https://sputniknews.uz/20211129/olimlar-oltoy-qazishmalari-turkiy-xalqlar-tarixiga-oydinlik-kiritishni-muhokama-qilmoqdalar-21570861.html
Олимлар Олтой қазишмалари туркий халқлар тарихига ойдинлик киритишни муҳокама қилмоқда
Олимлар Олтой қазишмалари туркий халқлар тарихига ойдинлик киритишни муҳокама қилмоқда
Sputnik Ўзбекистон
Олтой Республикасининг Чемал туманида Россия Илмий Жамғармаси (РСФ) гранти доирасида олиб борилган экспедиция ишлари кўчманчи халқлар тарихининг дастлабки... 29.11.2021, Sputnik Ўзбекистон
2021-11-29T19:38+0500
2021-11-29T19:38+0500
2023-04-05T18:35+0500
аналитика
ўзбекистон
қозоғистон
қирғизистон
туркий тилли миллатлар
олтой ўлкаси
россия
https://cdn1.img.sputniknews.uz/img/07e5/0b/1d/21567409_0:53:3455:1996_1920x0_80_0_0_85485aa7c64fd2bdb031337ad13986f3.jpg
ТОШКЕНТ, 29 ноя - Sputnik. Турколог олимлар жамоасида туркларнинг қадимий тарихини ўрганиш билан боғлиқ тадқиқотлар фаоллашди. Бунга Олтой давлат университети (ОлтДУ) археологлари томонидан олиб борилган қазишмалар сабаб бўлди. Улар Олтойда Биринчи Турк хоқонлиги ташкил этилишидан олдинги даврга оид. илк туркий даврга оид маросимлар мажмуаларини топишди. Ўзбекистон, Қозоғистон ва Қирғизистон олимлари топилмалар юзасидан фикр билдиришди.Россиялик олимлар фикрича, туркларнинг ҳозирга қадар ўрганилган энг қадимий ёдгорликлари айнан Олтойда топилган."Булар асосан маросимлар ўтказиш учун қурилган тўртбурчакли ва юмалоқ шаклидаги иншоотлар бўлиб, уларда дафн маросими излари, шу жумладан от жиҳозларига оид буюмлар мавжуд", деди Николай Серегин, тарих фанлари доктори, "Катта Олтой" Олтаизм ва туркология маркази эксперти. ОлтДУ, қазишмаларни шарҳлар эканОлтой Республикасининг Чемал туманида Россия Илмий Жамғармаси (РСФ) гранти доирасида олиб борилган экспедиция ишлари кўчманчи халқлар тарихининг дастлабки босқичлари хусусиятларини ўрганишга қаратилган.Олим таъкидлашига кўра, ушбу жойган янги келган жамоа маҳаллий аҳолининг ўзагига айланади. "Бизда ушбу янги келган аҳоли гуруҳини аниқлашга ёрдам берувчи ишончли далиллар, археологик материаллар (ўзига хос топилмалар) йўқ. Биз аҳолининг янги гуруҳи келганини кўрмоқдамиз, лекин улар қаердан келиб чиққанини ва бу воқеа қандай содир бўлганини ҳозирча айта олмаймиз", - деди Николай Серегин. "Ушбу янги келган гуруҳнинг излари (ёзма манбааларга кўра, эҳтимол ўша афсонавий 500 Ашина уруғи) археологик жиҳатдан ҳали қайд этилмаган. Эҳтимол, улар Олтойга кўчиб ўтишидан олдин кам ўрганилган, улар тизимли тадқиқотлар билан қамраб олинмаган ҳудудларда яшаган ", - деди олим.Маълумки, ҳозирги Ўзбекистон ҳудудининг бир қисми Биринчи Турк хоқонлиги таркибига кирган. Шу муносабат билан Ўзбекистон археологлари олтойлик ҳамкасблар томонидан олиб борилган қазишмалар материаллари палеоботаника, археозоология, ландшафтшунослик, манбашунослик, тарихий тилшунослик ва ДНК каби услублар ёрдамида кенг қамровли ва мажмуали ўрганишни талаб қилишини таъкидладилар.Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Миллий археология маркази директори Фарҳод Мақсудовнинг фикрича, VI аср ўрталарига оид мажмуалар ҳали ҳам кенг ижтимоий-маданий ва антропологик ёндашув билан тўлақонли илмий изланишларни талаб қилади.“Ашина уруғи Олтойга шарқдан келган деган версия бор, аммо бу уруғнинг дафн этилганлиги ҳақидаги манбалар Мўғулистонда 7-аср бошларига тўғри келади. Хитой ёзма манбаларида улар ўликларни ёқиб, кулларини шамолда сочганликлари айтилади. Шунингдек, манбаларда Хитой императори Тайзун Шарқий Турк хоқонлиги шаҳзодалари орасида марҳумларни ерга кўмишни бошланганини кўргани ва уларни ўз аждодларига муносиб бўлишга даъват этгани айтилади”, — деди олим.Ўзбекистон ҳудудидаги ёдгорликларга келсак, унинг сўзларига кўра, минтақада 6—8-асрларга оид бир нечта якка тартибдаги қабрлар аниқланган. Кейинги икки йил ичида Тошкент вилоятида янги Сунгак қабристони топилди. – Айтишимиз мумкинки, ёдгорликда ўрганилган қабрлар катакомбалар бўлиб, дафн этиш маҳаллий анъаналарга мувофиқ амалга оширилган. Бироқ, археологик материалларда бошқа жойдан келган аҳоли гуруҳи таъсири ҳам сезилади. “Ҳозирда тадқиқотимиз давом этмоқда ва якуний хулосалар чиқарилгандан кейин тўлиқроқ маълумотларга эга бўламиз”, - дея қўшимча қилди Фарҳод Мақсудов.Шу билан бирга, Биринчи Турк хоқонлиги таркибига қисман кирган Қозоғистон олимлари ҳам қозоқ чўлларида қадимги туркий маданий мажмуанинг шаклланиши жараёни ўрта аср бошларида Евроосиё даштларининг Буюк камари этноижтимоий-маданий жараёнларни ўрганиш учун долзарб бўлиб қолаётганини таъкидладилар.Қозоғистонлик археолог, тарих фанлари доктори, “Берел” тарихий-маданий қўриқхона-музейи етакчи илмий ходими Зайнолла Самашевнинг маълум қилишича, Қозоғистон Олтойидаги (Шарқий Қозоғистон) Берел қабристонида Пазириқ маданияти ёдгорликларини қазиш жараёнида, "Хунн-Сянбей" маданиятининг бутун бир қатлами аниқланган бўлиб, у ҳали ҳам даври ва этник-маданий белгиларини аниқлаштиришни талаб қилади. "Шунга ўхшаш ёдгорликлар Россиянинг Олтойи ҳудудида, Мўғулистон Олтойида бор ва уларни бутун “Катта Олтой” тарихи контекстида мажмуали кўриб чиқиш кераклиги аниқ".Қирғизистонлик археологлар ҳам туркий даври ва хоқонликларни ўрганиш учун Қирғизистон археологик ёдгорликларини Марказий Осиё археологик маълумотлари билан биргаликда ҳар томонлама ўрганиш зарур, деб ҳисоблашади. Археология, этнология, манбашунослик ва тарихшунослик кафедраси мудири Темирлан Чарғинов ушбу мавзу шу пайтгача объектив ва субъектив сабабларга кўра махсус кўп қиррали тадқиқот объекти бўлмаган, деган фикрни билдирди. “Туркий давр ёдгорликлари кенг қамровли тадқиқот объекти бўлмаган, даврлар бўйича тўлиқ хронологик кетма-кетлик ва антропологик талқин мавжуд эмас. Туркларнинг турар-жойлари ва манзилгоҳларини археологик тадқиқ қилиш бугунги кунгача “бўш жой” бўлиб қолмоқда, деди олим.Шу билан бирга, тадқиқотчиларнинг фикрича, кейинги йилларда Қирғизистон ҳудудидан қадимий туркий ёзувлар, алоҳида тасодифий топилмалар, қурол-яроғлар, тош ҳайкаллар топилган. “Аксарияти олдин илм-фанга маълум бўлмаган 500 дан ортиқ тош ҳайкаллар мазмуни, бадиий услуби ва жинси хилма-хиллиги жиҳатидан турли хилдир, – дея қўшимча қилди тарих фанлари номзоди, археолог, “Археология ва этнология” кафедраси катта ўқитувчиси. номидаги КНУ Ж. Баласагина Орозбек Солтобоев.Олимлар туркий давр ёдгорликларини ҳар томонлама ўрганиш бу даврнинг маданий хусусиятлари, келиб чиқиши, хронологик даврларини, шунингдек, ўша даврлардаги қўшни халқ ва давлатлар билан муносабатларини ойдинлаштиришига ишонч билдирди.
ўзбекистон
қозоғистон
қирғизистон
олтой ўлкаси
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2021
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Янгиликлар
uz_UZ
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Ўзбекистон
info@sputniknews-uz.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
аналитика, ўзбекистон, қозоғистон, қирғизистон, туркий тилли миллатлар, олтой ўлкаси, россия
аналитика, ўзбекистон, қозоғистон, қирғизистон, туркий тилли миллатлар, олтой ўлкаси, россия
Олимлар Олтой қазишмалари туркий халқлар тарихига ойдинлик киритишни муҳокама қилмоқда
19:38 29.11.2021 (янгиланди: 18:35 05.04.2023) Олтой Республикасининг Чемал туманида Россия Илмий Жамғармаси (РСФ) гранти доирасида олиб борилган экспедиция ишлари кўчманчи халқлар тарихининг дастлабки босқичлари хусусиятларини ўрганишга қаратилган.
ТОШКЕНТ, 29 ноя - Sputnik. Турколог олимлар жамоасида туркларнинг қадимий тарихини ўрганиш билан боғлиқ тадқиқотлар фаоллашди. Бунга Олтой давлат университети (ОлтДУ) археологлари томонидан олиб борилган қазишмалар сабаб бўлди. Улар Олтойда Биринчи Турк хоқонлиги ташкил этилишидан олдинги даврга оид. илк туркий даврга оид маросимлар мажмуаларини топишди. Ўзбекистон, Қозоғистон ва Қирғизистон олимлари топилмалар юзасидан фикр билдиришди.
Россиялик олимлар фикрича, туркларнинг ҳозирга қадар ўрганилган энг қадимий ёдгорликлари айнан Олтойда топилган.
"Булар асосан маросимлар ўтказиш учун қурилган тўртбурчакли ва юмалоқ шаклидаги иншоотлар бўлиб, уларда дафн маросими излари, шу жумладан от жиҳозларига оид буюмлар мавжуд", деди Николай Серегин, тарих фанлари доктори, "Катта Олтой" Олтаизм ва туркология маркази эксперти. ОлтДУ, қазишмаларни шарҳлар экан
Олтой Республикасининг Чемал туманида Россия Илмий Жамғармаси (РСФ) гранти доирасида олиб борилган экспедиция ишлари кўчманчи халқлар тарихининг дастлабки босқичлари хусусиятларини ўрганишга қаратилган.
Олим таъкидлашига кўра, ушбу жойган янги келган жамоа маҳаллий аҳолининг ўзагига айланади. "Бизда ушбу янги келган аҳоли гуруҳини аниқлашга ёрдам берувчи ишончли далиллар, археологик материаллар (ўзига хос топилмалар) йўқ. Биз аҳолининг янги гуруҳи келганини кўрмоқдамиз, лекин улар қаердан келиб чиққанини ва бу воқеа қандай содир бўлганини ҳозирча айта олмаймиз", - деди Николай Серегин. "Ушбу янги келган гуруҳнинг излари (ёзма манбааларга кўра, эҳтимол ўша афсонавий 500 Ашина уруғи) археологик жиҳатдан ҳали қайд этилмаган. Эҳтимол, улар Олтойга кўчиб ўтишидан олдин кам ўрганилган, улар тизимли тадқиқотлар билан қамраб олинмаган ҳудудларда яшаган ", - деди олим.
Маълумки, ҳозирги Ўзбекистон ҳудудининг бир қисми Биринчи Турк хоқонлиги таркибига кирган. Шу муносабат билан Ўзбекистон археологлари олтойлик ҳамкасблар томонидан олиб борилган қазишмалар материаллари палеоботаника, археозоология, ландшафтшунослик, манбашунослик, тарихий тилшунослик ва ДНК каби услублар ёрдамида кенг қамровли ва мажмуали ўрганишни талаб қилишини таъкидладилар.
Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Миллий археология маркази директори Фарҳод Мақсудовнинг фикрича, VI аср ўрталарига оид мажмуалар ҳали ҳам кенг ижтимоий-маданий ва антропологик ёндашув билан тўлақонли илмий изланишларни талаб қилади.
“Ашина уруғи Олтойга шарқдан келган деган версия бор, аммо бу уруғнинг дафн этилганлиги ҳақидаги манбалар Мўғулистонда 7-аср бошларига тўғри келади. Хитой ёзма манбаларида улар ўликларни ёқиб, кулларини шамолда сочганликлари айтилади. Шунингдек, манбаларда Хитой императори Тайзун Шарқий Турк хоқонлиги шаҳзодалари орасида марҳумларни ерга кўмишни бошланганини кўргани ва уларни ўз аждодларига муносиб бўлишга даъват этгани айтилади”, — деди олим.
Ўзбекистон ҳудудидаги ёдгорликларга келсак, унинг сўзларига кўра, минтақада 6—8-асрларга оид бир нечта якка тартибдаги қабрлар аниқланган. Кейинги икки йил ичида Тошкент вилоятида янги Сунгак қабристони топилди. – Айтишимиз мумкинки, ёдгорликда ўрганилган қабрлар катакомбалар бўлиб, дафн этиш маҳаллий анъаналарга мувофиқ амалга оширилган. Бироқ, археологик материалларда бошқа жойдан келган аҳоли гуруҳи таъсири ҳам сезилади. “Ҳозирда тадқиқотимиз давом этмоқда ва якуний хулосалар чиқарилгандан кейин тўлиқроқ маълумотларга эга бўламиз”, - дея қўшимча қилди Фарҳод Мақсудов.
Шу билан бирга, Биринчи Турк хоқонлиги таркибига қисман кирган Қозоғистон олимлари ҳам қозоқ чўлларида қадимги туркий маданий мажмуанинг шаклланиши жараёни ўрта аср бошларида Евроосиё даштларининг Буюк камари этноижтимоий-маданий жараёнларни ўрганиш учун долзарб бўлиб қолаётганини таъкидладилар.
Қозоғистонлик археолог, тарих фанлари доктори, “Берел” тарихий-маданий қўриқхона-музейи етакчи илмий ходими Зайнолла Самашевнинг маълум қилишича, Қозоғистон Олтойидаги (Шарқий Қозоғистон) Берел қабристонида Пазириқ маданияти ёдгорликларини қазиш жараёнида, "Хунн-Сянбей" маданиятининг бутун бир қатлами аниқланган бўлиб, у ҳали ҳам даври ва этник-маданий белгиларини аниқлаштиришни талаб қилади. "Шунга ўхшаш ёдгорликлар Россиянинг Олтойи ҳудудида, Мўғулистон Олтойида бор ва уларни бутун “Катта Олтой” тарихи контекстида мажмуали кўриб чиқиш кераклиги аниқ".
Қирғизистонлик археологлар ҳам туркий даври ва хоқонликларни ўрганиш учун Қирғизистон археологик ёдгорликларини Марказий Осиё археологик маълумотлари билан биргаликда ҳар томонлама ўрганиш зарур, деб ҳисоблашади. Археология, этнология, манбашунослик ва тарихшунослик кафедраси мудири Темирлан Чарғинов ушбу мавзу шу пайтгача объектив ва субъектив сабабларга кўра махсус кўп қиррали тадқиқот объекти бўлмаган, деган фикрни билдирди. “Туркий давр ёдгорликлари кенг қамровли тадқиқот объекти бўлмаган, даврлар бўйича тўлиқ хронологик кетма-кетлик ва антропологик талқин мавжуд эмас. Туркларнинг турар-жойлари ва манзилгоҳларини археологик тадқиқ қилиш бугунги кунгача “бўш жой” бўлиб қолмоқда, деди олим.
Шу билан бирга, тадқиқотчиларнинг фикрича, кейинги йилларда Қирғизистон ҳудудидан қадимий туркий ёзувлар, алоҳида тасодифий топилмалар, қурол-яроғлар, тош ҳайкаллар топилган. “Аксарияти олдин илм-фанга маълум бўлмаган 500 дан ортиқ тош ҳайкаллар мазмуни, бадиий услуби ва жинси хилма-хиллиги жиҳатидан турли хилдир, – дея қўшимча қилди тарих фанлари номзоди, археолог, “Археология ва этнология” кафедраси катта ўқитувчиси. номидаги КНУ Ж. Баласагина Орозбек Солтобоев.
Олимлар туркий давр ёдгорликларини ҳар томонлама ўрганиш бу даврнинг маданий хусусиятлари, келиб чиқиши, хронологик даврларини, шунингдек, ўша даврлардаги қўшни халқ ва давлатлар билан муносабатларини ойдинлаштиришига ишонч билдирди.
