https://sputniknews.uz/20231210/sirli-kopburchaklar-mars-galati-narsalar-topildi-41482303.html
Сирли кўпбурчаклар. Марс юзаси остидан ғалати нарсалар топилди
Сирли кўпбурчаклар. Марс юзаси остидан ғалати нарсалар топилди
Sputnik Ўзбекистон
Хитой марсоходи Марс юзаси остидаги кўпбурчакли тузилмаларни топди.
2023-12-10T18:03+0500
2023-12-10T18:03+0500
2023-12-10T18:03+0500
дунё янгиликлари
дунёда
марс
хитой
қуёш, ой, космос
колумнистлар
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/02/11/16019430_227:0:3868:2048_1920x0_80_0_0_9f000fe0c813be2fc3b56e0f2ee119ac.jpg
ТОШКЕНТ, 10 дек — Sputnik. Владислав Стрекопытов. Хитойлик олимлар 2021—2022 йилларда Марсда ишлаган “Чжужун” марсоходи 35 метр чуқурликда келиб чиқиши номаълум кўпбурчакларни аниқлаганини маълум қилди."Чжужун" — Хитойнинг "Тяньвэнь-1" сайёралараро миссияси доирасида 2021 йил 14 май куни Марс шимолий ярим шарининг шарқий қисмидаги Утопия номли яланглигига қўнди. Хитой АҚШдан кейин Қизил сайёрага тадқиқотчи марсоходини муваффақиятли етказиб берган иккинчи давлат бўлди."Чжужун" кутилганидек уч ой эмас, балки 2022 йил 20 майгача ишлади, шундан сўнг у билан алоқа бутунлай узилди. Бу вақт ичида қурилма Утопия текислигининг туби бўйлаб икки километрга яқин масофани босиб ўтди.Бу нафақат Марсда, балки бутун Қуёш тизимидаги диаметри уч минг километрдан ортиқ бўлган энг катта зарба кратеридир. Тузилиши ҳам қизиқ, чунки бу ердаги қобиқ жуда нозик ва мантия юзага энг яқин келади. Бутун маршрут бўйлаб марсоход бортда ўрнатилган RoPeR (Rover Penetrating Radar) георадаридан фойдаланган ҳолда радар текширувларини ўтказди.Ушбу қурилма 100 метргача чуқурликдаги электромагнит тўлқинларнинг икки диапазонида юқори аниқликдаги товуш чиқаришни амалга оширади.Таққослаш учун: Марсга "Чжужуна" уч ой олдин келган ва ҳали ҳам қўшни Исид текислигини (Isidis Planitia) кратерида ишлаётган Американинг "Персеверанcе" ровери ер қаърини атиги ўн метргача "шаффоф" қилишга қодир.Бундан ташқари, "Чжужун" Марс қобиғининг магнитометрик харитасини ўтказди, магнит майдондаги маҳаллий аномалияларни аниқлади, иқлим параметрларини (ҳарорат, босим, шамол тезлиги) ўлчади, спектроскопия усуллари ёрдамида реголитнинг минерал таркибини ўрганди ва сув қидирди.Умуман олганда, марсоход Ерга 940 гигабайт турли маълумотларни узатди.Амазон ёшидаги чўкинди конларида "Чжужуна" асбоблари гидратланган сулфатлар, гидрокремний, темир оксиди ва хлоридларни аниқлади. Ушбу минераллар ҳосил бўлиши учун суюқ шўр сув талаб қилади.Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, гидратланган минераллар вулқон фаоллиги даврида, иссиқ магма ер юзасига кўтарилиб, ер ости музларини эритиб, ҳосил бўлган эритмани тузлар билан тўйинган пайтда ҳосил бўлган. Юзасига чиқиб, у буғланиб, ундан минераллар чўкди.Утопия яланглиги остида улкан ер ости муз қатламлари мавжудлиги 2016 йилда НАСА “Mars Reconnaissance Orbiter”нинг SHARAD радаридан фойдаланган ҳолда аниқланган. Захиралари 14 минг куб километрдан кўпроқни ташкил қилади, бу Буюк Шимолий Америка кўлларининг энг катта ва энг чуқури бўлган Юқори кўлидаги сув ҳажми билан солиштириш мумкин.RoPeR георадар, шунингдек, Утопия текислиги остидаги жинслар аниқ қатламланганлигини кўрсатди, яъни улар сув муҳитида тўпланган. Олимларнинг фикрига кўра, Амазониянинг илк даврида (3,5-3,2 миллиард йил олдин) кратер вақти-вақти билан сув билан тўлдирилган ва бу қатламланишга олиб келган.Уч миллиард йил олдин Марсдаги суюқ сув даври тугади ва қатламли жинслар чанг ва майда қолдиқлардан иборат реголит қатлами остида кўмилган. Шу билан бирга, олимлар юқори минераллашган эритмалар ҳали ҳам ғовак тутқичларида чуқурликда қолишини истисно қилмайди.Яқинда хитойлик олимлар яна бир кашфиёт ҳақида хабар беришди: ердан тахминан 35 метр чуқурликда, "Чжужуна" ерга кирувчи радар диаметри бир неча ўн метргача бўлган ханжар шаклидаги кўпбурчак тузилмаларни аниқлади. 1,9 километрлик йўл бўйлаб қурилма 16 та шундай кўпбурчакни қайд этди, бу эса улар бутун Утопия ҳудудида кенг тарқалганлигини кўрсатди.Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, сирли ер ости иншоотлари "нам" давр охирида ёки тугагандан сўнг дарҳол пайдо бўлган. Булар дастлаб кейинги геологик жараёнлар натижасида чуқурликка чўкиб кетган ер усти релеф шакллари эди. Муаллифлар таклиф қилган моделга кўра, сув кратердан чиқиб кетганда, унинг тубидаги гилли чўкма қуриб, ёрилиб кетган.Намлик ёриқларга кириб борди: чуқурликдан — ер ости сувларининг кўтарилиши ва ғовак музнинг сублимацияси пайтида ҳосил бўлган буғнинг тарқалиши натижасида ва сиртдан — қор шаклида. Музлаганда, ёриқларни тўлдирган сув ва тупроқ такозлар каби ишлади.Миллионлаб йиллар давом этган музлаш ва эришнинг циклик жараёни натижасида ўзига хос кичик тепаликли релеф шаклланган. Тахминан 3,2-2,9 миллиард йил олдин Марс юзасида шароитлар кескин ўзгарди: иқлим қуруқроқ ва совуқроқ бўлди. Кўпбурчак релеф эрозияга учраган, унинг қолдиқлари реголит қатлами остидан топилган.Шунга ўхшаш кўпбурчак тузилмалар бугунги кунда ҳам Марс юзасида кенг тарқалган. Улар ҳар йили баҳорда сайёрамизнинг қутбли ҳудудларида пайдо бўлади. Улар биринчи марта 2006 йилда Mars Reconnaissance Orbiter космик кемасига жойлаштирилган HiRISE (High Resolution Imaging Science Experiment) камераси тасвирларида пайқалган.Аризона университети тадқиқотчилари HiRISE камерасидан олинган тасвирларни таҳлил қилиб, чуқурчага ўхшаш тузилмалар сув ва карбонат ангидрид газидаги мавсумий ўзгаришлар натижаси деган хулосага келишди. Реголитга музлаган сув ва қуруқ муз уни кўпбурчакларга ажратди, уларнинг чегаралари бўйлаб қаттиқ тоғ жинслари юзага чиқади. Ва "қолип"нинг марказий қисмларида бўшашган қумли ёки чангли конлар тўпланади.Баҳорда ҳарорат кўтарилгач, ер ости музлари суюқлик фазасини четлаб ўтиб, дарҳол қаттиқ ҳолатдан газга айланади.Олимларнинг фикрига кўра, HiRISE камераси илгари кўплаб Марс кратерларининг текис тубида ёзиб олган машҳур кўпбурчак қумтепалари тахминан бир хил тарзда ҳосил бўлган. Шамоллар чанг ва қум доналарини учириб юборади, ёриқларни тўлдирувчи муз эса кўпбурчак тизмаларни ҳосил қилади.Батафсил тасвирларда катта ўлчамли кўпбурчаклар ичида кичикроқ кўпбурчаклар тармоғи кўринади. Шаклида улар қуруқ кўлларнинг тубида қурийдиган ёриқларга ўхшайди.Кўпбурчак рельеф тузилмалари Ерда, абадий музлик ривожланган ҳудудларда ҳам кенг тарқалган. Марсда бўлгани каби, улар ёрилишнинг эрозив шаклларининг шаклланишига олиб келадиган мавсумий музлаш-эритиш даврлари билан боғлиқ.
хитой
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2023
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Янгиликлар
uz_UZ
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
хитой марсоходи марс юзаси остидаги кўпбурчакли тузилмалар “чжужун” марсоходи
хитой марсоходи марс юзаси остидаги кўпбурчакли тузилмалар “чжужун” марсоходи
Сирли кўпбурчаклар. Марс юзаси остидан ғалати нарсалар топилди
Хитой марсоходи Марс юзаси остидаги кўпбурчакли тузилмаларни топди.
ТОШКЕНТ, 10 дек — Sputnik. Владислав Стрекопытов. Хитойлик олимлар 2021—2022 йилларда Марсда ишлаган “Чжужун” марсоходи 35 метр чуқурликда келиб чиқиши номаълум кўпбурчакларни аниқлаганини маълум қилди.
"Чжужун" — Хитойнинг "Тяньвэнь-1" сайёралараро миссияси доирасида 2021 йил 14 май куни Марс шимолий ярим шарининг шарқий қисмидаги Утопия номли яланглигига қўнди. Хитой АҚШдан кейин Қизил сайёрага тадқиқотчи марсоходини муваффақиятли етказиб берган иккинчи давлат бўлди.
"Чжужун" кутилганидек уч ой эмас, балки 2022 йил 20 майгача ишлади, шундан сўнг у билан алоқа бутунлай узилди. Бу вақт ичида қурилма Утопия текислигининг туби бўйлаб икки километрга яқин масофани босиб ўтди.
Бу нафақат Марсда, балки бутун Қуёш тизимидаги диаметри уч минг километрдан ортиқ бўлган энг катта зарба кратеридир. Тузилиши ҳам қизиқ, чунки бу ердаги қобиқ жуда нозик ва мантия юзага энг яқин келади. Бутун маршрут бўйлаб марсоход бортда ўрнатилган RoPeR (Rover Penetrating Radar) георадаридан фойдаланган ҳолда радар текширувларини ўтказди.
Ушбу қурилма 100 метргача чуқурликдаги электромагнит тўлқинларнинг икки диапазонида юқори аниқликдаги товуш чиқаришни амалга оширади.
Таққослаш учун: Марсга "Чжужуна" уч ой олдин келган ва ҳали ҳам қўшни Исид текислигини (Isidis Planitia) кратерида ишлаётган Американинг "Персеверанcе" ровери ер қаърини атиги ўн метргача "шаффоф" қилишга қодир.
Бундан ташқари, "Чжужун" Марс қобиғининг магнитометрик харитасини ўтказди, магнит майдондаги маҳаллий аномалияларни аниқлади, иқлим параметрларини (ҳарорат, босим, шамол тезлиги) ўлчади, спектроскопия усуллари ёрдамида реголитнинг минерал таркибини ўрганди ва сув қидирди.
Умуман олганда, марсоход Ерга 940 гигабайт турли маълумотларни узатди.
Қабул қилинган маълумотларни таҳлил қилиб, хитойлик олимлар Утопия яланглиги остидаги ер ости сувлари Қизил сайёра геологик тарихининг илгари совуқ ва қуруқ деб ҳисобланган Амазония (яқин) давригача фаол бўлган деган хулосага келишди.
Амазон ёшидаги чўкинди конларида "Чжужуна" асбоблари гидратланган сулфатлар, гидрокремний, темир оксиди ва хлоридларни аниқлади. Ушбу минераллар ҳосил бўлиши учун суюқ шўр сув талаб қилади.
Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, гидратланган минераллар вулқон фаоллиги даврида, иссиқ магма ер юзасига кўтарилиб, ер ости музларини эритиб, ҳосил бўлган эритмани тузлар билан тўйинган пайтда ҳосил бўлган. Юзасига чиқиб, у буғланиб, ундан минераллар чўкди.
Утопия яланглиги остида улкан ер ости муз қатламлари мавжудлиги 2016 йилда НАСА “Mars Reconnaissance Orbiter”нинг SHARAD радаридан фойдаланган ҳолда аниқланган. Захиралари 14 минг куб километрдан кўпроқни ташкил қилади, бу Буюк Шимолий Америка кўлларининг энг катта ва энг чуқури бўлган Юқори кўлидаги сув ҳажми билан солиштириш мумкин.
RoPeR георадар, шунингдек, Утопия текислиги остидаги жинслар аниқ қатламланганлигини кўрсатди, яъни улар сув муҳитида тўпланган. Олимларнинг фикрига кўра, Амазониянинг илк даврида (3,5-3,2 миллиард йил олдин) кратер вақти-вақти билан сув билан тўлдирилган ва бу қатламланишга олиб келган.
Уч миллиард йил олдин Марсдаги суюқ сув даври тугади ва қатламли жинслар чанг ва майда қолдиқлардан иборат реголит қатлами остида кўмилган. Шу билан бирга, олимлар юқори минераллашган эритмалар ҳали ҳам ғовак тутқичларида чуқурликда қолишини истисно қилмайди.
Яқинда хитойлик олимлар яна бир кашфиёт ҳақида хабар беришди: ердан тахминан 35 метр чуқурликда, "Чжужуна" ерга кирувчи радар диаметри бир неча ўн метргача бўлган ханжар шаклидаги кўпбурчак тузилмаларни аниқлади. 1,9 километрлик йўл бўйлаб қурилма 16 та шундай кўпбурчакни қайд этди, бу эса улар бутун Утопия ҳудудида кенг тарқалганлигини кўрсатди.
Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, сирли ер ости иншоотлари "нам" давр охирида ёки тугагандан сўнг дарҳол пайдо бўлган. Булар дастлаб кейинги геологик жараёнлар натижасида чуқурликка чўкиб кетган ер усти релеф шакллари эди. Муаллифлар таклиф қилган моделга кўра, сув кратердан чиқиб кетганда, унинг тубидаги гилли чўкма қуриб, ёрилиб кетган.
Намлик ёриқларга кириб борди: чуқурликдан — ер ости сувларининг кўтарилиши ва ғовак музнинг сублимацияси пайтида ҳосил бўлган буғнинг тарқалиши натижасида ва сиртдан — қор шаклида. Музлаганда, ёриқларни тўлдирган сув ва тупроқ такозлар каби ишлади.
Миллионлаб йиллар давом этган музлаш ва эришнинг циклик жараёни натижасида ўзига хос кичик тепаликли релеф шаклланган. Тахминан 3,2-2,9 миллиард йил олдин Марс юзасида шароитлар кескин ўзгарди: иқлим қуруқроқ ва совуқроқ бўлди. Кўпбурчак релеф эрозияга учраган, унинг қолдиқлари реголит қатлами остидан топилган.
"35 метр чуқурликда жойлашган анъанавий чегара устидаги ва пастдаги жинсларнинг тузилиши жуда фарқ қилади", — деб ёзади мақола муаллифлари. — “Бу иссиқлик режими ва сув фаоллигининг сезиларли ўзгаришидан далолат беради. Шубҳасиз, бу вақтда Марснинг паст ва ўрта кенгликларида иқлимий инқилоб содир бўлди.
Шунга ўхшаш кўпбурчак тузилмалар бугунги кунда ҳам Марс юзасида кенг тарқалган. Улар ҳар йили баҳорда сайёрамизнинг қутбли ҳудудларида пайдо бўлади. Улар биринчи марта 2006 йилда Mars Reconnaissance Orbiter космик кемасига жойлаштирилган HiRISE (High Resolution Imaging Science Experiment) камераси тасвирларида пайқалган.
Аризона университети тадқиқотчилари HiRISE камерасидан олинган тасвирларни таҳлил қилиб, чуқурчага ўхшаш тузилмалар сув ва карбонат ангидрид газидаги мавсумий ўзгаришлар натижаси деган хулосага келишди. Реголитга музлаган сув ва қуруқ муз уни кўпбурчакларга ажратди, уларнинг чегаралари бўйлаб қаттиқ тоғ жинслари юзага чиқади. Ва "қолип"нинг марказий қисмларида бўшашган қумли ёки чангли конлар тўпланади.
Баҳорда ҳарорат кўтарилгач, ер ости музлари суюқлик фазасини четлаб ўтиб, дарҳол қаттиқ ҳолатдан газга айланади.
Олимларнинг фикрига кўра, HiRISE камераси илгари кўплаб Марс кратерларининг текис тубида ёзиб олган машҳур кўпбурчак қумтепалари тахминан бир хил тарзда ҳосил бўлган. Шамоллар чанг ва қум доналарини учириб юборади, ёриқларни тўлдирувчи муз эса кўпбурчак тизмаларни ҳосил қилади.
Батафсил тасвирларда катта ўлчамли кўпбурчаклар ичида кичикроқ кўпбурчаклар тармоғи кўринади. Шаклида улар қуруқ кўлларнинг тубида қурийдиган ёриқларга ўхшайди.
Кўпбурчак рельеф тузилмалари Ерда, абадий музлик ривожланган ҳудудларда ҳам кенг тарқалган. Марсда бўлгани каби, улар ёрилишнинг эрозив шаклларининг шаклланишига олиб келадиган мавсумий музлаш-эритиш даврлари билан боғлиқ.
