ШҲТ давлатлари Афғонистон билан ҳамкорликни йўлга қўйиши керак - дипломат
© AP Photo / Ebrahim Noroozi
Oбуна бўлиш
Минтақа барқарорлиги ва равнақи учун ШҲТ давлатлари, айниқса Россия ва Хитой, Афғонистонда Толибон** ҳукумати билан ҳамкорликни йўлга қўйиши керак - Машал.
ТОШКЕНТ, 21 сен - Sputnik. Хитойнинг Global Times нашри Афғонистоннинг Покистондаги собиқ элчиси минтақавий ўзаро алоқаларни ўрганиш маркази асосчиси ва раҳбари Шукруллоҳ Атиф Машал билан ШҲТ ва Афғонистоннинг бугунги ҳукумати орасидаги муносабатлар ҳақида суҳбат қилди.
Илгари АҚШ ва унинг халқаро иттифоқчилари томонидан қўллаб-қувватланиб, улардан кўп моддий ва бошқа ёрдам олган Афғонистон ҳукумати ўтган йили Толибон томонидан ағдарилди. Ғарб давлатлари ўзларининг асосий интервенция мақсадларига эриша олмадилар, шунингдек, мамлакатдаги вазиятни барқарорлаштирдилар. АҚШ ва унинг ҳамкорлари афғон жамиятини яхшироқ тушунишга қаратилган саъй-ҳаракатларни эътиборсиз қолдирадиган, ёмон ўйланган терроризмга қарши сиёсатни қабул қилди.
Афғонлар барча жабҳаларда жанг қилдилар ва ташқаридан ўрнатилган режимни ўзгартириш схемаларига қарши чиқдилар. Маҳаллий аҳоли томонидан қўллаб-қувватланмаган ҳукумат барбод бўлишга маҳкум.
Афғонистоннинг замонавий сиёсий тарихида Толибон мамлакатдаги биринчи сиёсий куч бўлиб, икки марта, биринчиси 1996 ва 2021 йилларда ҳокимият тепасига келган. Уларнинг олдинги ҳукумат устидан ғалаба қозониши унинг ҳаракати бутун мамлакат бўйлаб оммавий қўллаб-қувватланаётганини англатади, аввалги ҳукумат эса бу соҳада муваффақиятсизликка учради. Афғонистоннинг сиёсий спектридаги ўзгаришлар дунё тартиби кескин ўзгариб бораётган жуда оғир бир вақтда содир бўлмоқда. Шунга кўра, минтақавий ва глобал хавфсизликни таъминлашда Афғонистонда тинчлик ва барқарорлик муҳим аҳамият касб этмоқда.
Афғонистонда, унинг яқин атрофларида ва умуман минтақада тинчлик нима эканлигини кўпроқ ўрганар эканмиз, бир саволга жавоб бериш вақти келди деб ўйлайман:
- Афғонистон ва минтақада тинчлик ўрнатилишига қандай механизм ёрдам бериши мумкин?
Жавоб: Шанхай ҳамкорлик ташкилоти (ШҲТ). ШҲТ эндиликда минтақада тинчлик, хавфсизлик ва тараққиётни таъминлаш учун кўпроқ масъулият юклайди, чунки унинг таркибида Афғонистонда ҳал қилувчи манфаатларга эга бўлган барча давлатлар бор.
ШҲТ давлатлари бошқа кучларнинг ўтмишдаги хатоларидан сабоқ олиши ва Афғонистондаги ўтган йилдаги сиёсий ўзгаришларни тушуниши мумкин. Бу Афғонистоннинг янги ҳукумати қонун ва тартибни сақлашга масъул бўлган ягона орган бўлиб, кенг жамоатчилик томонидан қўллаб-қувватланаётганидан далолат беради. Шунинг учун улар билан ишлаш керак.
2021 йил август ойида ҳокимиятни қўлга олганидан бери Толибон** бутун дунёни афғон тупроғидан бошқа давлатга қарши ишлатиб бўлмаслигига ишонтирди ва ўзаро манфаат ва ҳурмат асосида қўшни давлатлар ва минтақага дўстлик қўлини чўзди.
Агар минтақа Афғонистон билан ишламаса, унинг янги ҳукуматини турли соҳаларда қўллаб-қувватламаса, аксинча - таҳдид ва муаммолар пайдо бўлади.
Бугун мамлакатни ички бошқарувида Кобул учта асосий муаммога дуч келмоқда: тан олиш, қашшоқлик ва иқтисодий беқарорлик. Ҳар учала сабаб ҳам АҚШнинг масъулиятсиз чиқиб кетиши ва тинчлик музокараларининг муваффақиятсизликка учраганида ётади. Бу чақириқлар Афғонистон ҳукуматини заифлаштириши мумкин, бу эса "ИШИД"* ва бошқа нодавлат туррорчи субъектларнинг таъсирини кучайтириши мумкин. Уларнинг таъсирини камайтириш учун қўшни ва манфаатли давлатлар Толибон билан ҳамкорлик қилиши керак. Бироқ, минтақа давлатлари эҳтиёткор, кутиш ва кузатиш усулини танлади.
Бугунги Афғонистон бутун мамлакат бўйлаб қатъий назорат қилиш ва ўз ташқи сиёсатини белгилай оладиган кучли ҳукуматга эга.
Афғонистон террорчилар учун хавфсиз бошпанага айланиб бораётгани ва у ердан қўшни давлатларга қарши фойдаланиш мумкинлиги - қўшни давлатларни тобора кўпроқ хавотирга солаётганини ҳам тушуниш муҳим. Ўз навбатида Афғонистон ҳам қўшни давлатлар ўз ҳудудидан мамлакатга қарши фойдаланишга йўл қўймаслигини кутмоқда.
Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг яқинда бўлиб ўтган саммити декларациясида ҳам Афғонистонга муҳим эътибор қаратилган. Ташкилот баёнотида "Афғонистонда инклюзив ҳукумат яратиш ўта муҳим"лигини таъкидланди. Шанхай ҳамкорлик ташкилоти аъзолари ва бошқаларнинг ташвиши инклюзив ҳукумат ва афғон аёлларининг ҳуқуқлари билан боғлиқ. Бундай хавотирни тушуниш мумкин.
Самарқанд декларациясида таъкидланганидек, Афғонистон ҳукуматида мамлакатнинг барча миллатлари ва минтақалари вакиллари бўлиши керак. Шу сабабли, инклюзивликни республика давридаги эски гвардиянинг ҳукуматга қайтиши сифатида белгиламаслик керак. Бундай "танланган инклюзивлик" усули ишламайди. Ҳозирги афғон ҳукумати бу танлаб олинган инклюзивликни ўзининг ички ишларига бевосита аралашиш сифатида кўрмаслиги керак.
Қизларнинг таълим олиши ҳам ҳақли равишда ташвиш туғдиради ва мамлакатда кўпчилик бу фикрга қўшилади. Пактика вилоятидаги қабила оқсоқолларининг сўнгги баёнотига кўра, аҳолининг катта қисми қизлар учун мактаблар очилишини талаб қилаётганидан далолат беради. Толибон қизларнинг таълим олишига йўл очиб, ижтимоий ва диний муаммоларни ҳал қилиши керак.
Бошқарув ҳақидаги баёнотларни турли йўллар билан қабул қилиш мумкин. Толибон** мамлакатни қандай бошқаришини режалаштираётганини дунёга очиқ ойдин тушунтириши ва конституция қабул қилиши керак.
Айни пайтда ШҲТ Афғонистонга бошқарувнинг қандай туриши танлашни белгиламаслиги керак. Афғонистонда бошқарув турини ташқаридан туриб тайинлаш - кутилган натижаларни бермаслиги аниқ. Буни афғонлар аксинча - ўз ички ишларига аралашиш деб тушунадилар.
Шу сабабли, минтақада таҳдидларга қарши туриш ва хавфсизликни таъминлаш учун, ШҲТга аъзо барча давлатлар Афғонистон ва унинг амалдаги ҳукумати билан ҳамкорлик қилиши керак, акс ҳолда турли ноқонуний ва нодавлат уюшмалар уларнинг эшикларини қоқиб, барқарорлигига таҳдид солиши мумкин.
Толибон** ИШИД* ва бошқа террорчиларга қарши кураш олиб бормоқда. Толибон билан муомала қилишда умумий мақсадларга эътибор қаратиш, ШҲТ манфаатларига мос келади. Улар юқорида тилга олинган барча таҳдидларга қарши курашда ва минтақавий барқарорлик ва тараққиёт учун кучли ҳамкорга айланиши мумкин. Бугунги ўзгарувчан глобал кун тартибида Кобулнинг муҳим ролини эътибордан четда қолдириб бўлмайди.
Шундай қилиб, минтақавий тинчлик ва хавфсизликни кафолатлайдиган мустаҳкам шерикликни таъминлаш мақсадида ШҲТга аъзо давлатлар, айниқса, икки йирик жаҳон давлати – Хитой ва Россия Кобул билан ҳамкорликда етакчилик қилиши мумкин. Мамлакат. Афғонистон атрофида бирлашиш бу мамлакат учун ҳам, минтақа учун ҳам фойдали.
* Россияда таъқиқланган террорчи ташкилот
** Террорчилик фаолияти учун БМТ томонидан санкциялар остида бўлган ташкилот
** Террорчилик фаолияти учун БМТ томонидан санкциялар остида бўлган ташкилот
Диққат: Мақола муаллифнинг фикрлари таҳририят назарини акс эттирмайди.
