукдир”, — дейилади хабарда.
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етказиб бериш
Савдо-иқтисодий алоқаларни ривожлантиришда ЕОИИ давлатларининг тезлаштирилган темир йўл ва мултимодал ташиш бўйича қўшма лойиҳаси бўлмиш “Евроосиё агроэкспресс” муҳим ўрин тутади. Унинг 2022 йил февралида амалга оширилиши Евроосиё ҳукуматлараро кенгаши томонидан қўллаб-қувватланди.
Лойиҳанинг мақсади — ЕОИИ мамлакатлари ишлаб чиқарувчиларидан Хитой, Ўзбекистон, Вьетнам ва Жануби-Шарқий ва Марказий Осиёнинг бошқа мамлакатларига қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт қилишни ривожлантиришдан иборат.
ЕИК савдо вазири Андрей Слепневнинг сўзларига кўра, биринчи босқичда ЕОИИ ҳудудидан ташқарига икки йўналишда – Хитой ва Ўзбекистонга, шунингдек, ортга мунтазам юк жўнатиш ташкил этилади.
“Келажакда савдо йўналишлари Осиё ва Европа минтақаларидаги бошқа мамлакатларга ҳам кенгайтирилиши мумкин”, — дея қўшимча қилди Слепнев.
Агар Ўзбекистон ҳақида гапирадиган бўлсак, лойиҳанинг мақсадларидан бири республикага 2025 йилгача йилига 400 минг тоннагача, 2030 йилгача эса йилига 900 минг тоннагача етказиб беришни таъминлашдан иборат.
Ўзаро туристик оқим
Декабрь ойи бошида Евроосиё иқтисодий комиссияси ЕОИИ статистик йилномасини нашр этди. Унда Иттифоқ давлатларини 2018-2022 йилларда ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари тўғрисидаги маълумотлар келтирилган.
Масалан, ташкилот мамлакатлари ялпи ички маҳсулоти 2022 йилда 2,6 миллиард долларга етди, бу 2021 йилга нисбатан 477 миллион долларга кўпдир. 2022 йилда ЕОИИда саноат ишлаб чиқариши 1,7 миллиард долларни ташкил этди, бу ўтган йилга нисбатан 256 миллион долларга кўпдир.
Беш йиллик ҳисоботда, шунингдек, ЕОИИ давлатларидан Ўзбекистонга ва республикадан Иттифоқ мамлакатларига сайёҳлик оқими тўғрисидаги маълумотлар киритилган. Шундай қилиб, 2022 йилда у ерга қарийб 6,2 миллион Ўзбекистон фуқароси туризм мақсадида борган. Ўз навбатида, Ўзбекистонга ЕОИИ давлатларининг 7,5 миллионга яқин аҳолиси ташриф буюрди.
