Россиялик олимлар музлоқлар эриши зарарини камайтириш йўлини таклиф қилишди
13:39 31.10.2022 (янгиланди: 18:41 05.04.2023)
© Sputnik / Александр Ковалев
Oбуна бўлиш
Олимларнинг прогнозларига кўра, агар таклиф қилинган режага амал қилинса, 2050 йилгача бўлган даврда тахминан беш-етти триллион рубль тежалади.
ТОШКЕНТ, 31 окт — Sputnik. Россиялик олимлар абадий музлоқларнинг эриши натижасида юзага келадиган зарарни камайтириш йўлини таклиф қилишди, дея хабар бермоқда РИА Новости.
Тюмен давлат университети ва Москва давлат университети олимларининг фикрига кўра, агар қурилиш майдонларидаги кузатувлар табиий ҳудудлар билан бир қаторда геокриологик мониторинг тизимига киритилса, Россия шимолидаги инфратузилма объектларини абадий музлоқларнинг эриши пайтида йўқ қилишдан ҳимоя қилиш мумкин.
Абадий музлоқ ёки кўп йиллик музлоқ ер юзасидан маълум чуқурда жойлашган ва узоқ вақт муттасил музлаб ётадиган (ҳарорати 0 даражадан паст бўлган) тоғ жинсларидир. Тюмен давлат университети маълум қилишича, бу қатламда музлар жуда кўп ва улар минг йиллардан бери мавжуд.
Олимларнинг прогнозларига кўра, яқин ўн йилликларда абадий музнинг эриши кучаяди, бу бутун сайёра, хусусан, Россия табиатига таъсир қилади.
Абадий музлоқлар мамлакат ҳудудининг қарийб 65 фоизини (Шимолий ва Сибир) эгаллайди. Россия Федерациясининг саноат ва фуқаролик инфратузилмасининг муҳим қисми эса шимолда жойлашган.
Шу боис ер музлари кўп бўлган ҳудудлар учун хавфсизлик чораларини ишлаб чиқиш ниҳоятда муҳим, дейди олимлар.
Университет олимлари ҳароратнинг ўзгариши, тупроқнинг эриши ва чўкишидан зарар кўриш прогнозларини ишлаб чиқиш учун инфратузилма объектларини абадий музлоқ мониторинги тизимига киритишни таклиф қилмоқда.
“Ҳозир тизим табиий ҳудудлар учун қўлланилмоқда, аммо абадий музлоқларни ўрганишнинг амалий мақсади унинг эришидан халқ хўжалигига етказадиган зарарни минималлаштиришдир. Шунинг учун табиатда ва одамлар яшайдиган ҳудудларда ҳарорат ўзгариши ва абадий музлик ҳолатининг бошқа хусусиятларини солиштириш керак”, - дейилади хабарда.
Табиий ҳудудлар ва техноген таъсирга учраган ҳудудлар бўйича кузатув маълумотларига эга бўлган ҳолда, ҳар томонлама таҳлил қилиш мумкин. Унинг асосида келажакда инфратузилма объектлари хавфсизлигини таъминлаш учун прогнозлар қилиш ва техник ечимларни ишлаб чиқиш мумкин бўлади.
Экспертларнинг фикрича, мазкур ишларни амалга оширишнинг зарурий шарти - абадий музлик ҳолатини таҳлил қилиш ва прогнозлаш бўйича ягона марказни ташкил этишдир.
Агар тадқиқотчилар маълум ҳудудларда абадий музлоқ ҳаракатининг қонуниятларини ўргансалар, улар бинолар ва муҳандислик иншоотларига этказилган зарар миқдорини аниқлашлари мумкин бўлади.
“Агар ҳудудларда профилактика чораларини ишлаб чиқиш учун ижтимоий ташкилотлар пайдо бўлса, бу инфратузилманинг салмоқли қисмини тежаш имконини беради. Масалан, иссиқлик стабилизаторларидан фойдаланиш мумкин, улар биноларнинг пойдеворига ўрнатилади ва ҳароратнинг кўтарилишига йўл қўймайди", - дея қўшимча қилди академик Владимир Мелников.
Унинг айтишича, абадий музлоқ ҳароратини тартибга солиш учун баъзи ҳолларда ер ости вентиляция тизимлари ва тупроқни тўлдириш ер усти сувлари оқими фойдали бўлиши мумкин.
Тадқиқотчилар Россиянинг Арктика зонасидаги объектлар учун хавф бироз камроқ эканлигига эътибор қаратишди. Энг заиф ҳудуд эса Ғарбий Сибирнинг жанубий қисми, шунингдек, Байкалортиўлкаси ёки Ёқутистон бўлади.
Олимларнинг прогнозларига кўра, агар таклиф қилинган режага амал қилинса, 2050 йилгача бўлган даврда тахминан беш-етти триллион рубль тежалади.
Тадқиқотчиларнинг аниқлик киритишича, гап нафақат нефт ва газ ишлаб чиқарувчи корхоналар ҳақида кетмоқда, балки электр станциялари, темир йўллар, қувур ва электр узатиш линиялари, турар-жой бинолари барқарорлигини таъминлаш ҳам назарда тутилган.
