Туркиянинг келажаги Россияга боғлиқ
© Пресс-служба МИД РФ
/ Oбуна бўлиш
Владимир Путин ва Тоййиб Эрдўғаннинг учрашувидан нималарни кутиш мумкин? Путин дон битимини узайтирадими? Батафсил мақоламизда.
ТОШКЕНТ, 30 авг — Sputnik. Туркия матбуоти инсайдерига кўра, Владимир Путин ва Ражаб Тоййиб Эрдўғон ўртасидаги учрашув 4 сентябрь куни Сочида бўлиб ўтади.
Журналистлар туфайли дон битимининг тикланиши ҳамманинг оғзида, музокараларнинг умумий контурини ва векторини тушуниш учун турк ОАВларини ўқиш зарар қилмайди. Ва улар Қора денгиз ташаббусини ва мамлакат учун бошқа муҳим муҳим масалаларни, масалан, энергетика мустақиллигига эришишни бир хил даражада муҳим?
Бу ҳақда яқиндагина Энергетика ва табиий ресурслар вазири бўлган Алпарслан Байрактар эълон қилиб, энергетика мустақиллиги давлатнинг муҳим вазифаси эканини алоҳида таъкидлади.
Баланд овозда эълон қилинган амбициялар бу шунчаки гап эмас. Биринчидан, Байрактар вақтинчалик бошқарувчи эмас, балки машинасозлик бўйича маълумотга бўлган Иқтисод ва энергетика сиёсати бўйича докторлик диссертациясига эга бўлган мутахассисдир.
Иккинчидан, у вазирлик курсисини у жорий йилнинг 4 июнида, яъни амалдаги президент сайловидаги оғир ғалабадан сўнг дарҳол эгаллади. Бунга қисман Россиянинг ғалла ташаббуси ёрдам берди.
Алпарслан Байрактар ўз нутқида 2022 йил охирига келиб мамлакат истеъмол қилинган энергия манбаларининг 70 фоизини импорт қилганини таъкидлади. Аниқроқ айтганда, бу 50 миллион тонна нефть ва уни қайта ишлаш маҳсулотлари бўлиб, бунинг учун давлат бюджетидан 40 миллиард долларга яқин маблағ ажратишга тўғри келди. Шунингдек, Анқара 55 миллиард куб метр табиий газ сотиб олди ва бунинг учун яна 38,4 миллиард доллар сарфлади. Умуман олганда, кўмир импортини ҳисобга олмаганда, фақат нефть ва газга деярли 80 миллиард доллар сарфланди. Бу ҳажм тобора ошиб бормоқда ва буларнинг барчаси эллик мингдан ортиқ одамнинг ҳаётига зомин бўлган даҳшатли февраль зилзиласи фонида содир бўлди. Унда фақатгина инфратузилмага етказилган тўғридан-тўғри зарар Жаҳон банки томонидан 34 миллиард доллар ёки Туркиянинг 2021 йилдаги ялпи ички маҳсулотининг тўрт фоизига тенг деб баҳоланган.
Бу сабаблар турк элитасини иложи борича кўпроқ энергия ресурсларини сотиб олишга мажбурлайди.
Масалан, табиий газ бу ерга Озарбайжон, Туркманистон ва Эрондан магистраль қувурлар орқали келади. Қора олтин Ироқнинг Басра, Киркук ва Байжи яқинидаги нефть конларидан келади ва Туркиянинг Мидят шаҳри яқинида Суриядан келаётган оқим ҳам уланади. Сурия нефти Туркияга қўшни ҳудуддан келтирилади. Яқинда турк армияси нефт транзитига таҳдид солган курдларни у ердан ҳайдаб чиқариш мақсадида жанг қилди.
Анқара қувурлардан ташқари, Алиага, Этки Лиман, Мармар ва Дертёл шаҳри яқинида тўртта суюлтирилган газни қайта газлаштириш терминалларини қуришга ҳомийлик қилди. Нефть танкерлари Самсун ва Мерсин портларида қабул қилинади.
Туркиядаги умидсиз вазият Путин, Эрдўғон ва Башар Асад ўртасидаги уч томонлама учрашув аллақачон парда ортида ишлаб чиқилаётгани ҳақидаги доимий миш-мишлар билан тавсифланади, гарчи яқин вақтгача Туркия президенти суриялик ҳамкасбини умуман танимаган ва ўжарлик билан расмий Дамашққа эътибор бермай, ўз сиёсатини қуришга ҳаракат қилган бўлса-да.
Россия Туркияга газ, нефть ва кўмир бўйича энг йирик энергия етказиб берувчи ҳисобланади. Яқинда Анқара мамлакатга импорт қилинадиган кўмир сифатига қўйиладиган талабларни жимгина пасайтирди ва ажойиб тасодиф билан улар Кузбасс кўмири ва ярим антрацит хусусиятларига мослади.
Туркиянинг жанубий газ хабига айланиш истагига келсак, Владимир Путин ўз чиқишларида бир неча бор таъкидлаганидек, Россия бунга умуман қарши эмас. Мовий оқимнинг иккинчи линиясини ётқизиш лойиҳаси узоқ вақтдан бери тайёр, аммо барчаси ҳозирча ҳал қилиб бўлмайдиган иккита қийинчиликка дуч келган. Биринчиси, улкан ҳажмларда газ захиралари тўплаб, уни заруратга ва нархлар ўзгаришига қараб сотиш мумкин бўлган ер ости омборларининг йўқлиги. Иккинчиcи эса, президентимиз бу ҳақида ҳам кўп марта гапирган: ҳозир Европа давлатлари Россия газини сотиб олишни унчалик истамайди. Агар Европа давлатларидан барқарор талаб бўлса, иккинчи қувурни ётқизиш мақсадга мувофиқ бўлади.
Москва Эрдўғанга, агар унга Россия гази ва уни қайта сотишдан тушадиган пул керак бўлса, Европа Иттифоқи билан муаммони ҳал қилишни таклиф қилмоқда. Бунинг учун Туркия раҳбарининг афсонавий сиёсий мослашувчанлиги ва ҳатто Европада тўсатдан авж олиши мумкин бўлган миграция инқирозидан ҳам фойдаланиш мумкин.
Музокараларда Аккую атом электр станциясини қуриш масаласи кўтарилишига заррача шубҳа йўқ. Кўп орзу қилинган энергетика мустақиллиги бевосита ушбу лойиҳанинг амалга оширилишига боғлиқ.
Маълумки, Аккую деярли Беларус атом электр станциясининг эгизакидир, яъни иккаласи ҳам Россиянинг ВВЭР-1200 реакторларидан фойдаланади.
Белорусликлар ҳисоб-китобларига кўра, янги атом электр станцияси ишга туширилиши билан уларнинг табиий газга бўлган талаби бирданига уч миллиард куб метрга камайди. Иккинчи реактор тўлиқ ишга туширилгач, бу кўрсаткич беш миллиард куб метрга етиши кутилмоқда.
Бу маълумотлар Анқарада яхши маълум, шунинг учун улар бир вақтнинг ўзида тўртта энергия блокига эга бўлган АЭС қурмоқда. Арзон электр энергия манбаи пайдо бўлиши, газ импортига қарамликни кескин камайтириш мақсадида.
Туркиянинг энергия мустақиллигини қуриш, ҳатто назарий жиҳатдан ҳам, Россиясиз мумкин эмас. Шу боис, Эрдўғон Россияга ташриф буюришда давом этади. Энди фақат Россия бунга қанчалик тайёрлигини ва бунинг эвазига нима талаб қилишини билиб олиш қолди.
