Ягона бозор ва савдо ҳажмининг ошиши: Ашхобод саммитидан нимани кутиш керак — экспертлар
Oбуна бўлиш
Ўзбекистон, Туркманистон ва Тожикистон президентлари илк бор янги форматда учрашиб, қатор икки томонлама ва минтақавий масалаларни муҳокама қилишади.
ТОШКЕНТ, 4 авг — Sputnik. Шавкат Мирзиёев 4 август куни Ашхободда Туркманистон ва Тожикистон президентлари билан биргаликда саммитда иштирок этмоқда.
Томонлар илк бор янги форматда учрашиб, қатор икки томонлама ва минтақавий масалаларни муҳокама қилишади. Хусусан, сув энергетикаси, транспорт ва бошқа соҳалардаги ҳамкорликка оид мавзулар кун тартибидан ўрин олган.
Мирзиёев ўз чиқишларида Ўзбекистоннинг миллий манфаатлари боғлиқ бўлган Марказий Осиё минтақаси мамлакат ташқи сиёсатининг асосий устувор йўналиши бўлиб қолаётганини бир неча бор таъкидлади.
Минтақа мамлакатларини умумий тарих, маданият ва қадриятлар, тил ва урф-одатларнинг яқинлиги боғлаб туради, бу эса республикалар ўртасидаги мустаҳкам ҳамкорликка хизмат қилади.
Фалсафа фанлари номзоди, сиёсатшунос Равшан Назаровнинг айтишича, Шавкат Мирзиёевнинг янги минтақавий сиёсатининг амалга оширилиши Марказий Осиёни ягона савдо, сармоявий, транспорт-коммуникация платформасига айлантириш учун шароит яратган энг мунозарали масалаларни бартараф этишга имкон берди.
Унинг сўзларига кўра, бугунги кунда барқарор Марказий Осиё аллақачон сармоявий фаоллик ва иқтисодий ўсишнинг муҳим марказларидан бирига айланиб бормоқда.
Европа тараққиёт банки ҳисоб-китобларига кўра, сўнгги йигирма йил ичида Марказий Осиёнинг умумий ялпи ички маҳсулоти номинал равишда 8 баробардан ошди, реал кўрсаткичда эса 4 баробар ўсиб, 397 миллиард долларни ташкил этди.
Ўзбекистон-Тожикистон муносабатлари
Тошкент ва Душанбе 2018 йилда Стратегик шериклик тўғрисидаги битимни имзолаган эди. Тожикистон билан бутун чегара чизиғини демаркация ва делимитация қилиш деярли тўлиқ якунланди. Ҳамкорлик деярли барча соҳаларни – иқтисодиёт, сиёсат, хавфсизлик, экология, маданий-гуманитар соҳаларни қамраб олади, деди Назаров.
Шунингдек, экспертнинг фикрича, яқин савдо ҳамкорлиги давом этмоқда.
“Ўзбекистон Тожикистонга тўқимачилик, газ, ўғит, пластмасса, металл, керамика, механик ва электр жиҳозларини экспорт қилади. Қўшнисидан алюминий, руда, цемент, электр энергияси, тери, пилла, ипак сотиб олади”, — деди мутахассис.
Ўтган йили Ўзбекистон ва Тожикистон ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 674 миллион долларни ташкил қилди, дея қўшимча қилди у. Бундан ташқари, сиёсатшунос мамлакатлар ўртасидаги маданий-гуманитар алоқалар ривожланиб бораётганини қайд этди.
“Душанбе шаҳрида Алишер Навоий номидаги истироҳат боғи очилиб, унда шоир ва унинг дўсти, устози Абдураҳмон Жомийга ҳайкал ўрнатилди. У ўзбек ва тожик халқларининг кўп асрлик дўстлиги рамзидир. Тожикистон ва Ўзбекистонда маданияти кунлари мунтазам ўтказиб келинмоқда”, - дея қайд этди Назаров.
Ўзбекистон-Туркманистон муносабатлари
Мамлакатлар 2017 йилда Стратегик ҳамкорлик тўғрисидаги битимни имзолаган. Ўзбекистон Туркманистонга кимё маҳсулотлари, озиқ-овқат маҳсулотлари, машина ва ускуналар экспорт қилади.
Ўз навбатида Туркманистондан ёқилғи-мойлаш материаллари, нефт, ноозиқ-овқат хомашёси, озиқ-овқат маҳсулотлари, ичимликлар, тамаки ва бошқа маҳсулотлар етказиб берилмоқда, деди эксперт.
Статистика агентлиги маълумотларига кўра, 2022 йилда Ўзбекистон ва Туркманистон ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 926 миллион долларни ташкил қилган.
Ўтган йилнинг сентябрь ойида Туркманистон ҳукумат делегациясининг Ўзбекистонга ташрифи чоғида бу кўрсаткичларни 2 миллиард долларга етказиш режалари эълон қилинган эди.
Янги саммит формати
Man’o тадқиқот ташаббуслари маркази директори Бахтиёр Эргашев Ашхободдаги Sputnik мухбирига саммитда минтақавий кун тартибининг қайси масалалари муҳокама қилиниши мумкинлигини айтди.
Ашхобод саммитида уч давлат президентлари муҳокама қиладиган бир қанча муҳим соҳалар бор. Бу, биринчи навбатда, мамлакатлар ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқаларни чуқурлаштириш масаласи, деб ҳисоблайди Эргашев.
“Савдо-иқтисодий алоқаларни кўпайтириш, ўзаро савдо-иқтисодий ҳамкорликни оширишга тўсқинлик қилаётган тўсиқларни камайтириш, қўшни давлатлар маҳсулотлари учун уларнинг бозорларини босқичма-босқич очиш йўлидаги ҳар қандай, кичик бўлса ҳам, асосий йўналиш бўлиши керак, у ҳозирги босқичда Марказий Осиёда амалга оширилмоқда”, дея тушунтирди мутахассис.
Ягона минтақавий бозорни шакллантириш Марказий Осиёда минтақалараро товар айирбошлаш ҳажмини оширишнинг асосий вазифаларидан биридир, дейди Эргашев.
“Узоқ бозорлар, албатта, қизиқ, лекин биринчи навбатда, минтақа доирасида бир-бирингизга очиқлик, ягона минтақавий бозор –минтақалараро савдо ҳажмини оширишга тўсқинлик қилувчи жараёнлар ва турли тартиб-қоидалар минималлаштириладиган Марказий Осиёни шакллантириш учун шарт-шароит яратиш ҳақида ўйлаш керак”, деди у.
Эргашевнинг сўзларига кўра, саммитнинг яна бир муҳим мавзуи мамлакатлар ўртасидаги транспорт-транзит алоқалари масаласидир. Шу тариқа, унинг сўзларига кўра, Тожикистон Туркиянинг Ўрта ер денгизи портлари, шунингдек, Форс кўрфази мамлакатлари ва Эрон денгиз портларига чиқиш йўлларини қидирмоқда.
Вариантлардан бири Ўзбекистон ҳудуди орқали чиқиш бўлиши мумкин, дейди эксперт. Бундан ташқари, унинг фикрича, президентларнинг иқлим ўзгариши ва атроф-муҳит нуқтаи назаридан муҳокама қиладиган нарсаси бор.
Хусусан, Афғонистон иштирокида Амударё ҳавзасида ягона сиёсат ишлаб чиқиш.
“Муаммолар бор. Амударё Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон учун ягона дарё ҳисобланади. Афғонистон ўз каналини (Қўштепа, таҳр.) қуриб, Амударё сувининг жиддий истеъмолчисига айланиши мумкин. Бу уч давлатга ҳам таъсир қилади. Улар, айниқса, Ўзбекистон ва Туркманистонда камроқ сув олади”, - дея огоҳлантирди у.
Эргашев, шунингдек, саммитнинг янги формати кенгайишига ишонч билдирмоқда. Хусусан, Қирғизистон янги иштирокчи бўлиши мумкин.
“Ўйлайманки, Қирғизистон ҳам бу форматга қўшилади. Айниқса, Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўл коридори лойиҳасини амалга ошириш бўйича амалий ишлар бошланганда, - деди Эргашев.
